ADEO Cyber Security şirketinde siber güvenlik uzmanı Ersin Çahmutoğlu, sosyal medyada oluşan küresel hegemonyayı ve Next Sosyal gibi merkeziyetsiz sosyal medya uygulamalarının önemini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Uzun bir süredir sosyal medya denildiğinde insanların aklına X, Facebook, Instagram, TikTok gibi popüler platformlar geliyordu. Milyarlarca insanın günün her saati içerikler ürettiği, tükettiği ve etkileşime geçtiği bu dijital alanlar, aslında son derece "merkezi" yapılardır. Yani, bu platformları oluşturan ve yöneten şirketler, kullanıcıların ne göreceğine, hangi içeriğin öne çıkacağına ve kimi zaman da neyin sansürleneceğine karar veriyorlar.

Son yıllarda ise karşımıza, bu hegemonyaya ve düzene meydan okuyan yeni bir kavram çıktı: Merkeziyetsiz sosyal medya. Özellikle Türkiye’nin yerli sosyal medya girişimi olan Next Sosyal’in duyurulmasından sonra bu kavramı çok daha sık duyuyoruz.

Merkeziyetsizlik ne anlama geliyor?

Merkeziyetsiz sosyal medya, esas olarak bir şirketin ya da başka bir merkezi otoritenin mutlak denetimi altında olmayan, dağıtık bir ağ yapısına sahip platformları ifade eder. Bu sistemler genellikle açık protokoller (örneğin ActivityPub) üzerine kuruludur. Bu konuda en iyi bilinen örneklerden ikisi Mastodon ve Twitter’ın eski CEO’su Jack Dorsey’in kurduğu Bluesky gibi platformlardır.

Bu tür ağlarda içerikler tek bir merkezde depolanmıyor. Dünyanın herhangi bir yerinde oluşturulan sunucularla kontrol mekanizmaları dağıtılmış oluyor. Böylece sunucuların yöneticileri veya topluluklar kendi verilerini kontrol edebiliyorlar. Merkeziyetsiz yapıya sahip platformlar, sosyal medya ekosisteminde dikkat çekici alternatif sunuyor. Bu platformlar, kullanıcı verilerinin kontrolü, içerik özgürlüğü ve algoritmaların şeffaflığı gibi konularda merkezi sosyal medya platformlarından ayrılıyorlar.

Geleneksel sosyal medya platformlarının aksine merkezi otoriteye bağlı olmadan çalışacak şekilde tasarlanan Mastodon gibi platformlar, ActivityPub adı verilen bir protokol üzerinden çalışıyorlar. Bu yapı sayesinde kullanıcılar içeriklerini tek bir merkezden yönetilmeden paylaşabiliyor, ayrıca üçüncü taraf geliştiricilerin farklı uygulamalar ve algoritmalar oluşturmasına olanak sağlanıyor.

Mastodon altyapısını kullanan Next Sosyal platformunun açık kaynak kodlu olması, yazılımın harici geliştiriciler tarafından da erişilebilir ve geliştirilebilir olduğu anlamına geliyor. Açık kaynak kod, ilgili platformun kodlarının herkes tarafından görülebileceğini, kopyalanabileceğini ve üzerinde değişiklik yapabileceğini ifade ediyor. Bu durum, sistemin güvenliğini artırırken, kullanıcıların da platformun işleyişini daha yakından analiz edebilmesine imkan tanıyor. Bu yönüyle Mastodon, kullanıcı verilerini merkezi sunucularda toplamayan ve sadece ilgili sunucu ve toplulukların veriler üzerindeki kontrolünü artıran bir yapı sunuyor.

Diğer yandan Mastodon altyapısı, kullanıcılarına standart ve katı algoritmalar yerine her topluluğun veya sunucunun kendi belirlediği filtrelerle içerik akışlarını özelleştirme imkanı tanıyor ve bu yaklaşımla, içerik gösteriminde şeffaflık ve kişiselleştirme gibi özellikler sağlanıyor. Next Sosyal platformu da işte bu yapıyla inşa edilmiş bir biçimde işliyor.

Merkeziyetsiz platformların özellikleri

Merkezi sosyal medya platformlarını geliştiren X, Meta ve ByteDance gibi dev şirketler kullanıcı verilerini tamamıyla ellerinde tutuyor. Bu veriler genellikle kullanıcılara özel reklam hedeflemesi ya da algoritmik yönlendirmeler için kullanılıyor. Oysa merkeziyetsiz platformlarda veriler tamamen oluşturulan sunucularda kalıyor. Örneğin X, tek bir merkezi sunucuda tüm kullanıcıların verilerini istediği gibi manipüle edebiliyor. Fakat Mastodon gibi platformları kullanan sosyal medya ağlarında binlerce sunucu oluşturulabiliyor ve kullanıcı verileri sadece o sunucuların sahipleri tarafından tutuluyor ve korunuyor. İçerik yönetimi gibi faaliyetler de sadece ilgili sunucunun yöneticileri tarafından yürütülüyor. Ayrıca reklam hedeflemesi gibi bir gaye olmadığından kısıtlı kişisel verilere ihtiyaç duyuluyor.

Ayrıca merkeziyetsiz platformlar, sansür ve filtreleme politikalarına izin vermeyen bir yapıda. X veya Meta gibi şirketler, kimi zaman devlet politikaları gereği, kimi zaman ise şirketin yöneticilerinin inisiyatifi doğrultusunda keyfi olarak içerikleri sansürleyebiliyor ve "sakıncalı" buldukları kelime ve ifadeleri filtreleyebiliyorlar. Bunu yapabilmek için de algoritmalarla kolayca oynayabiliyorlar. Oysa merkeziyetsiz platformlarda bu mümkün olmuyor. Açık kaynak kodlar sayesinde, algoritmalar konusunda da şeffaflık var.

Next Sosyal platformunu, X ve benzerlerinden ayıran ne?

Mastodon altyapısını kullanan Next Sosyal, henüz sadece bir sunucuyla hizmet veriyor. Kullanıcıların bu sunucu üzerinden katıldığı ağ, tıpkı X’te olduğu gibi çeşitli konu başlıklarında tartışmalara imkan sağlıyor veya kullanıcıların kişisel olarak içerik paylaşabildiği bir mecra halini alabiliyor. Next Sosyal, pek çok yönden X platformuna benzese de altyapı ve algoritmalardan dolayı büyük ölçüde X’ten ayrılıyor. Bunları kısaca şu şekilde özetleyebiliriz:

• X’te içerik kuralları şirket tarafından belirlenir ve zaman zaman keyfi olarak değişebilir. Next Sosyal gibi Mastodon altyapısını kullanan sosyal medya platformlarında ise her sunucu kendi topluluk kurallarını belirler.
• X gibi platformlarda bazı içerikler algoritmik olarak bastırılır veya "shadow ban" (çeşitli içeriklerin görünürlüğünü kısıtlamak) gibi politikalarla görünmez hale getirilir. Hatırlayalım; geçen dönemlerde Meta’nın Türk kullanıcılara uyguladığı "shadow ban" ile içerikler sansürleniyor ve hesaplar kapatılıyordu. Next Sosyal’de ise merkezi yapı olmadığından ve gizli algoritmik yapı bulunmadığından bu gibi uygulamalar mümkün değildir.
• X ve Meta gibi platformlarda şirket yapısı ve gizli ilişkiler gereği bazı devletlerin (ABD ve İsrail gibi) talepleri doğrultusunda içerikler kaldırılabilir. Bunun örneğini çok gördük. Oysa Next Sosyal gibi platformlarda bu gibi politikalar altyapı gereği mümkün değil.
• Diğer yandan, X ve diğer tüm yabancı menşeli sosyal medya platformları Türkiye’deki kullanıcılara yönelik olan siber suç veya dijital suçlara karşı gerekli adımları atmayabiliyorlar. Hatta kimi zaman yasal süreçlerde sorunlar çıkarabiliyorlar. Next Sosyal, tamamıyla Türkiye’de faaliyet yürüten bir platform olduğu için bu gibi hukuki sorunlara yol açmıyor.
• Bunlara ek olarak, X ve diğer platformlarda sahte hesap, bot hesap ve anonim hesap gibi problemler varken Next Sosyal’de buna imkan yok. Next Sosyal’de tüm kullanıcılar gerçek kullanıcıdır. Bu gibi platformlar, herhangi bir siber suçlu ya da kötü niyetli kişilere küfür ve hakaret gibi davranışlarda bulunacağı bir ortam sağlamıyor.

Sonuç olarak Mastodon gibi altyapıları kullanan sosyal medya platformları, kullanıcıya ifade özgürlüğü ve güvenli sosyal medya kullanımı açısından çok daha fazla seçenek sunar. Olası hukuki sorunlarda ise X veya diğer yabancı menşeli platformlarda yaşanan sorunlar ve karşılaşılan engeller Next Sosyal gibi ağlar için geçerli değil.

Merkeziyetsiz sosyal medya, X gibi hegemon şirketlerin etkisini kırabilir mi?

Next Sosyal platformunu konuşurken, tartışılması gereken konulardan biri de X, Meta, ByteDance gibi küresel devlerin neyi nasıl konuşacağımızı ve paylaşacağımızı belirlemeye çalıştığı bu düzenin nereye kadar gideceğini sorgulamaktır. Son 6 yılda dünya çapında gelecek vadeden bir yapı olarak ortaya çıkan merkeziyetsiz sosyal ağlar, küresel hegemonyasını sürdüren bu büyük şirketlerin kurduğu düzeni bozabilecek mi?

Bu sorunun cevabı için henüz erken olsa da başarıya ulaşabilmek için Next Sosyal, BlueSky, Mastodon ve hatta TruthSocial gibi platformların büyük yankı uyandırması ve dünya çapında büyük kullanıcı sayılarına ulaşması önemli. Merkezi yapıya sahip olan, algoritmalarla düşünce ve ifade özgürlüğünü kısıtlayan X ve Meta gibi devlerin bu konudaki tutumları devam ettiği sürece, gelecekte merkeziyetsiz sosyal medyanın daha çok ilgi göreceğini söyleyebiliriz.

Gelecek dönemlerde pek çok devletin kendi yerli ve milli sosyal medya platformlarını geliştirme adına daha etkili ve sert adımlar atması muhtemel. Meselenin sadece kullanıcı güvenliği ve ifade özgürlüğü olmadığını, verilerin yabancı ülkelere gitmesi noktasında ciddi bir ulusal güvenlik problemi olduğunu da vurgulamalıyız. Bununla ilgili son aylarda Fransa’nın, Güney Kore’nin, Rusya’nın, Çin’in ve İran’ın yabancı menşeli uygulama ve platformları engelleme çabaları, bu problemin büyüklüğünü ve ciddiyetini gösteriyor.

[Ersin Çahmutoğlu, ADEO Cyber Security şirketinde siber güvenlik uzmanıdır.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.