“Quo Vadis, Aida?”: Rrëfimi në ekran i gjenocidit në Bosnjë

Dr. Hamza Karçiç

Shkrimtari është profesor në Fakultetin e Shkencave Politike në Universitetin e Sarajevës

Hasan Nuhanoviç, një 27-vjeçar, u gjend në një situatë të pamundur. Përkthyesi musliman boshnjak për OKB-në në Srebrenicë garoi kundër të gjitha probaliteteve në një përpjekje për të shpëtuar prindërit dhe vëllain e tij të vogël. Të jesh në listën e stafit të OKB-së do të thoshte një rrugëdalje nga gjenocidi në korrik të vitit 1995, shkruan Anadolu Agency (AA).

Të jesh jashtë listës do të thoshte vdekje e sigurt. Përpjekjet e Nuhanoviç për të shpëtuar familjen e tij derisa ushtria serbe filloi operacionet e saj gjenocidale do të ishin të mundshme vetëm nëse stafi i OKB-së lejonte përfshirjen e tyre në listë. Batalioni holandez i vendosur në Srebrenicë lëkundet midis bashkëfajësisë dhe indiferencës, duke shkatërruar kështu popullsinë muslimane boshnjake. Familja e Nuhanoviç nuk ishte përjashtim.

"Quo Vadis, Aida?" është përpjekja e parë për të treguar gjenocidin në Srebrenicë si një film artistik. E drejtuar nga Jasmila Zhbaniç, filmi është frymëzuar nga libri i Hasan Nuhanoviç “Nën Flamurin e OKB-së: Komuniteti Ndërkombëtar dhe Gjenocidi i Srebrenicës”. Fillimisht, Nuhanoviç dhe Zhbaniç ishte vendosur të punonin së bashku në këtë film, por kjo marrëveshje u prish. Në vend të kësaj, historia e tij tregohet përmes një përkthyeseje imagjinare të OKB-së, Aida Selmanagiç, e cila përpiqet të shpëtojë burrin dhe dy djemtë e saj.

Zhbaniç bën një punë të shkëlqyeshme për të përcjellë si ishte të jetoje në ditët e tmerrit në korrikun e 26 vjet më parë. Me kapjen nga ushtria serbe e Bosnjës të strehës së sigurt të OKB-së në Srebrenicë, fati i popullsisë muslimane boshnjake ishte që ka për të mbaruar keq. Enklavës në Bosnjën Lindore që ishte nën rrethim dhe e uritur që nga viti 1992 iu dha goditja fatale nga gjenerali serb i Bosnjës, Ratko Mlladiç dhe forcat e tij. Pushtimi i Bosnjës nga ushtria serbe do të thoshte se popullata muslimane boshnjake tani ishte në mëshirën e gjenocidarëve.

Përballë një Mlladiçi dhe trupave të tij vrasëse, disa mijëra boshnjakë kërkuan strehim në kompleksin e OKB-së në Potoçari afër Srebrenicës. Ajo që do të duhej të ishte kompleksi më i sigurt i shpallur tashmë nga OKB-ja dëshmoi vetëm një rrugë kalimi në rrugën për në fushat e vrasjes. Popullsia muslimane boshnjake u lëshua në disa fronte. Sulmet ajrore të shpresuara prej kohësh të NATO-s mbi forcat serbe të Bosnjës përreth Srebrenicës nuk u materializuan kurrë. Nën një rregullim jo logjik, OKB-ja kishte mekanizmin e ashtuquajtur “çelësi i dyfishtë” - në thelb një veto - mbi sulmet ajrore të NATO-s në Bosnjë. Se aleanca më e frikshme në histori do të pranonte ndarjen e pushtetit vendimmarrës me burokratët e OKB-së mbi çështjen e sulmeve ajrore ishte politikisht e pazbulueshme dhe ushtarakisht katastrofike.

Batalioni holandez i vendosur në Srebrenicë u bë personifikimi i pafuqisë së OKB-së. Ngurrues midis të qenit autorë dhe spektatorë, trupat holandeze u dhanë muslimanëve boshnjakë shpresë të rreme dhe ndjenjë të rreme sigurie. Në kohën e gjenocidit, një ndjenjë e rremë e sigurisë mund t'i tërheqë viktimat në marrjen e vendimeve bazuar në atë që OKB-ja zyrtarisht duhet të qëndrojë. Nga ana tjetër, dhjetëra mijëra boshnjakë vendosën të kalonin nëpër pyje në territorin e kontrolluar nga qeveria boshnjake dhe një numër prej tyre ia dolën mbanë.

Indiferenca burokratike ndaj një gjenocidi të shpalosur meriton vëmendje të veçantë nga studiuesit dhe politika. Në "Quo Vadis, Aida?" batalioni holandez refuzoi të shtonte anëtarët e familjes së Nuhanoviç në listën që mund të kishte shpëtuar jetë të tjera. Jo vetëm që trupat holandeze nuk dolën me një ide të listave shtesë dhe nëse është e nevojshme, të trilluara të anëtarëve të stafit të OKB-së për të shpëtuar më shumë jetë, por ata i kundërshtuan me vendosmëri përpjekjet e dëshpëruara të Hasan Nuhanoviç për të shpëtuar familjen e tij të ngushtë. Fotografia famëkeqe e komandantit holandez Thom Karremans duke pirë me gjeneralin Mlladiç në korrik të vitit 1995 derisa po ndodhte gjenocidi simbolizon batalionin holandez dhe rolin e OKB-së në Srebrenicë.

I bashkëprodhuar nga transmetuesi i shtetit turk (TRT), "Quo Vadis, Aida?" është përzgjedhur nga Akademia e Arteve dhe Shkencave të Filmit më 9 shkurt në kategorinë e Filmit Artistik Ndërkombëtar. Filmi tani është nominuar për dy çmime BAFTA; regjisori më i mirë dhe filmi më i mirë në gjuhën jo-anglishte. Nëse filmi fiton një Oskar, do të ishte thelbësore në tregimin e historisë së Srebrenicës.

Rrëfimi i gjenocidit boshnjak në ekran është thelbësore për arritjen e një audience globale por edhe në luftën kundër mohimit të gjenocidit, e cila është përhapur veçanërisht gjatë viteve të fundit. Derisa librat, artikujt akademikë dhe raportet e gazetave që kodifikojnë gjenocidin boshnjak janë të rëndësishme, media për të arritur një audiencë globale është një film artistik. Të paktën tri aspekte të tjera të gjenocidit boshnjak meritojnë të tregohen në këtë format.

Një vazhdim i "Quo Vadis, Aida?" duhet të jetë një film artistik për atë që u quajt "Marshi i Vdekjes" i Korrikut të vitit 1995, kur dhjetëra mijëra boshnjakë u ndanë nga Srebrenica dhe u futën nëpër pyje në territorin e kontrolluar nga Bosnja. Historitë individuale të të mbijetuarve janë tregime marramendëse të guximit dhe qëndrueshmërisë.

Më shumë se 25 vjet pas luftës, ende nuk ka një film serioz me metrazh të gjatë në gjuhën angleze për Rrethimin e Sarajevës. Rrethimi më i madh në historinë moderne ka qenë mirë i dokumentuar, por nuk është paraqitur në një film me çmime ndërkombëtare.

Së fundmi, një film me metrazh të gjatë mbi tmerret e kampeve të përqendrimit të drejtuar nga serbët e Bosnjës në të gjithë Bosnjën nga viti 1992 e këtej ka qenë i vonuar. Dëshmitë në gjykatë, kujtimet dhe raportimet e atëhershme nga gazetarët amerikanë dhe evropianë ofrojnë materiale të mjaftueshme për të përcjellë historinë e kampeve të përqendrimit në Evropë në fund të shekullit të 20-të.

* Opinionet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht politikën editoriale të Anadolu Agency.