AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Muhammed Hamdi, Elmalı Şer'iyye Mahkemesi Başkatibi Numan Efendi ile Fatma Hanım'ın oğlu olarak 1878'de Antalya'nın Elmalı ilçesinde doğdu.

İlk ve orta öğreniminin yanı sıra hafızlığını burada tamamlayan Muhammed Hamdi, eğitimine devam etmek için dayısı Mustafa Efendi'yle 1895'te İstanbul Küçük Ayasofya Medresesi'ne yerleşti.

Yazır, Beyazıt Camisi'ndeki derslerine devam ederken Kayserili Mahmud Hamdi Efendi'den icazet aldıktan sonra hocası "Büyük Hamdi", kendisi de "Küçük Hamdi" diye anılmaya başlandı.

Soyadı Kanunu'nun çıkmasıyla babasının köyünün ismi olan Yazır'ı soy ismi olarak aldıysa da daha çok doğum yeri olması sebebiyle "Elmalılı" olarak tanındı.

Muhammed Hamdi, öğrenimi sırasında Bakkal Arif Efendi ile Sami Efendi'nin hat derslerine devam edip, onlardan da icazet aldı.

1904 yılında girdiği "ruus" imtihanını kazanan Muhammed Hamdi, aynı dönemde kadı mektebi yerine kurulan Mekteb-i Nüvvab'ı birincilikle bitirdi. Muhammed Hamdi, bir taraftan da kendi gayretiyle edebiyat, felsefe ve musiki öğrendi.

Beyazıt Medresesi'nde 1905-1908'de dersiamlık yaptıktan sonra II. Meşrutiyet'in ilk meclisine Antalya mebusu olarak girdi. Daha sonra Şeyhülislamlık Mektubi Kalemi'nde görev alan Yazır, fıkıh, mantık ve vakıf hukuku dersleri okuttu.

Padişahın huzur derslerine, 1915-1917 yıllarında muhatap olarak katılan Muhammed Hamdi, 1918'de şeyhülislamlık bünyesinde kurulan Darü'l-Hikmeti'l-İslamiyye üyeliğine, bir süre sonra da bu kurumun başkanlığına atandı. Israrlı teklifler üzerine Damat Ferit Paşa'nın birinci ve ikinci hükümetlerinde Evkaf Nazırı (Vakıflardan sorumlu bakanlık) olarak görev yaptı.

15 Eylül 1919'da ayan heyeti üyeliğine tayin edilirken, ilmi rütbesi de Süleymaniye Medresesi müderrisliğine yükseltilen Muhammed Hamdi, Cumhuriyet'in ilanı üzerine memuriyet yaptığı kurumlar lağvedilince açıkta kaldı.

Milli Mücadele sırasında İstanbul hükümetlerinde görev yaptığı için İstiklal Mahkemesince gıyabında idama mahkum edilmesi üzerine Fatih'teki evinden alınarak, Ankara'ya götürüldü ve 40 gün tutuklu kaldı. Mahkeme sonunda suçsuz bulunarak, serbest bırakıldı.

Bu süreçte camiye gitme dışında evinden hiç çıkmayan Muhammed Hamdi, "Metalib ve Mezahib" adlı tercüme eserini maddi sıkıntı çektiği bu dönemde tamamladı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Türkçe tefsir hazırlatılması kararı alınınca Diyanet İşleri Reisliğince bu işle görevlendirildi. Dönemin Diyanet İşleri Başkanı Rifat Börekçi ve yardımcısı Ahmet Hamdi Akseki'nin teklifini kabul eden Elmalılı, 1926'da başladığı, "Hak Dini Kur'an Dili" adını verdiği eserini 1938'de bitirmeyi başardı.

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, 27 Mayıs 1942'de, kalp yetmezliği nedeniyle Erenköy'de vefat edip, Sahrayıcedid Mezarlığı'na defnedildi.

Çağdaşları arasında az rastlanan geniş kültürlü mütefekkir bir din alimi olan Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın sanatçı yönü de vardı.

Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazıp, Fransızca tercümeler yapan, musikiyle de ilgilenen Elmalılı daha çok hattatlığıyla ön plana çıktı. Sülüs, nesih, ta'lik ve celi türünde çeşitli levhalar yazdı. Muhammed Hamdi, rik'a ve icazet hattında da başarılı görülerek, son devrin seçkin hattatları arasında sayılır.

Dini endişelerle pozitif ilimlerin önüne engel konulmaması gerektiğini savundu

Elmalılı, İslami ilimlerdeki derin hakimiyetinin yanı sıra felsefi düşünce ve pozitif ilimler alanında da sağlam bir anlayışa sahipti. Dini endişelerle pozitif ilimlerin önüne engel konulmaması gerektiğini savundu.

"Hak Dini Kur'an Dili" adlı tefsiriyle bilinen Elmalılı'ya göre, Kur'an-ı Kerim hiçbir dile hakkıyla tercüme edilemez. İhtiva ettiği manaları keşfetmek çok zor olmakla birlikte Kur'an'ı tefsir edebilmek için kelimelerin gerçek anlamını belirlemek önemlidir. Lafız ve mana bakımından ilişkili olan kelimeler arasında bağlantı kurmak, lafızların yer aldığı metnin genel kompozisyonunu dikkate almak ve neticede kastedilen asıl mana ile tali manaları ayırt etmek gerekir.

Elmalılı, Kur'an-ı Kerim'i tefsir ederken döneminin tartışma konularına da yer verip bunlardan Kur'an'a uygun olan görüşleri belirlemeye çalıştı.

"Hak Dini Kur'an Dili'nin çoğunlukla geleneksel tefsir çizgisinde yer aldığı kabul edilmekle birlikte bazı ayetlere kendisinden önceki alimlerin verdiği anlamlar yerine yeni anlamlar vermesi onun orijinal tefsir yapabilen bir alim olduğunu kanıtladı.

Fıkıh ve usul-i fıkıh sahasına da çok hakim olan Muhammed Hamdi, tasavvufla da ilgilendi. Tefsirini hazırlarken vahdet-i vücut konusunda yer yer eleştirdiği İbnü'l-Arabi'den bol miktarda alıntılar yapması ve zaman zaman sufi meşrepli bir üslup kullanması tasavvufi temayülünün işaretleri sayılır. 3-4 yıl aralıksız felsefe ile meşgul olan Muhammed Hamdi, Batılı bazı yazarların mantık ve felsefe kitaplarını tercüme etmek, pozitivizm, materyalizm ve evrim teorisi başta olmak üzere çeşitli felsefi sistemleri eleştirerek, felsefede de söz sahibi bir alim olduğunu gösterdi.

İtikadi konuları desteklemek amacıyla felsefeye yönelen Elmalılı, aynı zamanda yeni devrin önemli bir kelam alimi. Her ne kadar kelam ilmine dair müstakil bir eseri yoksa da tefsirinde kelami problemlere büyük bir yer ayırarak, hemen hepsine çözümler getirmeye çalıştı.

Eserleri

1. Hak Dini Kur'an Dili: 48 yaşında iken başlayıp 60 yaşında tamamladığı tefsiri olup en meşhur eseridir.

2. İrşadü'l-ahlaf fi ahkami'l-evkaf: Mülkiye Mektebi'nde okutmak üzere hazırladığı bir ders kitabı.

3. Hz. Muhammed'in Dini İslam: Anglikan Kilisesi'nin sorularına şeyhülislamlık adına verdiği cevaplardan oluşan bir risaledir. Tefsirinin sonraki baskılarının baş tarafına eklenerek yayımlandı.

4. Metalib ve Mezahib: Fransız felsefe tarihçisi Paul Janet ve Gabriel Seailles tarafından yazılan "Histoire de la philosophie" adlı eserin tercümesidir. "Tahlili Tarih-i Felsefe" başlığını da taşıyan esere yazdığı mukaddime ile tahlil ve tenkit mahiyetindeki geniş dipnotları felsefi bakımdan değer taşımaktadır.

5. İstintaci ve İstikrai Mantık: İngiliz müellifi Alexander Bain'e ait eserin Fransızcaya yapılan tercümesinden Türkçeye çevirdiği bu kitabı Süleymaniye Medresesi'nde öğrencilere ders notu olarak verdi.