Ulaştırma uzmanı Dr. Tarık Dündar, Hicaz Yolu Yüksek Hızlı Tren (YHT) projesini ve bölgesel ulaştırma ağlarına olası etkilerini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Eylülde Şam’ı Medine’ye bağlayan Hicaz Demir Yolu'nun Türkiye, Suriye ve Ürdün arasında imzalanan bir anlaşma kapsamında yeniden canlandırılmasının planlandığı açıklandı. Üç ülkenin, 12 Eylül’de Amman’da yapılan bir toplantıda, atılacak adımlara ilişkin taslak bir mutabakat zaptı üzerinde uzlaştığı ve bu çerçevede çalışmalar yürütüleceği duyuruldu. Yeni proje, YHT standartlarında, eski Hicaz hattına paralel olarak, Mersin-Gaziantep YHT hattında uygun bir noktadan Medine YHT İstasyonu'na kadar projelendirilebilir.

Projenin olası faydaları

Bu yeni Hicaz YHT hattının ülke ekonomilerine pek çok faydası olabilir. Birçok araştırma, 600-800 kilometreden kısa mesafeli iki şehir arasındaki yolculuklarda YHT'lerin hava yoluna göre daha etkin olabildiğini ortaya koymaktadır. Mevcut Hicaz Demir Yolu hattının rehabilitasyonuyla bu hat yük taşımacılığında kullanılabileceği gibi, yeni hızlı tren hattı sayesinde saatte 100 kilometre hıza ulaşan yük taşımacılığı da mümkün olabilecektir. Yük taşımacılığında 2 bin kilometreye kadar olan mesafelerde demir yolu, deniz yolu ve kara yoluna kıyasla daha etkindir. Ayrıca bu dört ülke arasında yük taşımacılığının demir yoluyla daha ucuza yapılabilecek olması, hem mevcut talebi hem de taşınan yük çeşitliliğini artıracaktır.

Proje, hac ve umre turizminde, yurt içi ve uluslararası yolcu taşımacılığında, Suudi Arabistan'da düzenlenecek 2034 Dünya Kupası için stadyumlar arası ulaşımda, turistik turlarda ve havalimanı transferlerinde kullanılabilecektir.

Ana yolcu talebi: Hac ve umre yolcuları

Suudi Arabistan, Vizyon 2030 doğrultusunda 30 milyon umre ve 5 milyon hac ziyaretçisini ağırlamayı ve bu misafirlere yüksek kaliteli hizmetler sunmayı hedeflemektedir. İki kutsal mescitin genişletilmesine yönelik çalışmalar sürerken, Mekke ve Medine şehirleri için de birçok yeni kalkınma projesi yürütülmektedir.

1439 Hicri yılı verilerine göre toplam umre yapan kişi sayısı 18 milyon 311 bin 111 olup, bunun yüzde 36,95’i yurt dışından gelen, yüzde 63,05’i ise ülke içinden katılan umrecilerden oluşmaktadır. 1440 Hicri Hac döneminde toplam hacı sayısı 2 milyon 489 bin 406'dır. (634 bin 379 yurt içi, 1 milyon 855 bin 27 yabancı) Medine şehri, Suudi Arabistan dışından gelen umreciler için genellikle uğrak noktasıdır. Bu YHT hattının inşa edilmesi halinde, özellikle Suriye ve Ürdün’den gelecek umreciler açısından hava yoluna kıyasla daha tercih edilebilir bir seçenek ortaya çıkacaktır.

Hicaz Yolu YHT hattının profesyonel biçimde işletilebilmesi için YHT ve yük taşımacılığında bölgedeki en geniş tecrübeye sahip TCDD'nin liderliğinde, diğer ülkelerin demir yolu şirketlerinin de ortak olduğu bir holding kurulabilir. Bu holding, Almanya Demiryolları örneğinde olduğu gibi altyapı işletmeciliği, trenle yolcu ve yük taşımacılığı, gayrimenkul (GYO) ve enerji gibi alanlarda faaliyet gösteren birçok alt şirketi bünyesinde barındıran bir yapı olabilir.

Ulaştırma sistemlerinin sürdürülebilirliği için gelir getirici yöntemler geliştirilmelidir. İstasyonlar için kamulaştırılan arazilerin bir kısmı ile istasyon isim hakları ve istasyonların otel ve alışveriş merkezleri gibi ticari fonksiyonları, TOD (Transit Odaklı Kalkınma) yaklaşımıyla değerlendirilebilir. Ayrıca koridor boyunca elektrik enerjisi teminine yönelik güneş ve rüzgar enerjisi başta olmak üzere birçok alternatif enerji projesi de geliştirilebilir.

Ürdün, Hicaz Yolu Demir Yolu hattının güzergahının yaklaşık tam ortasında yer alması nedeniyle bu holding şirketinin yönetim merkezi ile ana depo ve ana atölye binalarının konumlandırılması için en uygun ülkedir. Amman’ın içinde veya yakınlarında uygun bir bölgede bu alanlar tahsis edilebilir. Bu proje paydaşlarının ortaklığında kurulacak holding şirketi faaliyete geçirildikten sonra toplanan finansmana karşılık gelen şirket hisseleri paydaş ülkelerin borsaları aracılığıyla halka arz edilebilir.

Finansman yönetimi nasıl olmalı?

YHT altyapı projeleri, normal demir yolu projelerine kıyasla daha fazla altyapı (tünel ve viyadük vb.) gerektirdiği için yüksek maliyetli olup daha çok finansal desteğe ihtiyaç duyar. Bu proje kapsamında her ülke, kendi sınırları içinde kamulaştırmaları gerçekleştirip gerekli altyapı inşaatını yapabilir ancak her ülkenin kendi öncelikleri bulunduğundan projeye ilişkin yatırımlar gerekli zamanda hayata geçirilemeyebilir. Birçok ülkenin parçası olduğu bu tür projelerde, finansmanın planlı ve doğru şekilde yönetilmemesi halinde işin tamamlanması uzun zaman alabilir. Ayrıca bu hattın profesyonel biçimde işletilebilmesi için ilgili bakanlıklar ve İslam Kalkınma Bankası ortaklığında yeni bir demir yolu holding şirketinin kurulması da gerekmektedir.

Finansman için önerilen yöntem, önceden belirli bir bedel ödenerek satın alınacak ve yeni hatların tamamlanmasının ardından geçerli olacak akıllı bilet sistemine dayanmaktadır. Buna ek olarak, hattın işletilmesi için kurulacak holding şirketinin hisselerinin satılması da bir diğer model olarak değerlendirilebilir. Özellikle kurumsal şirketler, hayır veya yatırım amacıyla bu şirketten hisse alarak söz konusu fona katkı sağlayabilir. Bu fonun yönetiminin İslam Kalkınma Bankası bünyesinde yürütülmesi mümkündür.

Yeni Hicaz YHT hattının büyük ölçüde umreye giden yolculara hizmet vermesi beklenmektedir. Bu kapsamda önerilen alternatif model, Hicaz YHT ve Haremeyn YHT hattı ile Mekke ve Medine’deki toplu taşıma sistemlerinde geçerli olacak akıllı biletlerin, İslam Kalkınma Bankası ve ilgili sorumlu kuruluşlar aracılığıyla ön satışının yapılmasıdır. Önerilen bu model, kamu-özel işbirliği projelerine benzemektedir.

Bu finansman yönteminde gerekli kaynağın toplanması zaman alabilir ancak bu tür projelerde inşaat, tren tedariki ve işletmeye hazırlık süreçleri de uzun vadeye yayıldığından toplanan tutar proje süreci boyunca kademeli olarak kullanılabilir.

Bütçe oluşumunda kritik adımlar

Bu yeni demir yolu projesi için hedeflenen bütçenin belirlenmesine yönelik kritik kararlar, ilgili paydaşlarla istişare edilerek alınmalıdır. Yeni Hicaz Yolu YHT Projesi'nin ön tasarımı ve fizibilite çalışması, ilgili bakanlıkların koordinasyonunda, deneyimli bir danışman ekip tarafından hazırlanmalıdır. Ayrıca hattın işletmesini üstlenecek şirketin faaliyet alanları, gelecekteki organizasyon yapısı ve bütçesi de netleştirilmelidir. Kurulacak şirket için gerekli hukuki düzenlemeler her ülke tarafından yapılmalıdır. Bu demir yolu hattı için gerekli kamulaştırma, imtiyaz ve benzeri haklar, her ülke tarafından kendi mevzuatı çerçevesinde üstlenilmelidir.

Akıllı kartlardan elde edilecek bilet gelirleri ile şirket hisse satışlarından sağlanacak finansman, İslam Kalkınma Bankası bünyesinde oluşturulacak Ulaştırma Sistemleri Yatırımları fonunda toplanabilir. YHT sisteminin inşaat ve işletme maliyetleri, yıllara yayılarak bu fondan karşılanabilir.

Suriye’nin barış ortamına geçişiyle birlikte ülkede çok sayıda yatırım projesi gündeme gelmiştir. Bu mega yatırımların birbirini etkileme potansiyeli nedeniyle Suriye’deki YHT hattının tasarımına öncelik verilmelidir. Ülkede birçok yeni yatırım planlandığından, stratejik kararların mümkün olduğunca erken alınması önem taşımaktadır. Örneğin, yapımına yeni başlanacak Yeni Şam Havalimanı için ayrılan alanda YHT istasyonu için de uygun bir bölge öngörülmelidir.

Yapılacak ön fizibilite çalışmasının ardından bütçe, sermaye harcamaları ve işletme giderlerinin analizine yönelik ayrıntılı bir mali ve ekonomik çalışma geliştirilmelidir.

[Dr. Tarık Dündar ulaştırma uzmanıdır.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.​​​​​​​