Lufta Rusi-Ukrainë hedh hije mbi rajonin e Arktikut

Iftikhar Gilani

Në vitin 2011, një anije kineze, në vend që të merrte rrugën e saj të zakonshme rreth e rrotull për të arritur në brigjet e saj nga bregu norvegjez, kaloi Oqeanin Arktik nëpërmjet Polit të Veriut, duke shënuar fillimin e një "Lojë të Madhe" të re, shkruan Anadolu Agency (AA).

Udhëtimi besohet të jetë 30 për qind më i shkurtër se shtigjet e zakonshme të transportit përmes Kanalit të Suezit dhe ngushticës të prirur nga pirateria të Malacca-s dhe Gjirit të Adenit.

Megjithëse, gjatë 10 viteve të fundit fokusi mbeti kryesisht komercial që është gjetja e shtigjeve të reja të transportit detar për shkak të shkrirjes së borës në rajon, ekspertët besojnë se lufta e fundit Rusi-Ukrainë, e cila ka rezultuar në zhvillimin e një rendi të ri gjeopolitik, ka intensifikuar konkurrencën mbi sovranitetin dhe burimet në Arktik.

Rusia ndan vijën bregdetare të Arktikut me pesë vende anëtare të NATO-s, plus Finlandën dhe Suedinë, ku të gjitha dërgojnë mbështetje ushtarake dhe financiare për të ndihmuar Ukrainën. Lufta e Ukrainës ka bërë që Suedia dhe Finlanda t'i japin fund neutralitetit disa dekadash dhe tani të dy vendet janë duke konsideruar anëtarësimin në NATO.

Në koincidencë me sulmin rus ndaj Ukrainës, SHBA-ja kreu një stërvitje ushtarake në Alaskën e ftohtë në fund të shkurtit për të kontrolluar lëvizjet agresive të Moskës për të militarizuar Arktikun. Stërvitja më e madhe e përbashkët e mbajtur në Alaskë, me emrin e koduar "Arctic Edge 2022", përfshiu rreth 1.000 trupa amerikane nga një kombinim i më shumë se 35 njësive nga SHBA-ja dhe Kanadaja në manovra tokësore, ajrore dhe detare në temperatura shumë të ftohta dhe kushte të vështira.

Lojërat e luftës theksuan se Pentagoni synonte të rindërtonte aftësitë e motit të ftohtë të lënë pas dore gjatë dy dekadave të luftës në Irak dhe Afganistan. Vitin e kaluar shumë përpara luftës ruse kundër Ukrainës, ushtria amerikane publikoi planin e saj të parë strategjik për "Rikthimin e dominimit të Arktikut".

Jo vetëm vendet e Oqeanit Arktik (Kanadaja, Danimarka, Norvegjia, Rusia dhe SHBA-ja), por shumë vende të tjera, përfshirë Kinën, Indinë dhe Francën, kanë hedhur synimet e tyre në kontrollin e rrugëve të reja tregtare dhe rezervave të naftës, gazit dhe mineraleve në rajonin e Arktikut.

Duke mos fshehur se rajoni ka fituar një rëndësi të shtuar politike dhe ekonomike, diplomati danez Klavs Holm, i cili shërbeu gjithashtu si i dërguar i vendit të tij për çështjet e Arktikut në 2012, tha se teksa rajoni ka potencial të madh nga nxjerrja e naftës dhe mineraleve deri te trafiku detar, ai ka gjithashtu një rrezik për njerëzit dhe mjedisin.

Kthesa e rrezikshme

Eksperti dhe autori i njohur i Arktikut, Martin Breum, i cili ka udhëtuar në Polin e Veriut dhe ka banuar në Grenlandë tha se lufta në rrugët e Arktikut po merr një kthesë të rrezikshme, megjithëse nxjerrja e naftës dhe mineraleve në rajon është treguar si joprofitabile.

“Po, ka rezerva të lëndëve djegëse fosile, por nxjerrja është joprofitabile për çfarëdo përpjekje biznesi”, tha ai, duke shtuar se lufta po bëhet më shumë për të kontrolluar rrugët e Arktikut ndërsa vendet po përpiqen të tregojnë autoritetin e tyre në Polin e Veriut.

Ndërsa Kina shfaqi interesin e saj në rritje të shpejtë duke eksploruar një rrugë drejt Evropës nëpërmjet Polit të Veriut, konkurrenti i saj në Azi, India, gjithashtu ka marrë pjesë duke u vendosur në ishullin e largët norvegjez Spitsbergen për eksperimente shkencore, e cila ndodhet në një distancë prej 1.200 kilometrash nga Poli i Veriut.

Shqetësimet e Perëndimit rriten më tej për shkak se qeveria lokale në Grenlandë po afirmohet gjithnjë e më shumë dhe kërkon investime nga Kina dhe nxjerrjen e mineraleve. Megjithëse rajoni, ishulli më i madh në Arktik, është pjesë e Danimarkës, ai gëzon vetëqeverisje që nga viti 2009. Ajo ka kryeministrin e saj, por për punët e jashtme, monedhat dhe mbrojtjen kujdeset Kopenhaga.

Sipas Chuan Chen, studiues në Universitetin e Kopenhagës, Danimarkë, grenlandezët të cilët kohët e fundit kanë shtuar zërat për pavarësi i shohin investimet e mëdha të Kinës si rrugën e tyre drejt çlirimit nga mbështetja financiare nga Danimarka.

“Ofertat e investimeve nga kinezët në projektet minerare të Grenlandës mund të intensifikojnë konkurrencën e ofertave, duke çuar në marrjen e më shumë përfitimeve ekonomike nga Grenlanda. Për më tepër, Grenlanda mund të përdorë investimet kineze si një mjet për të marrë përfitime më të mëdha nga SHBA-ja dhe Danimarka nëse këto vende kundërshtojnë investimet kineze", tha ai.

Në librin e saj të parë të bardhë mbi politikën e Arktikut në vitin 2018, Kina kishte zbuluar planet për zhvillimin e një shtegu detar të quajtur "Rruga e Mëndafshit e Akullit". Ajo tashmë po planifikon një projekt të gërmimit të tokës së rrallë në Grenlandë.

Breum tha se megjithëse ishte e lehtë për të gjetur marrëdhënie bashkëpunimi në Polin e Jugut pasi ishte i pabanuar, skajet e Oqeaneve Arktike, të cilat banohen nga fise indigjene dhe janë të shënuara nga kufijtë kombëtarë, e ndërlikojnë situatën. Sipas ligjeve të OKB-së për detin, zonat e zgjeruara ekonomike të Rusisë, Kanadasë dhe Danimarkës mbivendosen në Polin e Veriut.

Mini NATO

Një sfidë tjetër është ideja e krijimit të një “mini-NATO” në rajonin e Arktikut. Emri i referohet një blloku ushtarak të propozuar të vendeve skandinave, ish-republikave baltike sovjetike dhe Britanisë së Madhe, të cilën shumë e përshkruajnë si "përgjigje ndaj pretendimeve ruse në Polin e Veriut". Suedia dhe Finlanda ranë dakord së fundmi të aplikojnë njëkohësisht për anëtarësim në aleancën e NATO-s të udhëhequr nga SHBA-ja, sipas raporteve të mediave.

Kryeministrat e të dy vendeve thanë muajin e kaluar se po diskutonin për këtë çështje, duke argumentuar se lufta e Rusisë kundër Ukrainës kishte ndryshuar "të gjithë peizazhin e sigurisë" të Evropës dhe "mënyrën e të menduarit në mënyrë dramatike" në rajonin nordik.

Shkencëtarët besojnë se ngrohja globale ka reduktuar shtresën e akullit në rajonin e Arktikut deri në 40 për qind që nga shekulli i kaluar. Këtë vit, shtrirja e akullit të detit në Antarktik ra në nivelin më të ulët të regjistruar, sipas një raporti të botuar në revistën "Advances in Atmospheric Science".

Rusia, e cila ka territorin më të madh brenda Arktikut, nisi një projekt të gazit natyror të lëngshëm në Gadishullin Yamal në Siberi në vitin 2017. Për të hapur më shumë korsi detare, ajo po ndërton gjithashtu akullthyes të mëdha. Sipas "Royal United Services Institute" (RUSI), instituti britanik i mbrojtjes dhe sigurisë, Rusia ka investuar në fortifikimin e ishujve në det të hapur si Alexandra Land dhe Kotelny në rajon me sisteme me rreze, si sistemet Bastion-P të afta për të nisur raketë kryqëzuese kundër anijeve supersonike P-800.

“Në kombinim me aftësitë goditëse të anijeve sipërfaqësore më të afta të Flotës Veriore, të tilla si fregata Admiral Gorshkov dhe kryqëzori Kirov, si dhe bombarduesit strategjikë të Rusisë, të cilët mund të lëshojnë raketa të tilla si raketa kuazi balistike KH-47M2 Kinzhal, kjo paraqet një aftësi të konsiderueshme goditëse", sipas një punimi kërkimor të publikuar nga RUSI.

Revista amerikane Foreign Policy pohon se ngritja e gjerë ushtarake në rajonin e Arktikut rrit potencialin e përhapjes së konflikt midis Rusisë dhe shteteve aleate të NATO-s në rajon. Presidenti rus Vladimir Putin po përdor burimet e Arktikut për të forcuar pozitën e tij diku tjetër, përfshirë thellimin e lidhjeve me Kinën duke njoftuar rinovimin e bashkëpunimit në Arktik dhe nënshkrimin e një marrëveshjeje të re 30-vjeçare për eksportet e energjisë në fillim të shkurtit.

Ambiciet e Turqisë

Christian Perez, një analist i lartë i politikave kuantitative në Foreign Policy, shkruan se prishja e komunikimit midis Rusisë dhe vendeve të tjera të Arktikut do të rriste më tej rrezikun e një keqkomunikimi midis forcave ruse dhe NATO-s të stacionuara në të gjithë rajonin. Deri më tani, Këshilli i Arktikut kishte shërbyer si forumi më gjithëpërfshirës i qeverisjes, duke luajtur një rol kritik në përmirësimin e marrëdhënieve midis Rusisë dhe shteteve aleate të NATO-s në të kaluarën.

Ndërsa Rusia vazhdon luftën e saj kundër Ukrainës dhe sfidon NATO-n, Arktiku është i pozicionuar të luajë një rol vendimtar dhe në rritje në çështjet e ardhshme gjeopolitike, ekonomike dhe ushtarake. Duke patur parasysh pozicionin e fortë ushtarak të Rusisë, rajoni po bëhet një faktor kritik në përcaktimin e angazhimit strategjik të SHBA-së dhe BE-së me Rusinë.

Përveç luftës Rusi-Ukrainë, Arktiku do të testojë gjithashtu nervat diplomatike të Turqisë, investimet e së cilës në rajonet polare po i mundësojnë vendit të ndjekë një mozaik më të madh interesash shkencore, tregtare dhe ushtarake.

"Si e tillë Turqia i bashkohet Kinës dhe Indisë në ndjekjen e aktiviteteve më ambicioze në tokat e ngrira", thanë Duncan Depledge, Caroline Kennedy-Pipe dhe Ali Bilgic, studiues në Rusi.

Në një punim të përbashkët, tre studiuesit thanë se Turqia, e cila tashmë po përfiton nga aktiviteti tregtar në rritje në Arktik, ka kompanitë e saj të ndërtimit me qindra inxhinierë që punojnë në projekte kyçe të infrastrukturës në Arktikun rus, përfshirë Yamal LNG dhe Arctic LNG 2. Këto kompani turke kanë marrë porosi nga Kanadaja, Danimarka/Grenlanda, Norvegjia, Rusia dhe SHBA-ja për anijet më moderne të peshkimit, anije lundrimi dhe anije pasagjerësh që janë të afta të operojnë në ujërat e Arktikut.

Në rast të ndonjë konflikti të mundshëm, detyra e diplomatëve turq do të ndërpritet për të gjetur një zgjidhje miqësore dhe për të përpiluar një kod për menaxhimin e Arktikut si në rastin e Antarktidës, kontinentit më jugor dhe vendndodhjes së Polit të Jugut.