Türkiye-Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay'ın iki derin dar boğazının ortasında yer alan, 884-1045 yılları arasında Bagratlılar, 1045-1064 yılları arasında Bizanslılar tarafından yönetilen Ani, 16 Ağustos 1064'te Sultan Alparslan tarafından fethedilerek Türklerin Anadolu'ya açılan giriş kapısı oldu.

Kurulduğu günden bu yana 23 medeniyete ev sahipliği yapan, aralarında her biri farklı bir güzellik ve tarihi değerdeki cami, kilise, katedral gibi dini yapıların yanı sıra paha biçilmez diğer tarihi yapıları ve kültürel hazineleri bünyesinde barındıran Ani, Anadolu'daki ilk Türk-İslam şehri olması nedeniyle ayrı bir önem arz ediyor.

Sultan Melikşah'ın emriyle Ebu'l Menuçehr tarafından 1072-1092 yılları arasında yapılan Ebu'l Menuçehr Camisi, asırlardır zamana meydan okuyor.

Camide, 2022'de yapılan çalışmaların ardından ezan sesi yükselmeye başladı.

Ani Ören Yeri Kazı Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan, AA muhabirine, Türklerin Anadolu'da inşa ettiği ilk caminin Ebu'l Menuçehr Camisi olduğunu söyledi.

Sultan Alparslan 1072'de vefat edince yerine geçen oğlu Sultan Melikşah'ın emriyle bu caminin bu yapının inşa ettirildiğini dile getiren Arslan, "Batı cephesinde olması gereken kitabe yok edilmiş ama eski bir fotoğraftan hareketle Sultan Melikşah döneminde inşa edildiğini kesin olarak biliyoruz. Bu kitabede de çok açık bir şekilde caminin Sultan Melikşah'ın emriyle inşa ettirildiği kayıtlı." dedi.

"Divriği'deki Ulu Camisi'nin bir prototipi niteliğinde bir cami"

Caminin Türk cami geleneğinin Anadolu'daki ilk temsilcisi olduğunu işaret eden Arslan, şöyle devam etti:

"Derinlemesine planlı ve üç sahınlı (avlu) olarak ifade ettiğimiz şemanın Büyük Selçuklular tarafından Anadolu öncesi coğrafyalarda uygulandığı ve Anadolu'da da ilk olarak Ani'de uygulandığını söyleyebiliriz.

Ani'deki bu Ulu Cami, Sivas Divriği'ndeki o muhteşem Selçuklu eserinin aslında prototipi niteliğinde bir yapı. Tek fark o daha büyük boyutlarda, Ani'deki camimiz 3 sahınlı iken Divriği'deki cami 5 sahınlı olarak inşa edilmiş. Ancak hem giriş kapıları hem iç mekandaki sahın düzeni hem iç avlu geleneği hem de mihrap önü kubbesi geleneğini yansıtması açısından Divriği'deki Ulu Camisi'nin bir prototipi niteliğinde bir cami olduğunu söyleyebiliriz."

İlk Türk camisinde 5 vakit ezan sesinin yankılandığını vurgulayan Arslan, caminin, tarihte "93 Harbi" olarak bilinen 1877-1878 tarihindeki Osmanlı-Rus savaşında işgal altında kalıp hasar gördüğünü anlattı.

Camide ezan sesi yükselmeye başladı

Caminin son durumu hakkında bilgi veren Arslan, şunları kaydetti:

"Cami neredeyse 100 yıldır atıl vaziyetteyken 2022'de Serhat Kalkınma Ajansı'yla yaptığımız bir protokol kapsamında, 'demontable' malzemelerle kapısını ve penceresini kapattık, halısını döşedik. Şimdi hem namaz kılınır hale geldi hem de beş vakit ezan okunuyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı himayelerinde yapının rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini de hazırlayarak Bakanlığımızın Geleceğe Miras Projesi kapsamına aldık. İnşallah kısa bir zaman içerisinde kapsamlı ve esaslı bir restorasyonunu da yapmış olacağız."