ORSAM Irak çalışmaları uzmanı Feyzullah Tuna Aygün, Irak’ta yarın yapılması planlanan parlamento seçimlerinin Irak iç siyasi dengeleri için ne anlama geldiğini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Irak’ta 2003 sonrası dönemin altıncı parlamento seçimleri yarın yapılacak. Bu seçimlerde 7 bin 743 aday yarışacak, 21 milyon 4 bin seçmen ise oy kullanma hakkına sahip olacak. Parlamentodaki toplam 329 sandalyenin yüzde 25’i kadınlara, 9 sandalye ise azınlıklara ayrılmış durumda. Bu sandalyeler için seçimlere toplam 147 siyasi oluşum katılıyor. Siyasi oluşumların 68’i parti veya koalisyon, 53’ü azınlık kotası adayı, 26’sı ise bağımsız adaylardan oluşuyor. En fazla seçmen ve aday Bağdat vilayetinde bulunuyor; Bağdat’ı sırasıyla Musul, Zikar ve Basra vilayetleri izliyor. Bu kapsamda yapılacak seçimler, önümüzdeki dört yıl görev yapacak Irak Parlamentosunu belirleyecek ve Irak’ın siyasi dengelerini sınayacaktır.

Irak’ın kırılgan siyasi dengeleri

Irak siyasetinde 2025 seçimlerine giden süreç Şii, Sünni ve Kürt bloklar arasındaki güç mücadelelerinin yeniden şekillendiği bir dönem olmuştur. 2003 sonrası siyasal sistemin temelini oluşturan pozisyonların etnik ve dinî kimliklere göre paylaşımını esas alan "muhasasa" sistemi, bir yandan istikrarı korumuş, diğer yandan ise etkin yönetişimi sınırlayan bir yapıya yol açmıştır.

Bu yapı içinde Irak’taki kimlik grupları parçalı bir tablo oluşturmuştur. Şii siyasetinde ortaya çıkan Şii Koordinasyon Çerçevesi, Sadr Hareketi dışında kalan Şii grupların üst yapısı hâline gelmiştir. Ancak bu yapı içinde de Irak’ın siyasal pozisyonunun belirlenmesi konusunda bir ayrışma ortaya çıkmıştır. 2021 Parlamento Seçimleri'nde Kanun Devleti Koalisyonu ve Fetih Koalisyonu bu grupları bünyesinde toplamasına rağmen ayrışmanın etkisi ve parti listeleri ile seçimlere katılım artmıştır. Dolayısıyla başta ⁠Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani'nin İmar ve Kalkınma Koalisyonu olmak üzere Şii aktörler farklı listelerden seçime katılmaktadır.

Şii siyasetinde yaşanan ayrışmalar, Sünni siyasetinde de ayrışmaların önünü açmıştır. Zira birleşik ve bütünleşik bir Şii seçim yapısının olmaması, Sünnilerin seçimlere yönelik birleşme motivasyonunu azaltmıştır. Bu bağlamda Eski Irak Parlamentosu Başkanı Muhammed Halbusi’nin Takaddum listesi başta olmak üzere Hamis Hançer önderliğindeki Siyade listesi, Irak Savunma Bakanı Sabit el-Abbasi önderliğindeki Hasim Koalisyonu ve Musanna Samarrai önderliğindeki Azim Koalisyonu öne çıkan Sünni aktörler olarak sıralanabilir.

Irak siyasetinde ortaya çıkan ayrışma eğilimlerinden Kürtler de etkilenmiştir. Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasındaki tarihi rekabet, Ekim 2024’te yapılan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Parlamento Seçimleri'nin ardından hükumetin kurulamamış olmasıyla kendisini göstermektedir. Bu iki partinin de diğer Kürt partileri ile kapsayıcı bir koalisyon oluşturamaması, ayrışma eğiliminin boyutunu göstermesi açısından önemlidir.

Irak siyasetinde görülen kimlik grupları arasındaki ve içindeki ayrışmalar, seçim öncesi siyasi denklemi etkilediği kadar seçim sonrası süreci de etkileme potansiyeline sahiptir. Zira hükûmet kurma süreçleri, seçim sonuçlarıyla birlikte seçimlerden sonra parlamentoda oluşacak blokların aritmetiğine ve bu bloklar arası müzakerelere dayanmaktadır. Dolayısıyla seçimler, doğrudan hükûmetin belirlenmesinden çok hükûmetin kurulmasına yol açacak şekilde Irak’ın güç dağılımı dengesinin kalibrasyonuna yol açacaktır.

Seçimler Irak’ın iç dengelerini nasıl etkiler?

Seçimlerin ardından oluşacak yeni parlamento aritmetiği, hükûmet kurma sürecinin biçimini ve güç paylaşımının yönünü belirleyecektir. Irak’ta başbakanı belirleyen süreç, seçim sonuçlarıyla birlikte parlamentoda en büyük bloku oluşturan ittifakın kim olacağına bağlıdır. Bu durum, seçim sonrasında uzun süren müzakereleri kaçınılmaz kılmaktadır. 2021 seçimlerinden sonra bir yıl süren siyasi çıkmazın ardından kurulan Sudani hükûmeti, kırılgan bir denge üzerine kurulmuştur. Benzer bir tablo 2025 sonrası dönemde de ortaya çıkabilir. Şii blok içindeki rekabet ile Sünni ve Kürt cephelerindeki parçalanma, hükûmet kurma sürecini zorlaştıran ve başbakanlık pozisyonunun yeniden müzakere edilmesini gerektiren başlıca etkenlerdir.

Seçim sonrası dönemin en önemli tartışma başlığı, başbakanın kim olacağından ziyade hangi olası adayın nasıl bir hükûmet biçimini savunduğu olacaktır. Parlamentodaki bütün grupların içinde temsil edildiği ulusal birlik hükûmeti modeli kısa vadede istikrar sağlamasına rağmen reformları engellemektedir. Her kimlik grubunun içinde temsil edildiği ama aynı kimlik gruplarından partilerin muhalefette bırakılacağı ulusal çoğunluk modeli ise Irak’taki siyasi kültürün doğası gereği kırılgan bir zemin oluşturmaktadır. Dolayısıyla seçimler, Irak’ın bu iki model arasında nasıl bir denge kuracağını belirleyecektir. Bunun da ötesinde tercih edilecek model, Sudani dönemindeki dengeli Irak’ın dış politikasının sürdürülebilirliğini sınayacaktır.

Dengeli dış politika sürdürülebilir mi?

Irak’ın 2025 seçimleri sonrasında dengeli dış politikasını sürdürme ihtimali, büyük ölçüde kurulacak hükûmetin yapısına ve başbakanın siyasal yönelimine bağlı olacaktır. Ulusal birlik hükûmeti modelinin devam etmesi hâlinde farklı kimlik gruplarının temsil edilmesi, dış politikada denge arayışını koruma zemini sağlayabilir. Zira bu modelde hükûmetin kapsayıcı yapısı, Bağdat’ın İran, ABD, Türkiye ve Körfez arasında izlediği çok yönlü diplomasiyi sürdürmesini kolaylaştırabilir. Dolayısıyla Sudani döneminde şekillenen pragmatik dış politikanın benzeri bir çizginin devam etmesi mümkündür. Ancak ulusal birlik modelinde bu dengenin yönünü büyük ölçüde belirleyecek olan başbakanın kim olacağı ve bu kişinin dış aktörlerle kurduğu ilişki biçimi olacaktır.

Buna karşılık 2003 sonrasında hiç uygulanmayan ulusal çoğunluk hükûmeti modeline geçiş yönünde bir irade ortaya çıkarsa Irak’ın mevcut dış politika dengesini koruması daha da güçleşebilir. Bu model, parlamentoda net bir iktidar-muhalefet ayrımı oluşturacağı için dış baskılara karşı siyasi kırılganlığı artırabilir. Böyle bir durumda hükûmetin mezhepsel veya ideolojik aidiyetler üzerinden tanımlanması, İran’a veya ABD’ye yakın bir çizgiye kayma riskini beraberinde getirebilir. Bu durumda Irak, giderek sertleşen ABD-İran rekabeti arasında bir taraf seçmeye zorlanabilir.

Bütün bu denklem içinde Irak, 2025 seçimleriyle birlikte denge ve istikrarsızlık sınamasına girmektedir. Dolayısıyla Irak’ın geleceğini belirleyecek olan hangi aktörün seçimleri kazandığından çok kazananların devleti yönetme kapasitesi olacaktır. Çünkü Irak’ta siyasal istikrar, aktörler arasındaki dengenin yönetilmesi ile sürekli idare edilmesi gereken bir süreç hâline gelmiştir. 2025 seçimleri, bu yönetim kapasitesinin sınanacağı bir dönüm noktası olabilir. Zira yeni dönemde ABD’nin İran’ı çevreleme stratejisi çerçevesinde Bağdat üzerindeki baskısını artırması muhtemeldir. Bu durum, Irak’ı bölgesel rekabetin merkezî alanına dönüştürebilir. Dolayısıyla Irak’ın önündeki asıl seçim sonrası sınama, bu baskıların arasında dengenin korunabilmesi için aktörler arasındaki dengeyi yönetebilecek sürecin inşa edilmesi olabilir.

[Feyzullah Tuna Aygün, ORSAM Irak Çalışmaları Uzmanıdır.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.