AIDA CAKO 

Në një kohë kur gjithnjë e më pak të rinj janë të interesuar për zanatet tradicionale, Damjan Ristovski dhe Sara Jakimovska nga 24-vjeç, shokë fëmijërie, po ringjallin kulturën dhe traditën maqedonase përmes punimit të kostumeve popullore dhe endjes në tezgjah, një zanat që për fat të keq, po shuhet gjithnjë e më shumë.

Ata filluan të mësojnë endjen në tezgjah në një moshë shumë të re dhe sot kanë dyqanin e tyre në qendër të Shkupit - Kostume popullore ("Narodni nosii"), ku bëjnë dhe shesin kostume, rripa, funde, qilima dhe suvenire maqedonase të frymëzuara nga tradita e pasur.

- Nga kurioziteti në një profesion për gjithë jetën

Për Damjanin, gjithçka filloi në fëmijëri, i frymëzuar nga gjyshja e tij.

"Dashuria ime për traditën dhe kostumet lindi në shtëpinë time sepse gjyshja ime ende mbante një kostum popullor dhe disi nga kurioziteti e pyeta nëse ka pasur ndonjë kostum, nëse e kishte ruajtur. Ajo u përgjigj me kënaqësi se po, se do të ma tregonte dhe unë do të shihja se si duket një kostum i vjetër popullor nga nëna e saj, si dhe kostumi i saj popullor", tha Damjani për Anadolu.

Ai thotë se u kënaq shumë kur pa ato copë dhe vendosi të ndiqte endjen profesionalisht. Në fillim, gjyshja e tij ngurronte t'i mësonte të endte, por në fund e ndihmoi.

"Gjyshja ime u habit. Në fillim, ajo nuk më linte të endja sepse në të kaluarën, vetëm gratë në fshatra e bënin. Burrat bënin tezgjahët, por nuk endnin me to. Por, kur pa që unë isha këmbëngulës dhe i vendosur për të mësuar të endja, ajo thjesht më ndihmoi", shtoi Damjani.

Pas gati një dekade pune, ai tani ka një koleksion prej rreth 90 kostumesh popullore nga rajone të ndryshme. Disa janë të plota ndërsa të tjerat janë në proces të plotësimit me "gjëra të rralla" që janë më të vështira për t'u gjetur në terren.

Në dyqanin e tyre ka dy tezga, njëra më e vjetër, prej vitit 1970 dhe një tjetër e re, e blerë nga Serbia.

Ata kryesisht endin rripa dhe funde, pjesë të kostumit popullor, por punojnë edhe me porosi të veçanta për stilistë mode dhe artistë.

- Një rrugë dhe frymëzim i përbashkët

Sara, nga ana tjetër për Anadolu tha se historia e përbashkët e endjes filloi falë gjyshes së Damjanit.

"Kemi qenë bashkë që kur ishim të vegjël. Së pari ai tregoi interes dhe unë e vëzhgova dhe fillova të interesohesha. Filluam të studionim bashkë, na mësoi gjyshja e tij. Ajo është 'fajtorja' më e madhe për atë që jemi sot", thotë Sara, duke theksuar se për të, frymëzimi është pasuria e traditës maqedonase.

"Kemi kaq shumë gjëra unike, të gjithë procesin e krijimit të kostumeve, këngët, gjithçka nga tradita jonë në përgjithësi. Ne përdorim vetëm materiale natyrore - pambuk, lesh, mëndafsh", shpjegon ajo.

Dyqani i tyre është i ndarë në dy pjesë, një zonë pune me tezgjah dhe një zonë shitjeje me suvenire dhe kostume. Ata kanë mbajtur tashmë trajnime, për një grua nga Maqedonia e Veriut, si dhe për një vajzë nga Franca që ka mësuar tek to në Shkup për tre muaj.

Për Sarën, pjesa më e vështirë është vendosja e tezgjahut, e cila kërkon durim dhe kohë, dhe më e lehta është pjesa e fundit, endja.

- Kthimi i tezgjahut nga harresa

Edhe pse pak njerëz praktikojnë endjen sot, entuziastët e rinj besojnë se puna e tyre frymëzon brezat e rinj.

"Po e kthejmë tezgjahun nga harresa, po e ringjallim atë dhe po i provokojmë audiencën e re të pyesë veten se çfarë është në të vërtetë një tezgjah, si punohet me të. Si punonin gratë dikur në shtëpitë e tyre sepse ishte jeta e përditshme", tha Damjani.

Kur e pyetën se çfarë do t'u thoshte të rinjve, Sara tha: "Do t'u thoja t'i përmbahen traditës, jo ta shmangin atë, është pjesë e jona".

Me përkushtimin e tyre, endësit e rinj jo vetëm që endin kostume dhe krijojnë copa unike, por lënë edhe një gjurmë të qëndrueshme në ruajtjen e trashëgimisë kulturore maqedonase.