Zirveye, gayriresmi AB zirvesi için Kopenhag'da bulunan AB Konseyi Başkanı Antonio Costa ile Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen birlikte başkanlık edecek.

Türkiye'nin de arasında bulunduğu ülkelerin temsilcileri, ilk olarak 1 Ekim akşamı Danimarka Kraliyeti'nin simgesi Amalienborg Sarayı'nda Kral ve Kraliçe'nin ev sahipliğinde, resmi akşam yemeğinde bir araya gelecek.

Zirvenin ana oturumlarının yapılacağı ikinci günü, 2 Ekim'de Ukrayna'nın güçlendirilmesi, Avrupa genelinde güvenlik durumu ve kıtanın yeni jeopolitik gerçeklikler karşısında nasıl daha güçlü ve güvenli hale getirileceği liderler tarafından masaya yatırılacak.

Yuvarlak masa formatında gerçekleştirilecek tartışmalarda geleneksel ve hibrit tehditler, ekonomik güvenlik ve göç yönetimi gibi kritik başlıklar ele alınacak.

En önemli gündem maddesi "güvenlik"

Trump yönetimiyle birlikte Washington'la ilişkilerde ortaya çıkan yeni dengeler, Avrupa başkentlerinin dikkatini güvenlik ve savunma alanlarına yoğunlaştırdı.

Özellikle AB, 2022'den bu yana Ukrayna topraklarında süren ve "varoluşsal tehdit" olarak nitelendirdiği savaşın baskısı altında, savunma planlarını acilen gözden geçirme sürecine girdi.

Son dönemde Brüksel, Paris, Londra ve Varşova hattında art arda yapılan görüşmeler, Avrupa liderlerinin güvenlik kaygılarını teyit ederken Türkiye gibi NATO'nun önde gelen müttefikleri de bu planlamaların doğal parçası haline geldi.

Birliğin karşısında, üye ülkelerin ortak savunma adımlarında uyum yakalaması, üretim kapasitesinin artırılması, taahhüt edilen finansmanın somutlaştırılması gibi ciddi sınamalar bulunuyor. Buna ek olarak, Ukrayna'ya desteğin devam ettirilmesi ve aynı çizgide hareket eden ülkelerle stratejik ortaklıkların güçlendirilmesi de Avrupa'nın öncelikli gündem maddeleri arasında yer alıyor.

Tüm bunlar, AST zirvesini de daha önce olmadığı kadar stratejik ve önemli hale getirirken gözler, Kopenhag'da düzenlenecek toplantıya çevrilmiş durumda.

Zirvenin ev sahipliğini üstlenen AB dönem başkanı Danimarka, son dönemde hava sahasında görülen dronlar nedeniyle Avrupa'nın güvenlik kaygılarının da odağında yer alıyor.

Son bir haftada Danimarka, hava sahasında artan dron gözlemleri nedeniyle alarma geçti.

Ek olarak 9 Eylül'de Polonya, 14 Eylül'de Romanya ve 19 Eylül'de Estonya'nın hava sahalarının Rus dron ve jetleri tarafından ihlal edilmesinin üstüne, Danimarka'da kritik askeri tesisler ve sivil havalimanları üzerinde görülen tanımlanamayan dronlar, endişe yarattı ve yetkilileri olağanüstü önlemler almaya zorladı.

Artan tehdit nedeniyle Danimarka hükümeti, 29 Eylül-3 Ekim tarihlerinde tüm sivil dron uçuşlarını yasakladı. Yasak kapsamında ihlallerde para cezası veya iki yıla kadar hapis cezası uygulanabileceği bildirildi.

Güvenlik önlemleri kapsamında Almanya ve İsveç'ten destek alındı. Almanya, hava savunma fırkateyni FGS Hamburg'u Baltık Denizi’ne gönderirken NATO'nun Baltık Sentry misyonu kapsamında bölgedeki gözetim faaliyetleri güçlendirildi.

Danimarka hükümeti olayları "hibrit saldırı olarak değerlendirirken olası bağlantılar üzerine incelemeler sürüyor.

Başbakan Mette Frederiksen, yaşananları "Danimarka’nın kritik altyapısına yönelik en ciddi saldırı" olarak nitelendirdi.

 "Rusya kabul etmezse barış anlaşması da ateşkes de olmaz"

Belçikalı güvenlik ve savunma uzmanı Anvers Üniversitesi Öğretim Görevlisi Tom Sauer, AST zirvesi öncesi Avrupa'daki güvenlik ve savunma ortamı hakkında AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.

Sauer, "AB üyesi ülkelerin İngiltere ve Türkiye gibi AB üyesi olmayan ülkelerle bir araya gelmesi olumlu bir gelişme ancak Rusya gibi ülkelerin buna dahil olmaması üzücü." dedi.

Zirvenin merkezinde yer alan bu konularda Avrupa'nın ortak bir yol haritası çizmekte zorlandığını belirten Sauer, AB ve NATO üye devletlerinden oluşan bir koalisyonun Ukrayna'ya asker göndermesi fikrinin "tamamen hayal ürünü" olduğunu savundu.

"(Rusya Devlet Başkanı Vladimir) Putin için bu mümkün değil ve en başından beri bunun bilinmesi gerekirdi." diyen Sauer, Rusya'nın iki temel talebinin bu savaşın çıkış nedenini oluşturduğunu dile getirdi.

Sauer, "Birincisi Ukrayna'nın NATO dışında kalması, yani tarafsızlık. İkincisi ise ilhak edilen bölgelerin Rusya'da kalması." ifadesini kullandı.

Rusya'nın Ukrayna topraklarında NATO birliklerinin varlığını hiçbir koşulda kabul etmeyeceğini vurgulayan Sauer, bu nedenle Gönüllüler Koalisyonu'nun Fransa'nın başkenti Paris'te 4 Eylül'de yapılan son toplantısında İngiltere ve Fransa liderlerinin yanlış bir strateji kurguladıklarını söyledi.

Sauer, "Rusya kabul etmezse barış anlaşması da ateşkes de olmaz. Ukrayna'nın güvenlik garantilerine ihtiyacı var ama bu en fazla silah sevkiyatı ve istihbarat desteğinin sürdürülmesiyle sınırlı olabilir. Daha fazlası boş vaat olur." diye konuştu.

Uluslararası politikanın en önemli aracının diplomasi olduğunu vurgulayan Sauer, "Putin'le, Rusya'yla konuşmuyoruz. Avrupalılar sanki savaşın devam etmesini tercih ediyormuş gibi görünüyor. Eğer insani durumu gerçekten önemsiyorlarsa bu savaşı sona erdirmek için diplomasiyi kullanmalılar." dedi.

ABD-Avrupa ilişkilerine de değinen Sauer, "ABD giderek izolasyonist bir yola giriyor, Çin'e odaklanıyor. Avrupa'nın kendi güvenliğini üstlenmesi için nedenler var ancak asıl soru, nasıl?" değerlendirmesini yaptı.

Bu noktada Türkiye'nin rolüne ilişkin Sauer, şunları kaydetti:

"Türkiye Cumhurbaşkanı (Recep Tayyip) Erdoğan en azından olması gerektiği gibi bir politika yürütmeye çalıştı. Türkiye, hem Batı'ya hem Doğu'ya bakan, denge kurmaya çalışan bir ülke. Ukrayna-Rusya Savaşı'nı diplomasiyle çözmeye çalışan az sayıda ülkeden biri."

İstanbul barış müzakerelerini ve tahıl anlaşmasını hatırlatan Sauer, Türkiye'nin arabuluculuk rolünü yeniden üstlenebileceğini dile getirdi.

AST: Avrupa için AB'den daha geniş ölçekli siyasi tartışma platformu

Kıta güvenliği ve siyasi dayanışmayı sağlamak amacıyla özel bir istişare platformu olarak öne çıkan AST'nin temelleri, 2022'deki Avrupa Günü'nde atıldı.

AB'nin dönem başkanlığını yürüten Fransa'nın Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 9 Mayıs 2022'de, AB'nin rotasının belirlenmesi için bir yıl sürdürülen Avrupa'nın Geleceği Konferansı'nın kapanışında Birlik üyeliğine alternatif bir teklif sundu.

Macron, AST'yi ilk kez şöyle dillendirdi:

"Sanırım bugün burada bahsettiğim şeyi, bir 'Avrupa Siyasi Topluluğu' olarak nitelendireceğim. Bu yeni Avrupa organizasyonu, değerlerimize bağlı olan demokratik Avrupa uluslarının, siyaset, güvenlik, enerji ve ulaşım gibi alanlarda işbirliği için yeni bir alan bulmasını sağlayacaktır."

1989'da dönemin Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand'ın önerdiği ancak vücut bulamayan "Avrupa Konfederasyonu" fikrini andıran teklif, Ukrayna'da başlayan savaşın etkileriyle nasıl baş edileceği, Avrupa kıtasında güvenlik ve istikrarın nasıl sağlanacağı konusundaki tartışmalara cevap niteliğindeydi.

Fransız lider önerisini açıklarken, Ukrayna'nın AB üyeliğinin yıllar süreceğini belirterek Ukrayna gibi AB ile aynı değerleri paylaşan ülkelerin üye olmak yerine "Avrupa Siyasi Topluluğu" çatısı altında birleşebileceğinden yola çıkmıştı.

Macron'un önerisi, Ukrayna'ya adaylık statüsü verilmesi yönünde siyasi iradenin bariz eksikliğini örtbas etme girişimi olarak değerlendirildi.

24 Haziran 2022'de yapılan AB Zirvesi'nde liderler, Macron'un teklifini ilk kez görüştü. Zirvenin sonuç bildirisinde, AST'nin, AB'nin yakın ilişkiler içinde olduğu tüm Avrupalı ülkeleri kapsayabileceği, kıtanın güvenlik, istikrar ve refahını güçlendirmek için bir siyasi koordinasyon platformu niteliği taşıyacağı ifade edildi.

Ayrıca, oluşumun AB'nin genişlemesine alternatif olmayacağı vurgulandı, yeni bir uluslararası kuruluş olarak da değil, Avrupa'da AB'den daha geniş ölçekli bir "siyasi tartışma platformu" olacağı anlatıldı.

AB, 7 Eylül 2022'ye gelindiğinde ilk kez AST'nin somutlaştığını duyurdu. 6-7 Ekim 2022'de dönem başkanı Çekya'nın ev sahipliğinde başkent Prag'da düzenlenecek gayriresmi nitelikli AB Liderler Zirvesi öncesinde ilk AST toplantısının yapılacağı bildirildi.

1. AST Zirvesi 6 Ekim 2022'de Çekya'da yapıldı

AST'ye 27 AB üyesinin yanı sıra Türkiye, Batı Balkan ülkeleri Sırbistan, Karadağ, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Kosova ve Bosna Hersek, Norveç, Lihtenştayn, İsviçre, İngiltere, İzlanda, Ukrayna, Gürcistan, Moldova, Ermenistan ve Azerbaycan, lider seviyesinde davet edildi.

Toplantıda, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı, enerji krizi ve ekonomik durum görüşüldü. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, toplantıya video konferansla katıldı.

AST marjında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Macron ve dönemin AB Konseyi Başkanı Charles Michel ile dörtlü görüşme yaptı. Daha sonra bu format diğer zirvelerde devam ettirildi.

Zirvenin sonunda AST'nin devamına karar verildi.

2. zirve, 1 Haziran 2023'te Moldova'da düzenlendi

AST'nin ikinci toplantısının Moldova'da yapılması, AB ve Batılı ülkelerden Moskova'ya verilen "kuvvetli bir birliktelik mesajı" olarak değerlendirildi.

Ukrayna'dan sonra Rusya'nın sıradaki hedefinin Moldova olacağı yorumlarını hatırlatan AB yetkilileri, Avrupa'nın AB yanlısı Moldova hükümetinin arkasında durduğunu göstermek istediğini vurguladı.

Bu kez Zelenskiy, zirveye fiziki katılım gösterdi.

Bu toplantının gündeminde Ukrayna'ya desteğin yanı sıra yine Azerbaycan-Ermenistan arasında barışa varılması amacıyla yürütülen görüşmeler ve Kosova'da tırmanan kriz de yer aldı.

Ermenistan, Azerbaycan, Fransa ve AB Konseyi arasında yapılan görüşmeye bu kez Almanya da katıldı.

Kosova'daki gerginlik Kosova Başbakanı Albin Kurti ile Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic'in katılımıyla ele alındı.

Toplantılar güvenlik, enerji ve ulaştırma ana başlıklarında düzenlendi.

3. zirve, 5 Ekim 2023'te İspanya'da yapıldı

AB dönem başkanı İspanya'nın ev sahipliğinde Granada'da toplanan liderler, "dijitalleşme, enerji-ekolojik geçiş ve çok taraflılık-Avrupa'nın siyasi geleceği" başlıklarında yuvarlak masa toplantılarında bir araya geldi ve çok sayıda ikili görüşme de yapıldı.

Ukrayna ve Zelenskiy'in destek talepleri ana gündem olsa da Azerbaycan-Ermenistan liderlerinin bir araya gelmesi de planlanmıştı.

Azerbaycan, toplantıya (dönemin) AB Konseyi Başkanı Michel, Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve (dönemin) Almanya Başbakanı Olaf Scholz'un yanı sıra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılmasını şart koymuş ancak bu kabul edilmeyince Erdoğan ve Aliyev tepki göstererek AST'ye katılmama kararı almıştı.

Granada'daki ana gündemin daha önce Karabağ'daki gelişmelerden ötürü Azerbaycan ve Ermenistan olacağı belirtilse de Aliyev'in katılmama kararı, toplantının önemini yitirmesine neden olmuştu.

4. zirve, 18 Temmuz 2024'te İngiltere'de yapıldı

İngiltere'nin Blenheim Sarayı'nın kapılarını açtığı zirve, Ukrayna, enerji, demokrasinin korunması ve düzensiz göç konuları gündemiyle düzenlendi.

Keir Starmer'ın, 5 Temmuz 2024'te Başbakan olduktan sonra ev sahipliği yaptığı ilk uluslararası toplantı olma özelliğini taşıyan zirveye 2020'de AB'den ayrılan İngiltere'nin Brüksel'le ilişkileri yeniden düzenleme yönündeki niyet beyanı damga vurdu.

Diğer AST zirvelerinin aksine bu zirvede NATO, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Avrupa Konseyi de ilk kez katılımcılar arasında yer aldı.

5. zirve, 7 Kasım 2024'te Macaristan'da yapıldı

AST'nin 5'inci toplantısı, Brüksel ile uzun süredir uzlaşmazlık yaşayan Budapeşte'nin ev sahipliğinde yapıldı.

Avrupa'nın hem siyasi hem ekonomi alanında karşılaştığı güvenlik zorlukları ve düzensiz göçle mücadele ana gündemiyle bir araya gelen liderler, Donald Trump'ın zaferiyle sonuçlanan ABD seçimlerinin sonucunu da ilk kez sıcağı sıcağına değerlendirme fırsatı buldu.

Avrupalı liderler zirvede Trump'la birlikte çalışarak, transatlantik bağı güçlendirirken AB'nin stratejik gündemini sürdürme mesajı verdi.

6. zirve, 16 Mayıs 2025'te Arnavutluk'ta yapıldı

AST'nin son zirvesi AB'ye aday Batı Balkan ülkelerinden Arnavutluk'un başkenti Tiran'da düzenlendi.

Aynı tarihte Ukrayna konusunda, 2022'den sonra gerçekleşen ilk doğrudan müzakerelerin İstanbul'da yapılması zirveye damgasını vurdu.

Zirvede, Ukrayna dışında Gazze konusu da ele alınarak, kalıcı ateşkes için tüm imkanların seferber edilmesi gerektiği ifade edildi.