Marrëveshja e Paqes e Dejtonit, e nënshkruar më 21 nëntor 1995, e cila i dha fund luftës gati katërvjeçare në Bosnjë e Hercegovinë (BeH), solli paqe, por e la vendin me një sistem politik jashtëzakonisht kompleks, raporton Anadolu.

Lufta e Bosnjës, e cila filloi me sulmin e serbëve ndaj boshnjakëve më 6 prill 1992, përfundoi 30 vjet më parë me Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit, të nënshkruar më 14 dhjetor 1995. Marrëveshja që solli paqe në vend u arrit në Dejton, SHBA, më 21 nëntor 1995. Për shkak të strukturës komplekse politike që solli, BeH u nda në dy entitete dhe një rajon autonom.

Si pjesë e Dejtonit u hap Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR), një nga institucionet më të diskutueshme në BeH deri më sot. Përfaqësuesi i Lartë, i cili kryeson OHR-në ka kompetenca të gjera dhe mund të shkarkojë individë, përfshirë anëtarët e Këshillit Presidencial, të cilët pengojnë zbatimin e paqes në vend dhe të miratojnë legjislacion kur është e nevojshme.

- Çështja më e debatuar në vend: "Dejtoni"

Po diskutohet se Marrëveshja e Paqes e Dejtonit, një temë diskutimi për pothuajse të gjithë politikanët në BeH dhe mbi të cilën ata mbështeten, duhet të përditësohet sepse kanë kaluar 30 vjet që nga nënshkrimi i saj. Shumë vendime të rëndësishme në vend mund të pengohen nga marrëveshja.

Milorad Dodik, presidenti i rrëzuar i Republikës Sërpska (Republika Serbe në BeH), një nga dy entitetet në vend, gjithashtu e lidh të gjithë retorikën e tij separatiste me Dejtonin ndërsa politikanët boshnjakë argumentojnë se Dejtoni synon të përmbysë rendin e vendosur kushtetues.

Dodik, i cili kërcënon të ndajë Republikën Sërpska nga BeH në çdo deklaratë, po interpretohet nga boshnjakët si "anti-Dejton".

Pasi deklaroi mosnjohjen e OHR-së dhe Përfaqësuesin e Lartë, Christian Schmidt, kundër tij u ngrit padi. Pas gjyqit, Dodik u dënua me një vit burg dhe një ndalim politik gjashtëvjeçar. Ai u shkarkua unanimisht nga posti i tij si president i Republikës Sërpska nga Komisioni Qendror Zgjedhor i BeH-së.

- Marrëveshja që "ndali armët" në luftë: Dejtoni

Me fillimin e shpërbërjes së Jugosllavisë në Ballkan, një referendum për pavarësi u mbajt në BeH midis 29 shkurtit dhe 1 marsit 1992. Edhe pse shumica dërrmuese e serbëve bojkotuan referendumin, pothuajse të gjithë pjesëmarrësit votuan për një BeH të pavarur. Në BeH, pas shpalljes së pavarësisë, serbët, avokatë të ideologjisë së "Serbisë së Madhe", filluan masakrat dhe gjenocidin kundër popujve jo-serbë, me mbështetjen e ushtrisë jugosllave.

Në luftën gati katërvjeçare në BeH, më shumë se 2 milionë njerëz u zhvendosën nga shtëpitë e tyre dhe më shumë se 300 mijë njerëz, shumica dërmuese e tyre civilë, humbën jetën.

Forcat serbe, duke kërkuar spastrim etnik, kryen masakra masive në shumë qytete boshnjake, përfshirë Prijedorin, Vishegradin, Foçën, Bijelinën, Zvornikun dhe Srebrenicën. Në vitin e fundit të luftës, serbët kryen gjenocid duke vrarë më shumë se 8.000 civilë boshnjakë në dhe përreth Srebrenicës vetëm në pak ditë.

Për të mbrojtur një BeH të pavarur, boshnjakët luftuan kundër kroatëve në perëndim dhe në jug të vendit dhe kundër serbëve në lindje dhe veri, duke shënuar fitore të rëndësishme kundër armiqve të tyre të armatosur rëndë.

Lufta e Bosnjës, e cila dëshmoi disa nga masakrat më të këqija në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore, përfundoi me Marrëveshjen e Paqes së Dejtonit. Masakrat dhe spastrimi etnik i kryer nga serbët në Srebrenicë u njohën si gjenocid nga gjykatat ndërkombëtare.

Dy entitete dhe një rajon autonom u krijuan në BeH.

Marrëveshja e cila u arrit më 21 nëntor 1995, pas disa ditësh negociatash në SHBA, u nënshkrua zyrtarisht në Francë më 14 dhjetor 1995 nga presidenti i BeH-së, Alija Izetbegoviq, presidenti serb Sllobodan Millosheviq dhe presidenti kroat Franjo Tuxhman, dhe hyri në fuqi.

Mes debatit nëse Dejtoni ishte "marrëveshje e drejtë", udhëheqësi themelues i BeH-së, Alija Izetbegoviq deklaroi: "Kjo nuk është paqe e drejtë, por është më e drejtë sesa vazhdimi i luftës. Në këtë situatë dhe në këtë botë, një paqe më e mirë nuk mund të ishte arritur".

Fjalët e Izetbegoviqit shprehën qartë pikëpamjet e komunitetit boshnjak mbi Dejtonin dhe marrëveshja i njihte boshnjakët, kroatët dhe serbët si "popujt themelues të vendit".

Sipas Dejtonit, BeH përbëhet nga Federata e Bosnjë e Hercegovinës (FBeH), një vend i përbërë kryesisht nga kroatë dhe boshnjakë, entiteti i RS me popullsi të madhe serbe dhe Zona e Bërçkos, e cila ka status të veçantë. Entiteti i FBeH-së përfshin 10 kantone, secili me qeverinë dhe parlamentin e vet.

Autoriteti më i lartë në shtet është Këshilli Presidencial, i përbërë nga tre anëtarë nga boshnjakët, serbët dhe kroatët. Anëtarët e Këshillit zgjidhen nga publiku për mandate katërvjeçare dhe secili shërben si "president i këshillit" për tetë muaj në bazë rotacioni.

Anëtarët kroatë dhe boshnjakë të Këshillit zgjidhen nga banorët e FBeH-së ndërsa anëtari serb zgjidhet nga banorët e RS-së.

- Marrëveshja e Paqes e Dejtonit: Një marrëveshje komplekse vendimmarrjeje

Struktura komplekse politike e krijuar nga marrëveshja përfshin pesë presidentë (tre prej të cilëve janë anëtarë të këshillit), 13 kryeministra dhe më shumë se 130 ministra në nivel kantonal, entitetesh dhe shtetëror. Kjo strukturë politike komplekse krijon marrëdhënie kaotike midis qeverive dhe përgjegjësive të tyre përkatëse, duke i bërë shumë vendime të rëndësishme të vështira.

Meqenëse miratimi edhe i një ligji të thjeshtë në vend kërkon miratimin e përfaqësuesve nga serbët, boshnjakët dhe kroatët, vendimet për çështje të rëndësishme si politika e jashtme, kërkon konsensusin e tre anëtarëve të Këshillit Presidencial.

Marrëveshja e Paqes e Dejtonit e cila "lidh" BeH-në në shumë fusha, shihet nga shumë si një marrëveshje që "ka kaluar datën e skadimit" ose "ka nevojë për përditësim".