Azerbaycan, 27 Eylül 2020'de Ermenistan ordusunun sivil yerleşimlere yönelik saldırıları üzerine, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in "Demir Yumruk" olarak nitelendirdiği karşı saldırı operasyonunu hayata geçirdi. Kısa sürede "Vatan Savaşı"na dönüşen bu operasyon, 44 gün içinde tarihi bir zaferle sonuçlandı ve halkın 30 yıllık hasreti sona erdi.

Yıllar boyunca süren fakat hiçbir netice vermeyen müzakerelerin tıkanması, Ermenistan güçlerinin artan tacizleri ve Erivan yönetiminin provokatör açıklamaları sonucunda, Azerbaycan'ın askeri hamlesi kaçınılmaz oldu.

28 yıl boyunca faaliyette bulunan ve Rusya, ABD ve Fransa'nın eş başkanlığını yaptığı AGİT Minsk Grubu herhangi bir çözüm üretemedi. Cumhurbaşkanı Aliyev defalarca barış yolunu denese de sonuç alınamayınca, Azerbaycan uluslararası hukuktan doğan meşru hakkını kullanarak işgal altındaki topraklarını savaş yoluyla geri aldı.

Ermenistan'ın 1990'lı yılların başında işgale başladığı Karabağ ve çevresindeki 7 ilde, yaklaşık 1 milyon Azerbaycanlı evlerinden edilerek mülteci durumuna düşmüştü. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin "işgalin derhal ve koşulsuz sona erdirilmesi" yönündeki kararları yıllarca uygulanmamıştı.

Erivan yönetiminin provokatif açıklamaları savaşı tetikledi

2018'de iktidara gelen Nikol Paşinyan, seleflerinin işgal politikasını sürdürmekle kalmadı, "Karabağ Ermenistan'dır" sözleriyle tansiyonu daha da yükseltti. Dönemin Savunma Bakanı Davit Tonoyan'ın "yeni topraklar için yeni savaş" ifadesi ise Azerbaycan'da büyük tepki topladı. Bu açıklamalar, işgal altındaki toprakların kurtarılması yönünde Azerbaycan'ın kararlılığını pekiştirdi.

Ermenistan ordusu sadece sözlü provokasyonlarla yetinmedi, 12 Temmuz 2020'de Tovuz bölgesinde stratejik mevzilere saldırı düzenledi. Azerbaycan ordusu saldırıyı püskürttü ancak bu çatışmalarda Tümgeneral Polat Heşimov şehit düştü. Heşimov'un şehadeti Azerbaycan halkını ayağa kaldırdı, meydanlar on binlerce kişinin işgale karşı tek yürek olduğu gösterilere sahne oldu. Bu toplumsal tepki, yaklaşan büyük savaşın işaret fişeği oldu.

Daha sonra Azerbaycan ordusu tatbikatlarını sıklaştırdı, Ağustos ve Eylül 2020'de Türk Silahlı Kuvvetleri ile ortak tatbikatlar gerçekleştirildi.

Müjdeli haberleri Cumhurbaşkanı Aliyev bizzat duyurdu

27 Eylül 2020 sabahı saat 06.00 civarında Ermenistan ordusu geniş çaplı bir saldırı başlatarak cephe hattı boyunca Azerbaycan mevzilerini ve sivil yerleşim birimlerini hedef aldı. Ağır silahlarla yapılan bombardımanda siviller ve askerler hayatını kaybetti, altyapı büyük zarar gördü.

Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Aliyev'in emriyle Azerbaycan ordusu karşı saldırıya geçti. Operasyonun ilk gününde 6 köy ve stratejik tepeler işgalden kurtarıldı. O günden itibaren Aliyev, her gün kurtarılan bölgelerin müjdeli haberlerini ya halka hitaben ya da sosyal medyadan bizzat duyurdu.

"Vatan Muharebesi" olarak adlandırılan 2. Karabağ Savaşı, 44 günün sonunda Azerbaycan'ın kesin zaferiyle noktalandı. 10 Kasım 2020'de imzalanan bildiriyle Ermenistan yenilgisini kabul etti. Azerbaycan 5 şehir, 4 kasaba ve 286 köyü işgalden kurtardı. Bildiri uyarınca Ermenistan ordusu Kelbecer, Laçın ve Ağdam'dan da çekilmek zorunda kaldı.

Her 27 Eylül'de şehitler anılıyor

Azerbaycan, savaşta 2 bin 908 şehit verdi. Cumhurbaşkanı Aliyev, 27 Eylül'ü "Şehitleri Anma Günü" ilan ederek bu tarihi, hem zaferin hem de verilen fedakârlıkların sembolü haline getirdi.

Savaşın başlamasından 3 yıl sonra Karabağ'da egemenlik tam sağlandı

Savaşın ardından Ermenistan, bazı birliklerini çekse de Karabağ'da yasa dışı silahlı güçlerini desteklemeyi sürdürdü. Bölgeye gizlice mayın ve mühimmat sevkiyatı yapıldı. Azerbaycan, 23 Nisan 2023'te Laçın Koridoru'na sınır kontrol noktası kurarak bu geçişlere son verdi.

Ancak 19 Eylül 2023'te yasa dışı Ermeni güçlerin döşediği mayınların patlaması sonucu 4'ü polis, 6 Azerbaycanlı hayatını kaybetti. Bunun üzerine Azerbaycan, "antiterör operasyonu" başlatarak Karabağ'da anayasal düzeni yeniden tesis etti. 24 saatten kısa sürede tüm yasa dışı silahlı gruplar silah bıraktı, sözde rejim kendini feshetti. Hankendi, Hocalı, Hocavend ve Ağdere Azerbaycan'ın kontrolüne geçti. Böylece ülkenin toprak bütünlüğü ve egemenliği tam olarak sağlandı.

Azerbaycan, barış elini uzattı

Zaferin ardından Azerbaycan, Ermenistan'a kalıcı barış teklif etti. İki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasında yürütülen görüşmelerde önemli ilerleme sağlandı ve taraflar barış anlaşması metni üzerinde mutabık kaldı.

Anlaşma metni 8 Ağustos'ta ABD Başkanı Donald Trump'ın ev sahipliğinde Washington'da düzenlenen üçlü zirvede paraflandı.