Dünyada en fazla afyon üretilen yer olarak bilinen Afganistan'da, Herat vilayetinin merkezinde sokakta yürürken uyuşturucu bağımlılarıyla karşılaşmak sıradan bir durum. Taliban kontrolünün her köşe başında hissedildiği şehirde, gerçeklikten kopuk, kendi paralel dünyalarında gezinen yarı baygın bağımlılar bir vakıaya dönüşmüş.

AA muhabiri, Herat sokaklarında bağımlıları, onların yaşamını ve hikayelerini araştırdı.

Şehirdeki bağımlılar sadece köprü altı ya da ara sokaklarda bulunmuyor, onlara sık sık Herat'ın tarihi Musalla Minarelerinin bulunduğu Musalla Caddesi'nde de rastlamak mümkün.

Bağımlıların ortak özelliği ise eroin ve metamfetamin gibi laboratuvar ürünü uyuşturucu türlerini kullanması.

Bağımlılar, AA muhabirine bu tür laboratuvar ürünü uyuşturucuların Afganistan'da temininin güç olduğunu aktardı. Birçoğu bu tür uyuşturucularla İran'da tanıştıklarını anlattı.

Diğer dikkati çeken bir konu ise bağımlıların şehir merkezinde ikişer üçer kişilik gruplar halinde toplanıp hiçbir müdahale ile karşılaşmadan uyuşturucu kullanmaya devam etmesi.

Şehir merkezinde tuttukları bir köşede, köprü altında ya da ıssız bir sokakta yatan uyuşturucu bağımlılarının kimisi fırın, manav, inşaat gibi iş kollarında çalışanlara yardım ederek kimisi de çöplerden kağıt ve plastik toplayarak geçimini sağlıyor. Kimileri de hırsızlık ve dilencilik yaptığını açıkça itiraf ediyor.

Bağımlılar arasında her yaştan insan görmek mümkün. Nadiren de olsa kadın bağımlılar görülebiliyor. Aralarında zamanında saygın bir işi olan eğitimli kişiler de bulunuyor.

Şehir merkezinde bağımlılar, çürümüş dişleri, kırışmış yüz hatları, kan çökmüş gözleriyle boş bakışlarla etrafı süzerek, kirli elbiseleri içinde yarı baygın halde yaşıyor. Hepsinin hikayesi de benzer; bağımlıların ortak noktası, ailelerini, varlıklarını ve saygınlıklarını yitirmeleri.

Çift araç gidiş gelişli bir bulvarın ortasındaki refüje konumlanan onlarca bağımlı, gün ortasında üzerlerine örttükleri battaniye benzeri bez parçalarının altına girerek zehir solurken, etraflarında şehir trafiği akmaya devam ediyor.

Yol kenarında diğer bağımlılarla oturmuş bir kadın, soruları yanıtsız bırakırken sadece boş bakışlarıyla muhatabını süzüyor. Bağımlıların birçoğu konuşmak bir tarafa agresifleşerek soru soranları kovuyor. Bağımlıların çok azı soruları yanıtlıyor ve sorulardan kurtulmak için isteksiz ifadelerle kısa cümleler kuruyor.

Aile hayatları yok oldu

Bir çöp yığınının kenarında arkadaşı ile eroin kullanan 57 yaşındaki Firuz Muhammed Asaf, uzun yıllar eşi ve üç oğluyla İran'ın başkenti Tahran'da yaşadığını ve bir süre sonra ailesiyle Almanya'ya yerleştiklerini söyledi.

Eroin kullanmaya 10 yıl önce Tahran'da başladığını ve o dönemler terzilik yaptığını aktaran Asaf, "Zamanla işimi daha iyi yapabilmek için daha fazla eroin kullanmam gerektiğini düşündüm. Bu da benim sonum oldu." dedi.

İki yıl Almanya'da yaşadıktan sonra aile hayatının dağıldığını kendisinin de Afganistan'a döndüğünü dile getiren Asaf, "Dönmekle yanlış yaptım. İnsanlar hayatında yanlış yapar, bu da benim hatam. Maalesef, çocuklarımı 5 yıldır görmüyorum." ifadelerini kullandı.

Asaf, yakınlarda bir fırında getir götür işleri yaptığını, fırını temizlediğini ve bunun karşılığında geceleri orada uyuduğunu söyledi. Bazen de çöplerden plastik ve kağıt toplayıp sattığını belirten Asaf, "Çok yoruldum artık. Bunu terk etmek istiyorum. Çok pişmanım, tüm mal varlığım ve ailem gitti." diye konuştu.

"Aileni neden aramıyorsun?" sorusuna ise Asaf, "Onlara çok çektirdim. Aramaya yüzüm tutmuyor." diye yanıt verdi.

"Artık bırakılmaz"

39 yaşındaki Fakir Ahmed, üç kez evlenip boşandığını, üç çocuğunun annelerinde olduğunu ve onları uzun süredir görmediğini söyledi. 20 yıl İran'da yaşadığını aktaran Ahmed, eroini bırakmak isteyip istemediği sorusuna, "Artık bırakılmaz. Benden geçti. 13 defa bıraktım yeniden başladım." dedi.

Ailesini, mal varlığının hepsini kaybettiğini belirten Ahmed, eroin kullanmaya başladıktan sonra hayatının alt üst olduğunu ve sokaklarda yaşamaya başladığını söyledi.

Ahmed "Pişman mısınız?" sorusuna şu yanıtı verdi:

"Pişmanım tabii. Tüm yakınlarımı kaybettim. Benden uzak duruyorlar. Benim kötü bir insan olduğumu düşünüyorlar. Nereye gidersem, kötü davranıyorlar. İnsanlar kötü bakıyor. Küçük çocuklar taş atıyor."

Ahmed, çöpten kağıt ve plastik toplayarak, dilencilik yaparak geçimini sağladığını söylüyor. Hatta bazen hırsızlık yaptığını ise gizlemiyor.

Bu sırada, 60 yaşlarında bir kişi, röportajın yapıldığı yere gelerek çocuklarının kendisini unuttuğunu anlattı. Adını söylemeyen bu yaşlı adam daha sonra, bir köşeye oturup, torbasından çıkardığı malzemeleri hazırlayıp metamfetamin kullanmaya başladı.

"Bağımlılık kendi kendini oyalamaktır"

32 yaşındaki Muhammed Alizade, yakın zamana kadar İran'da eşi, biri kız üç çocuğuyla yaşadığını ve 2 ay önce sınır dışı edilmesiyle Herat'a geldiğini söyledi.

İran'da patronunun iş yerinde uyuşturucu madde kullanmasıyla kendisinin de zamanla bağımlı olduğunu aktaran Alizade, "1 yıl sonra bırakmak istedim ancak olmadı." dedi.

Yıllardır bağımlı olduğunu ve 2 aydır Herat sokaklarında yaşadığını aktaran Alizade, "Pişman olmamak mümkün mü? Tüm hayatım yok oldu. Bağımlılık kendi kendini oyalamaktır. Bugün, yarın ya da sonraki ay bırakacağım dersin ve böyle gider." dedi.

Soğuk ve açlık nedeniyle Herat sokaklarında yaşayan bağımlıların hayatını kaybettiğini kaydeden Alizade, "Bu hafta üç kişi şu aşağı tarafta öldü. Önceki hafta da iki kişi ölmüştü. 2 ay önce geldim. Bu sürede 6-7 kişi hayatını kaybetti. Belki başka ölenler de olmuştur ancak haberim olmayabilir." diye konuştu.

Alizade, çöplerden kağıt ve plastik toplayıp satarak bazen de insanlardan aldığı yardımlarla geçindiğini, geleceğe dair ne yapacağını bilmediğini söyledi.

Bağımlılarla bu konuşmalar sürerken Herat halkının kentin göbeğinde vakıaya dönüşmüş uyuşturucu bağımlılarına karşı ilgisizlik içerisinde olduğu gözlemleniyor. Zira halktaki bu alışmışlık görüntüsü, bakıp görmeme hali ayrıca dikkat çekici. Ürkerek bir bağımlı topluluğunu gözlemlerken, görüntü çekerken çekingen tavır gösterilmesi yerel halk tarafından daha da garipseniyor. Halk için alışılmadık olan, bağımlıların her sokakta ve caddede sere serpe kaldırımlarda uyuşturucu kullanması değil, onlara çekinerek yaklaşılması.

"Bağımlının olmadığı bir Herat için çalışıyoruz"

Herat Kültür ve Enformasyon Müdürü ve Taliban’ın Herat Sözcüsü Mevlevi Naimullah Hakkani, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Herat’ın büyük bir vilayet olduğunu, bu nedenle uyuşturucu ile mücadele ve bağımlıların tedavisi için uzun vadeli planlar hazırladıklarını söyledi.

Bağımlıların toplanıp tedavi edilmesi için hazırlanan bir dizi planın hayata geçirildiğini aktaran Hakkani, "Çok sayıda bağımlı toplanarak fiziki ve psikolojik açıdan tedavi edilmesi için uzman doktorlara teslim edildi. Muayene merkezlerinde uyuşturucuyu bırakmaları için teşvik ediliyorlar." dedi.

Uyuşturucu ile mücadele konusunu ciddiyetle ele aldıklarını ifade eden Hakkani, "Herat’ta hiçbir uyuşturucu bağımlısının olmayacağı bir gün için çalışıyoruz." diye konuştu.

Dünya afyon üretiminin yüzde 85'i Afganistan'dan

Afganistan, dünyada yasa dışı yollarla uyuşturucu madde elde edilen, haşhaş ve kenevir gibi bitkilerin en fazla üretildiği ve ihraç edildiği ülkelerin başında geliyor.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisinin (UNODC) Kasım 2021'de yayımladığı rapora göre, 2020'de dünyada haşhaştan elde edilen afyonun yüzde 85'inden fazlası Afganistan'da yapılıyor.

Afganistan, kenevir ekiminde de 2015-2019 yıllarında Fas'tan sonra ikinci sırada yer aldı.

Taliban yetkilileri ise grubun ülke yönetimini devralmasının ardından yaptığı açıklamalarda uyuşturucu sektörü ile mücadele edeceklerinin altını çiziyor. Ancak Taliban yetkilileri bu konuda mücadele edilirken insanlara alternatif iş kollarının sunulması gerektiğini dolayısıyla uluslararası yardımların yeniden hayata geçirilmesi gerektiğini vurguluyor.