دیبەیتێكی كراوەی نێوان عەلی باپیر و مەلا بەختیار

بە سەرپەرستی‌ خانەی‌ زانستە مرۆییەكانی‌ پاریس دیبەیتێكی كراوە لە نێوان ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان و بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەسەر پرسی ئیسلام و سیكۆلاریزم بەڕێوەچوو.
دیبەیتەكە لە ژێر ناونیشانی (دیبەیتی‌ كوردستان لە ئەزموونی‌ دیموكراسی‌ وعەلمانیدا) لە هۆڵی تەوار لە شاری سلێمانی بە ئامادەبوونی ژمارەیەكی زۆر لە بەرپرس و ئەندامانی هەردوو حزب و نووسەر و رۆشنبیر و چین و توێژە جیاكان ئەنجام درا.
ئەوەش یەكەمین جارە لە نێوان دوو كارەكتەری دیاری ئیسلامی و عەلمانییەكان لە دیبەیتێكی كراوەی لەو شێوەیەدا پێكەوە كۆببنەوە و گفتوگۆ لەسەر پرسی ئیسلام و عەلمانیەت و سیكۆلاریزم بكەن، گفتوگۆ و ئەنجامی دیبەیتەكەش جێگەی دڵخۆشی و رەزامەندی بەشداربووان و بینەرانی بوو.
سەرەتای دیبەیتەكە بە گوتەیەكی ئەمیری‌ كۆمەڵی‌ ئیسلامی‌ كوردستان عەلی‌ باپیر دەستیپێكرد و تێیدا تیشكی‌ خستە سەرئەزموونی‌ دیموكراسی‌ وعەلمانی‌ لە هەرێمی‌ كوردستان و گوتی: "ئەوەی كەمن خوێندومەتەوە باشترین پێناسە بۆ سیكۆلاریزم ئەوەیە جووڵانەوەیەكی كۆمەڵایەتییە دەیەوێت خەڵك لە گرینگیدان بە رۆژی دوایی لابدات و روویان پێ بسووڕێنێت بەرەو گرنگیدان تەنیا بە ژیانی دونیا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی خەڵك لە سەدەكانی ناوەڕاستدا (خەڵكی ئەورووپا) حەزو ئارەزوویەكی توندیان هەبوو بۆ پشتێكردنی دونیا و بیركردنەوە لە خوا و رۆژی دوایی، ئینجا بۆ بەرهەڵستیكردنی ئەو حەزوو ئارەزووە سیكۆلاریزم لە میانی گەشەپێدانی مرۆڤاگەراییدا خۆی رانواند و خەڵك لە چاخی رێنیسانسدا پەیوەستبوونی توندی خۆیان بە بەرهەم و دەستكەوتە كولتوورییە مرۆییەكانەوە پیشاندا و قەناعەتیان پەیدا كرد كە دەگونجێت ئاواتەكانیان لەم ژیانە دونیایەدا بێننەدی، ئیدی بەمجۆرە رووكردنە سیكۆلاریزم لەسەرجەم مێژووی تازەدا لە پەرسەندندابوو وەك بزاڤێكی دژی ئایینی و دژی مەسیحییەت".
عەلی باپیر لە درێژەی پێناسەی سیكۆلاریزمدا گوتی: "پێموایە كورترین پێناسە بۆ سیكۆلاریزم ئەوەیە كە (كلۆس جفرای) هێناویەتی و دەڵێت بریتییە لە لابردنی هەر مەرجەعێكی ئایینی. منیش دەڵێم، سیكۆلاریزم ئایینێكی زەمینی مرۆڤكردە بۆ جێگرتنەوەی ئایینی ئاسمانی خوا".
ئەو هەروەها گوتی: "سیكۆلاریستەكان هەم كەسانی خواناسیان لەنێودا هەیە، هەم كەسانی خوا نەناسیش واتە مولحید و هەردوو بەرەیان تێدابوون، دیارە ئێمە سیكۆلاریزمان هەیە وەكو فیكرە، سیكۆلاریزمیشمان هەیە وەكو پراكتیزەكردن و پیادەكردن واتە عەلمانیەت و عەلمەنە".
لە درێژەی ئەو باسەدا ئەو گوتیشی: "سیكۆلاریزمی گشتگیر هەیە، یاخود سیكۆلاریزمی سەخت و توند كە دەیەوێت هەموو شتێكی بخاتە ژێر هەیمنە و هەژموونی خۆیەوە، سیكۆلاریزمی جوزئیمان هەیە یان سیكۆلاریزمی نەرم كە بەوەندە ئیكتیفا دەكات دەوڵەت و دین لە یەك جودا ببێتەوە، بەڵام نایەوێت بچێتە نێو هەموو جومگەكانەوە، نایەوێت ببێت بە بەدیل بۆ هەموو شتێك".
عەلی باپیر ئەوەشی گوت: "من پێموایە سیكۆلاریزم بە گشتی یان دەڵێت خوا بوونی نییە و ئایین راست نییە، یاخود دەڵێت ئەگەر خوا هەشبێت مافی ئەوەی نییە دەستوەربداتە كاروباری مرۆڤ، بەڵام دیارە كام خوا ئەو خوایەی لە تەسەوری كڵێسادا دروستبووە و ئەو خوایەی كە ئەرستۆ دەیگوت خوا بوونەوەری وەكو سەعات خستووەتەگەڕ و لێی گەڕاوە، نەك ئەو خوایەی كە ئیسلام پێناسەی دەكات هەمیشە لەگەڵ بەندەكانیەتی و موشریان دەخوات و بەسەریان رادەگات، و نەك ئەو ئایینەی لەگەڵ رەوتی ژیاندا دەڕوات، ئەو ئایینە كە بەربەستبوو لەبەردەم پێشكەوتن و ئازدی عەقڵ و ئەوانەدا".
ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی باسی لەوەش كرد "هیچكام لەو هۆكارانەی كە خەڵكی رۆژئاوایان لە كڵێسا سڵەماندەوە لە ئیسلامدا بوونیان نییە، لە رووی عەقیدەیی و فیكری و زانستییەوە ئێمە دەیان ئایەت و سەدان ئایەت و فەرمایشتی پێغەمبەرمان (د.خ) هەیە بیركردنەوە لەسەر ئینسان و بەدوای زانست گەڕان و تەماشكردنی سروش لەسەر ئینسان فەرز دەكەن، دواتر لە رووی ژیان و گوزەرانەوە ئیسلام هیچ ناكۆكییەك نابینێت لەنێو ئەوەدا كە ئینسان لە دونیادا بژیێت ئیمانی بە دواڕۆژیش هەبێت و لە دونیاشدا بژێت، بەڵام دواڕۆژیشی لەبیر نەچێت".
ئەو لە بارەی حوكمڕانی لە ئیسلامدا دوا و گوتی: "بناغەی حكومڕانی لە ئیسلامدا شوورایە و حكومڕان وەكیلی خەڵكە و خەڵك رەوایەتی پێدەدات و خەڵكیش دەتوانێت رەوایەتی لێوەرگرێتەوە، لە قورئان و سوننەتدا ویلایەتی شورامان هەیە، ئێمە ویلایەتی فەقیهمان نییە و خەڵك لەنێو خۆیاندا راوێژ دەكەن بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری دونیای خۆیان".
باپیر گوتی: "ئەگەر سیكۆلاریزم مرۆڤ بە سەنتەر دەگرێت و ئیسلامیش مرۆڤ بە سەنتەر دەگرێت، بەڵام نەك وەك بەدیلی خوا، بەڵكو وەك بەدیلی خەلیفە و جێنشینی خوا". سەبارەت بە دیموكراسیش، عەلی باپیر لە دیبەیتەكەدا گوتی: "هەرچەندە دیموكراسی وەك هەر بیرۆكەیەكی دیكە زادەی بیروهۆشی مرۆڤە و بێ كەموكوڕی نییە، بەڵام پێموایە بە گشتی باشترین شتێكە كە مرۆڤ بەرهەمی هێناوە بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری كۆمەڵگەو دەوڵەت".
عەلی باپیر هەروەها باسی لە سیكۆلار لە هەرێمی كوردستان كرد و گوتی: "چینی‌ سیكۆلاری‌ بڕیار بەدەستی‌ هەرێمی‌ كوردستان فەشەلێكی‌ گەورەیان هێناوە لە بەرێوەبردنی‌ هەرێمدا، عەلمانیەتی‌ هەرێم وەك چێشتی‌ مجێور وایە و حوكمی‌ میراتی‌ وخۆساپەنی‌ تێدایە و حوكمی‌ كەمینەیەكی‌ پارەدارە بەسەر خەڵكی‌ هەژاردا ، تا ئێستاش لەهەرێمی‌ كوردستان یەك دامەزراوەی‌ سەلامەتمان نییە".
لەلای خۆیەوە بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان مەلا بەختیار كە داكۆكی لە عەلمانیەت دەكات لە دیبەیتەكەدا و لەوەڵامی قسەكانی عەلی باپیردا گوتی: "لەو رۆژەوە كە جارێك دیموكراسی ناوی نەبووە جەنابی ناوی نا دیموكراسی، تا دەگاتە ئەمڕۆژەی كە باسی داربڕینەكەشی كرد، واتە دۆخی ئێستا كوردستانیش، كێشەی حكوومەت و حزبەكان و دەسەڵات و ئاسایش و هەموو ئەمانەی باسكرد وخۆزگە تۆزێكیش ئاوڕێكی لە هەڵەی حزبە سیاسییە ئیسلامییەكانی دابایەوە، كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدوای ئیخوان موسلمینەوە تا ئێستا، وە هەموو ئەو داعش دڕندە و پیاوكوژ و سەلەفیانەی كە هەموو دونیایان هێناوەتە هەژان ئێستا، ئەمەش هەر لەسەر بەرەی ئیسلامی ئەگەر چی بە ناحەق ناویان لەخۆشیان نابێت ئیسلامی، لەسەر بەرەی ئەوان حیسابن".
مەلا بەختیار گوتی: "مێژووی سەدەكانی ناوەڕاست مێژووی ئیسلامییەكانە، مێژووی عەلمانییەكان نییە و مێژووی خەلافەتی ئیسلامییە، مێژووی ئۆباما و مێژووی ماركس و هێزە دیموكراتەكان نییە، هێزە دیموكراتەكان لە زنجییەكان زیاتر لە دوو ملیۆن كەسیان نەكوشتووە، هێزە دیموكراتەكان لە قەرامیتەكان زیاتر لە ملیۆن و نیوێكیان نەكوشتووە".
ئەو هەروەها گوتی: "من نەفرەت لەو مێژووە دەكەم كە دەسەڵاتی مەسیحی لە ئەورووپا كردوویەتی، هیچ پاساو بۆ كوشتنی مریشكێك، كەڵەشێرێك ناهێنمەوە كە لە ئەورووپا كراوە، لەوەش زیاتر دەڵێم سێ جەنگی جیهانی بەرپا بووە دەسەڵاتی مەسیحی بەسەریدا زاڵبووە و حكووماتێك لەسەر مەسیحی ماڵ بوون بەرپرسیارن لێی، جەنگی سەڵیبی ئەوانن ئەگەرچی هۆكاری زۆرە، جەنگی یەكەمی جیهان ئەورووپان، ئێمە نین، جەنگی دووەمی جیهانیش ئەورووپایە".
مەلا بەختیار لە درێژەی قسەكانیدا و لە بارەی گفتوگۆكەی لەگەڵ عەلی باپیر گوتی: "جاران بە ئار بی جی قسەمان لەگەڵ یەكتر دەكرد، بەڵام ئێستا بە گفتوگۆ قسە دەكەین، عەلمانیەت رەتكردنەوەی خودا نییە و هەلومەرجی بابەتی و ئابووری عەلمانیەتی هێناوەتە گۆڕێ‌ نەوەك هەلومەرجی زاتی و هەقی بەوە نییە وەحدانیەتی خودا رەفز كرابێت و مرۆڤ كرابێتە بەدیلی خودا و شتی وا نییە".
ئەو هەروەها گوتی: "ئەوەی هەیە و تەفسیری بۆ كراوە ئەوەیە بۆ شتە دنیاییەكان عەقڵی ئینسان دەبێتە چەقی بیركردنەوەو تەنها ئەوەیە".
مەلا بەختیارئاماژەی بەوەشكرد: "مرۆڤایەتی لە 500 ساڵی رابردوودا دەستكەوتی هەمەجۆری بەسوودی هەبووە و هەموو ئەوانە دەستكەوتی زانست و عەقڵ و مۆدێرنێتەن نەك غەیبییات". بۆ خوێندنەوەی درێژەی ئەم هەواڵە و هەواڵەکانی دیکەی ئاژانسی ئانادۆڵو، ببە بە ئابۆنەی ئاژانسی ئانادۆڵو و کلیک لەسەر ئەم بەستەرە بکەن