Orta Asya ülkelerinin cumhurbaşkanları ile Japonya Başbakanı'nı ilk kez aynı masa etrafında buluşturacak zirvede, Tokyo Deklarasyonu'nun kabul edilmesi ve taraflar arasındaki stratejik işbirliğini derinleştirecek kararlar alınması bekleniyor.

Bölge ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından bu ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla bölgeye bütüncül yaklaşım gösteren Japonya, 2004'te C5+1 formatındaki toplantıları başlatan ilk ülke oldu.

Aynı yıl Astana'da Orta Asya-Japonya Diyaloğu dışişleri bakanları ilk toplantısı tertip edilirken bu diyalog, zamanla siyasi ve ekonomik işbirliğinin yanı sıra güvenlik, enerji ve bölgesel istikrar gibi başlıkların ele alındığı önemli bir platform haline geldi.

İlk yıllarda barış, istikrar, demokrasi, ekonomik kalkınma ve bölgesel işbirliği gibi konulara odaklanan diyalog, daha sonra terörle mücadele, enerji güvenliği, ulaştırma, lojistik, çevre ve su kaynakları gibi alanları da kapsayacak şekilde genişletildi.

2006'da taraflar arasında liderler zirvesinin düzenlenmesi kararlaştırılsa da çeşitli nedenlerden dolayı bu zirve bugüne kadar bir türlü yapılamadı.

Buna rağmen Orta Asya-Japonya Diyaloğu kapsamında bugüne kadar 40'tan fazla toplantı ve etkinlik düzenlenirken, bu çerçevede 9 kez bakanlar, 13 kez bakan yardımcıları, 11 kez ise uzmanlar düzeyinde toplantılar tertip edildi. Bu etkinliklerde toplam 12 sonuç bildirisi, 2 eylem planı ile 2 yol haritası kabul edildi.

Orta Asya ve Japonya Diyaloğu çerçevesinde 2023'te ekonomi ve enerji bakanları toplantıları da başlatılırken, bu formattaki ikinci toplantı eylül ayında Tokyo'da düzenlendi.

Diyalogdan liderler zirvesine

Orta Asya ülkelerinin son yıllarda artan bölgesel dayanışma ve ortak hareket etme ve tutum sergileme kabiliyeti, Japonya ile ilişkilerin derinleşmesinde de etkili oldu. Özellikle 2017'den itibaren Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in öncülüğünde izlenen bölge ülkeleri arasında iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerini öngören yapıcı politika, Orta Asya ülkelerinin kendi aralarındaki ilişkilerin en üst düzeye ulaşmasını sağladı.

Son dönemde ticaret, ulaştırma ve enerji alanlarında büyük projelerin hayata geçirildiği, yabancı yatırımların arttığı ve küresel kurumlarla işbirliğinin yoğunlaştığı bir bölge olarak öne çıkan Orta Asya'nın jeopolitik önemi daha da artarken bunun üzerine ABD, Avrupa Birliği (AB), Çin ve Arap ülkeleri bölge ülkeleri ile C5+1 formatında ilişkileri geliştirmeye başladı.

Rusya-Ukrayna Savaşı'nın başlamasının ardından küresel güç dengelerinde yaşanan değişim, Japonya'nın Orta Asya'ya ilgisini daha da artırırken, 2006'da ortaya atılan Orta Asya-Japonya Diyaloğu Liderler Zirvesi'nin düzenlenmesi fikri yeniden gündeme geldi.

Bu çerçevede 2004'te kurulan Orta Asya-Japonya Diyaloğu'nun kuruluşunun 20. yılının kutlandığı Ağustos 2024'te, Kazakistan'da Orta Asya-Japonya Diyaloğu Birinci Liderler Zirvesi'nin yapılması kararlaştırıldı. Ancak bu zirve, o günlerde Japonya'da meydana gelen deprem nedeniyle ertelendi.

Bunun üzerine taraflar arasındaki temasların ardından Orta Asya-Japonya Birinci Liderler Zirvesi'nin Aralık 2025'te Japonya'nın başkenti Tokyo'da düzenlenmesi karara bağlandı.

Japonya Başbakanı Takaiçi Sanae'nin ev sahipliğinde düzenlenecek zirveye, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov katılıyor.

Toplantıda özellikle nadir toprak elementleri, enerji, ulaştırma ve teknoloji alanlarında işbirliğini daha üst düzeye taşıyacak kararların alınması, ayrıca liderler tarafından Tokyo Deklarasyonu'nun kabul edilmesi bekleniyor.

Zirve çerçevesinde Orta Asya ve Japonya Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlarının katılımıyla Orta Asya-Japonya İş Forumu da düzenlenecek.

"Zirve, işbirliğinde yeni bir dönemi başlatacak"

Özbek siyaset uzmanı Rustam Saidov, Japonya'nın Orta Asya'yı uzun yıllardan beri önemli bir ortak olarak görmesine rağmen taraflar arasındaki işbirliği potansiyelinin tam olarak hayata geçirilemediğini belirterek, Japonya'nın bölge ülkelerine büyük teknolojik yatırımlar yapmasıyla bölgenin önemli aktörleri olan Rusya, Çin ve ABD'nin gerisinde kaldığını söyledi.

Saidov, Avrupa ile Asya'nın kesiştiği noktada bulunan Orta Asya'nın transit potansiyeli açısından büyük önem taşıdığına ayrıca Orta Asya'nın nadir toprak elementleri de dahil zengin kaynaklara sahip olduğuna dikkati çekerek, tüm bunların Japonya'nın Orta Asya ülkeleriyle daha yakın işbirlikleri kurmasını gerektirdiğini ifade etti.

Ayrıca dünyadaki son jeopolitik değişimler ve Orta Asya'daki yeni bölgesel işbirliği sürecinin Japonya'yı bölgede daha aktif bir politika izlemeye ittiğine işaret eden Saidov, zirvenin, bu ilişkilere daha somut bir yön kazandırma fırsatı sunacağını ve nadir toprak elementleri başta olmak üzere farklı alanlarda işbirliklerinin stratejik düzeye çıkarılması için önemli bir altyapıyı oluşturacağını aktardı.

Saidov, Japonya'nın son dönemde jeopolitik açıdan daha fazla önem kazanan Orta Asya ülkeleriyle uzun yıllardan beri devam eden diyaloğunu liderler düzeyine çıkarmasının sadece ekonomik değil, aynı zamanda jeopolitik bir mesaj da taşıdığını dile getirerek, "Orta Asya-Japonya Birinci Liderler Zirvesi, taraflar arasındaki diyaloğu liderler düzeyine taşıyarak işbirliğinde yeni bir dönem başlatacaktır." dedi.​​​​​​​