Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’nin Türkiye ziyaretinin perde arkasını ve görüşmenin sonuçlarını AA Analiz için kaleme aldı.

***

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, bu yıl içinde üçüncü Türkiye ziyaretini 19 Kasım Çarşamba günü gerçekleştirdi. Bu husus Kiev’in ikili münasebetlere verdiği öneme işaret ettiği gibi Türkiye’nin bölgedeki artan rolünü de ortaya koymaktadır. Nitekim ziyaretin gündemini ikili ilişkiler ve Ukrayna’da barışın tesisi konuları oluşturdu.

• Cumhurbaşkanı Erdoğan: İstanbul sürecinin sorunları giderecek şekilde devreye girmesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz
• Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, Karadeniz'de güvenliğin ancak Türkiye ile sağlanabileceğini belirtti
• Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ile görüştü

Türkiye’nin barış çabası

Bilindiği üzere daha 2022 yılında Türkiye arabuluculuğunda Rus ve Ukraynalı yetkililer bir araya gelerek ateşkes kararı almış, ancak başta İngiltere olmak üzere Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin de yönlendirmesiyle Ukrayna son anda imza atmaktan vazgeçmişti. O tarihten itibaren de Ankara, Rusya ile Ukrayna arasında birçok görüşmeye ev sahipliği yaptı, Slav kardeşleri barıştırmak için büyük çaba sarf etti. Türkiye’deki görüşmelerde esir takası, tahıl koridoru ve diğer insani konularda önemli sonuçlar elde edilse de barışın sağlanması konusunda bir netice alınamadı. Ancak Türkiye bu çabasından vazgeçmediği gibi bu süreçte başarılı bir denge siyaseti izleyerek her iki ülkeyle de çok yönlü işbirliğini sürdürdü. Nitekim 19 Kasım’da Zelenskiy ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında yapılan görüşmede en çok üzerinde durulan husus, İstanbul sürecinin ve Türkiye arabuluculuğunun sürdürülmesi konusu oldu. Peki bunun sebebi, Türkiye’deki görüşmeler sonrasında gerçekleştirilen ve planlanan diğer temasların başarısızlığı mı yoksa genel olarak cephedeki ve uluslararası alandaki gelişmeler mi?

Zelenskiy'nin ziyaretinin sebepleri

Zelenskiy'nin görüşme sırasında zamanında kendisinin vazgeçtiği İstanbul sürecini yeniden gündeme getirmesinin birkaç sebebi var. Bunlardan ilki, Amerikan basınında çıkan Rusya ile ABD yetkilileri arasında yürütülen “gizli görüşmeler”dir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in özel temsilcisi Kiril Dmitriev ile ABD Başkanı Donald Trump’ın özel temsilcisi Steve Witkoff, Alaska Zirvesi’nden itibaren bir dizi görüşmeler gerçekleştirdiler. Donald Trump’ın başta açıklayıp, ardından iptal ettiği Budapeşte zirvesinin yapılıp yapılmayacağı konusu öyle anlaşılmaktadır ki bu görüşmelerin sonucuna bağlıdır. Rus-Amerikan görüşmelerinin dışında kalan Zelenskiy, Türkiye’yi ziyaret ederek ve İstanbul sürecini yeniden gündeme getirerek Rusya ile ABD’nin diplomasi alanındaki oyununu bozmaya çalışmaktadır.

Zelenskiy’nin Türkiye ziyaretinin bir başka sebebi ise cephede işlerin istediği gibi gitmemesi ve bundan daha da önemlisi Batılı güçlerin Kiev’in istediği teknolojileri vermemesidir. Kaldı ki 2022’den beri cephedeki durum da değişti ve Rusya ileri sürdüğü, Ukrayna’nın silahsızlandırılması, anayasasında dahi Rusya Federasyonu içerisinde gösterilen toprakların hem Ukrayna hem Batı tarafından Rusya toprakları olarak tanınması gibi şartlardan geri adım atmaya yanaşmamaktadır. Dolayısıyla Batı’dan istediği desteği alamayan ve Batı’nın yaptırımlarının da Rusya’ya karşı işe yaramadığını gören Kiev yönetimi barışın tesisini eskisine göre daha fazla istemekte ve bu süreçte Türkiye’nin desteğine ihtiyaç duymaktadır.

Diğer taraftan Ukrayna’da enerji ve savunma alanlarında bakanlar seviyesinde patlak veren yolsuzluk da gerek iç politikada gerekse de dış politikada Zelenskiy’nin işini iyice zorlaştırdı. Trump yönetimi iktidara geldiği andan itibaren bu tür konuları Kiev’e karşı bir baskı aracı olarak kullandı ve kullanmaya da devam etmektedir. Son yolsuzluk krizi çerçevesinde adalet ve enerji bakanlarının görevden alınması da bu dosyanın kapatılması için yeterli olmayacaktır. Dolayısıyla Zelenskiy'nin ziyaretini gerek içeride gerek uluslararası arenada “prestijini düzeltmek” için kullandığı şeklinde de değerlendirmek mümkündür. Diğer bir deyişle cephede, iç siyasette ve başta ABD olmak üzere “dostları” ile sorun yaşayan Kiev yönetimi, hareket alanını genişletmeye çalışmaktadır.

Witkoff’un ziyaretinin iptali ve 28 maddelik plan

Diğer taraftan Türk yetkililerle görüşmeden sonra Zelenskiy'nin Trump’ın özel temsilcisi Witkoff ile görüşmesi de planlanmıştı ancak Witkoff son anda ziyaretini iptal etti. Bunun sebebi ise muhtemelen Ukrayna liderinin ABD’nin Ukrayna ile ilgili 28 maddelik planını görüşmek istememesidir. Amerikan haber ajansı Axios’a göre ABD, Kiev yönetiminden Donbas’ı (Luhansk ve Donetsk) tamamen boşaltmasını, buranın askerden arındırılmış bölge ilan edilmesini, Zaporog ve Herson’da mevcut hattın korunmasını, Ukrayna’ya verilecek güvenlik garantileri karşısında ordusundaki asker sayısı ile askeri teknolojileri azaltmasını, Rusçayı resmi dil ilan etmesini istemektedir. Ukrayna bu şartları görüşmek istemediğinden dolayı Witkoff’un Türkiye ziyareti de iptal edilmiş oldu.

Zelenskiy’nin İstanbul ziyaretinin önemi

Zelenskiy ile Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görüşmede belirttikleri üzere Ukrayna Savaşı dolayısıyla her iki taraf da büyük insan ve maddi kayıplar verdi ve vermeye devam etmektedirler. Yine bugün tüm tarafların artık bölgede barışın bir an önce sağlanmasını istediği anlaşılmaktadır. Tarafların farklı platformlar çerçevesinde görüşmeler gerçekleştirmesi de bunun en önemli göstergesidir. Barışın tesisi kayıplar arttıkça zorlaşmasına rağmen er ya da geç bu savaş da sona erecektir. Gerek İstanbul süreci çerçevesinde gerekse de bundan bağımsız olarak Türkiye bugüne kadar yaptığı katkı ve bölgedeki ağırlığı dolayısıyla şüphesiz barış sürecinin bir parçası olmaktadır. Hatta Axios’un yayınladığı habere göre Trump’ın yeni Ukrayna planının hazırlanmasına Türkiye ve Katar da katılmış, bunun aynen Gazze’de olduğu gibi Ukrayna’da da fayda sağlayabileceği vurgulanmıştır.

Türkiye, Rusya ile Ukrayna’yı barıştıracak tüm girişimlere destek olmaya hazır olduğu gibi İstanbul sürecinin yeniden canlandırılmasına da karşı değildir. Bununla birlikte Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da belirttiği üzere ancak görüşmeler daha kapsamlı içerikte olmalı ve bunun için de gerek Rusya ile gerekse de ABD ile görüşülmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan görüşme sırasında Türkiye-Ukrayna ikili ilişkileri de ele alınan konular arasındaydı. Nitekim taraflar tüm olumsuzluklara rağmen ticaret hacmini 10 milyar dolara çıkartmak istediklerini belirttikleri gibi Ankara, savaş sonrasında Türk müteahhitlerinin zarar gören Ukrayna şehirlerinin yeniden inşasında yer almaya hazır olduklarını belirtti. Dolayısıyla barışın tesisinden sonra Türkiye-Ukrayna münasebetleri, kaldığı yerden devam edecektir.

[Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesidir.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.