Bişkek'ten Gebele'ye: Türk devletlerinin başarıları ve geleceğe bakış

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Genel Sekreteri Büyükelçi Kubanıçbek Ömüraliyev, TDT’nin kuruluş yıl dönümünde teşkilatın bugüne kadar kaydettiği ilerlemeyi ve geleceğe dair vizyonunu AA Analiz için kaleme aldı.

***

Türk Devletleri Teşkilatımızın (TDT) temelinin atıldığı 3 Ekim münasebetiyle, tarihi Nahçıvan Anlaşması’nın 16. yıl dönümünü idrak ederek Türk Devletleri İşbirliği Günü’nü kutluyoruz. Bugün yalnızca kurumsal başarılarımızı değil, aynı zamanda Türk halklarının süregelen birlik, beraberlik ve kardeşliğini de kutluyoruz. TDT geçtiğimiz 16 içerisinde kapsamlı bir işbirliği platformuna dönüşmüştür. Başlangıçta birkaç öncelikli alanda işbirliğine odaklanan TDT, bugün siyasetten ticarete, ulaştırmadan enerjiye, dijitalleşmeden yeşil ekonomiye, sağlıktan eğitime, gençlikten uzaya kadar 40 farklı alanı kapsar hale gelmiştir.

Bu ilerleme, Devlet Başkanlarının kararlı ve etkili vizyonu, Dışişleri Bakanlarının değerli rehberliği ve Üye ve Gözlemci Devletlerin tüm bakanlık, kurum ve kuruluşlarının aktif çabaları olmadan mümkün olamazdı. Bu durum, tarih ve kültür bağlarını dayanışma ve ilerleme için uygulanabilir araçlara dönüştürme yönündeki ortak irademizi ortaya koyuyor.

Bu önemli günü kutlarken Kırgızistan Dönem Başkanlığı'nın kazanımları ışığında, Türk dünyasında bütünleşmeyi daha da güçlendirecek, işbirliğini derinleştirecek ve barış ve refahı daha da ileriye taşıyacak bir buluşma niteliğinde olan Azerbaycan'ın Gebele kentinde düzenlenecek Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları 12. Zirvesi'ne ve yolculuğumuzun bir sonraki dönemine doğru heyecanla ilerliyoruz.

Kırgızistan dönem başkanlığından satırbaşları

Türk devletlerinin liderleri, Kasım 2024’te Bişkek’te “Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes İçin Güvenlik” temasıyla bir araya geldiklerinde yalnızca kararlar almakla kalmadılar, aynı zamanda yeni bir işbirliği dalgasını da başlattılar.

Zirveyi takip eden yıl, TDT için benzeri görülmemiş bir faaliyet dönemi oldu. Bu dönemde 120’den fazla üst düzey toplantı ve etkinlik düzenlendi, işbirliğinin kapsamı genişletildi ve yeni diyalog mekanizmaları oluşturuldu. Bunların arasında Eylül 2025’te Bişkek’te düzenlenen ve ticaret, yatırım, enerji, tarım ve dijitalleşme konularına odaklanan ve Teşkilatımızın tarihinde ilk kez düzenlenen Türk Devletleri Hükümet Başkanları Toplantısı öne çıkmaktadır. Ortak Bildiri ile sonuçlanan bu toplantının, TDT’nin artan faaliyetlerine ve Devlet başkanlarının gerçekleştirilen zirvelerde aldığı kararların hızlı ve etkin bir şekilde uygulanması ihtiyacına cevaben düzenlendiğini belirtmek gerekir. Bu toplantı, TDT'nin iktisadi altyapısını güçlendirecek yeni bir geleneğin başlangıcına işaret etmektedir.

Bu dönemde düzenlenen sektörel toplantılar bu ivmeyi daha da pekiştirmiştir. Merkez Bankaları, Mali İstihbarat Birimleri, Savunma Sanayii Kurumları ve Fikri Mülkiyet Ajansları ilk kez bir araya gelirken, Yeşil Finans Konseyi ve Türk Dünyası Sigorta Birliği’nin açılış toplantıları bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Öte yandan, Merkezi Seçim Kurumları için yeni bir Danışma Platformu olan APCEA da yine Kırgız Dönem Başkalığında kurulmuştur.

Geleneksel toplantılar önemini korumaya devam ederken yeni görüş ve fikirlerle zenginleştirilmiştir. Haziran 2025’te TDT ülkelerinin Tarım Bakanları, Çolpon-Ata’da bir araya gelerek Tarımsal İşbirliği alanında Ortak Bildiri ve Stratejik Yol Haritasını kabul etmiş ve Çolpon-Ata, 2025–2026 dönemi için Türk Dünyası Tarım Başkenti ilan edilmiştir. Ayrıca, Türk Girişimciler Tarım Forumu yeni projeleri görüşmek üzere yetkilileri, iş dünyası liderlerini ve yatırımcıları bir araya getirmiştir.

Celal-Abad, Türk Dünyası Turizm Başkenti ilan edilmiş ve eylül ayında büyük bir Uluslararası Turizm Forumuna ev sahipliği yapmıştır. Kış turizmi de Özbekistan’daki ilk Türk Kayak Kupası ve Azerbaycan Şahdağ’da düzenlenen ilk Türk Kayak Merkezleri Zirvesi ile ilerlemiştir. Öte yandan “Ortak Kayak Kartı”, “Ortak Müze Bileti” ve “Türk Kimliği” gibi girişimlerin çalışmaları devam etmekte olup, bu girişimler üye devletler arasında seyahati daha kolay ve erişilebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır.

Bu dönemde, kamu yönetimi ve güvenlik konuları da aktif olarak ele alınmıştır. İnsan Kaynakları Geliştirme Kurumlarının Başkanları Issık Göl’de bir araya gelirken Müslüman Dini Kurul Başkanları ile Güvenlik Konseyi Sekreterleri toplantıları yine Bişkek’te gerçekleştirilmiştir.

Çolpon-Ata'da 500'den fazla katılımcının bir araya geldiği 3. Türk Üniversite Oyunları, Almatı'da gerçekleştirilen Türk Dünyası Gençlik Başkenti'nin açılışı, Taşkent'te Üçüncü Diaspora Gençlik Forumu'nun düzenlenmesi, Gebele'de Spor Gönüllüleri Forumu ve İstanbul'daki Türk Kızılay Gönüllü Kampı gibi önemli insani yardım girişimleriyle gençlik ve spor alanındaki işbirliği geliştirilerek bölgesel etkileşimi daha da güçlendirmiştir.

Eğitim, bütünleşme çabalarımızın merkezinde yer almaya devam etmektedir. Bakanlıklar ve üniversiteler, Türk Üniversiteler Birliği (TURKUNIB) ve Orhun Değişim Programı için kalıcı bir sekretarya ve program fonu oluşturma yönünde adımlar atmaktadır. Ayrıca, Macaristan’ın TDT için Bilimsel Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon Fonu’na yıllık 1 milyon avro tahsis etme taahhüdü de onaylanmış olup, bu durum araştırma, inovasyon ve bilgi paylaşımını desteklemektedir.

Uzay, inovasyon ve kültür de öncelikli alanlar arasında yer almaktadır. Örneğin, üye devletlerimiz Bakü’deki son toplantıda ortak Küp Uydu projesini görüştüler. Bu proje, uzay alanındaki işbirliğinde öncü bir girişimdir. Öte yandan, İzmir’de Türk Uzay Kaşifleri Akademisi'nin üçüncüsü düzenlenerek genç bilim insanlarına astronomi, astrofizik ve roket bilimi alanlarında eğitim fırsatları sunulmuştur.

Ayrıca, yine bu dönemde, Bişkek'te düzenlenen ve efsanevi Manasçı Sayakbay Karalaev'in 130. yıl dönümünün kutlandığı 8. Uluslararası Halk Destanları Festivali gibi uluslararası kültürel etkinlikler gerçekleştirilmiş ve “En İyi Yurt” yarışmasının birincisi TDT tarafından ödüllendirilmiştir.

Bu çabalar, Bişkek Zirvesi ve onu takip eden Kırgız Dönem Başkanlığı'nın bütünleşme sürecimizi nasıl canlandırdığını ve Türk devletlerinin birlikte neler başarabileceğini açık bir şekilde göstermektedir.

Küresel açılım ve stratejik yenilik

Bu bağlamda önemli bir dönüm noktası, 21 Mayıs 2025'te Macaristan'ın başkenti Budapeşte’de gerçekleştirilen TDT Gayriresmi Zirvesi olmuştur. İlk kez TDT’nin bir zirvesi, Avrupa’da ve bir gözlemci devletin topraklarında düzenlenmiştir. Burada kabul edilen Budapeşte Bildirisi ekonomik bütünleşme, dijital kalkınma ve güvenlik alanlarında yeni bir yol haritasının ana hatlarını çizmiştir.

Bu dönemde TDT, uluslararası alanda da daha aktif bir ortak haline gelmiştir. Devlet Başkanlarımızın talimatları doğrultusunda Cenevre, Viyana, Brüksel, Paris ve New York’taki uluslararası örgütlerle diyaloglarımız genişletilmiştir.

Bu yılın önemli etkinliklerinden biri, İstanbul’da Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) ve TÜBİTAK işbirliğiyle düzenlenen “Cleantech Days 2025” olmuştur. Bu forum, temiz teknolojileri sergilemek, küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklemek ve bölgesel işbirliğinin küresel yeşil dönüşümü nasıl yönlendirebileceğini araştırmak üzere hükümet yetkililerini, girişimcileri ve inovatörleri bir araya getirmiştir. Bu forumda yapılan görüşmeler, açık bir gerçeği ortaya koymuştur: TDT yalnızca bölgesel bir aktör değil, aynı zamanda tüm insanlığı ilgilendiren sorunlara çözüm sunan bir paydaştır.

Bu ivme, TDT'nin misyonunu ve başarılarını küresel bir sahnede sunmak üzere tasarlanan ve bu yıl ikincisi Viyana'da düzenlecek olan “Türk Haftası” gibi yeni girişimlerle devam edecektir.

Azerbaycan’ın belirleyici rolü

Azerbaycan, 2009 Nahçıvan Anlaşması’nın imzalandığı yer olması itibarıyla her zaman TDT ailesinin merkezinde konumlanmıştır. Egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün yeniden tesisi, bölgemiz için yeni bir çağ başlatmış, barışı güçlendirmiş ve daha geniş bir işbirliği için fırsatlar yaratmıştır.

Azerbaycan'ın Güney Gaz Koridoru'ndan Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu'na ve Orta Koridor'a kadar büyük ulaşım ve enerji projelerindeki rolü herkes tarafından bilinmektedir. Bu girişimler ticaret yollarını kısaltmakta, kıtaları birbirine bağlamakta ve küresel bağlantısallığa katkı sağlamaktadır. Enerji işbirliği de bir diğer temel taştır. Azerbaycan’ın iddialı deniz üstü rüzgar projeleri ve Yeşil Koridor ortaklığı ülkelerimizin sürdürülebilir büyümeye öncülük edebileceğini göstermektedir.

Öte yandan ekonomik açıdan, rakamlar başlı başına durumu ortaya koymaktadır. Toplam gayrisafi yurt içi hasılası (GSYH) 2,1 trilyon doları aşan Türk devletleri küresel bir ekonomik güçtür. Bir zamanlar yüzde 3 gibi mütevazı bir seviyede olan Türk devletleri arasındaki ticaret şimdiden yüzde 7'ye yükselmiş durumda ve büyümeye devam etmektedir. Türk Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği ve ilk kez Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından önerilen bir proje olan Türk Yatırım Fonu gibi mekanizmalar, milyonlarca girişimciyi bir araya getirmekte ve bölgemizdeki küçük ve orta ölçekli işletmelere refahın ulaşmasını sağlamaktadır.

Gebele’ye doğru: Bölgesel barış ve güvenlik

TDT liderleri 7 Ekim 2025’te “Bölgesel Barış ve Güvenlik” temasıyla Azerbaycan’ın Gebele şehrinde Devlet Başkanları 12. Zirvesi için bir araya gelecektir. Bu zirve, Azerbaycan’ın kadim kentinde geçmişle günümüzün buluşmasını ve Azerbaycan Dönem Başkanlığı altında yeni bir dönemin başlangıcını simgeleyen tarihi bir dönüm noktası olacaktır.

Hedeflerimiz büyük, temellerimiz ise son derece sağlamdır. Azerbaycan’ın stratejik konumu, siyasi ağırlığı ve ekonomik potansiyeli, TDT'yi uluslararası sahnede yeni bir büyüme ve görünürlük aşamasına taşıyacaktır. Güney Kafkasya’da barışı ilerleten Washington Anlaşmaları'nın ardından bu zirve tüm bölgemiz için derin bir anlam taşımaktadır.​​​​​​​

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in dediği gibi; “Türk Devletleri Teşkilatı bizim temel uluslararası kuruluşumuzdur. Bu bizim ailemizdir. Türk dünyası bizim ailemizdir. Bizim başka ailemiz yoktur.”

Bişkek'ten Gebele’ye ve çok daha ötesine uzanan yolculuğumuzu tanımlayan da işte bu aidiyet ve ortak kader bilincidir. TDT, bölgemizde ve dünyada birliği güçlendirmeye, işbirliğini derinleştirmeye ve barış ile refah için bir güç olmaya devam edecektir.

Kırgız Cumhuriyeti'ni sergilediği etkin ve güçlü dönem başkanlığı ve öncülüğünde hayata geçirilen çok sayıdaki girişimden dolayı tebrik ediyorum. Kırgızistan'ın dönem başkanlığı için duyduğumuz şükranla, şimdi Gebele Zirvesi'ni ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dönem başkanlığını sabırsızlıkla bekliyoruz. Ortak vizyonumuzun rehberliğinde, TDT siyasi diyaloğu derinleştirmeye, ekonomik bağları genişletmeye, kültürel ve bilimsel alışverişi ilerletmeye ve bölgede ve ötesinde barış, istikrar ve refah için yapıcı bir güç olarak hareket etmeye devam edecektir.

[Büyükelçi Kubanıçbek Ömüraliyev, Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteridir.]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.