Herkulov hram i gradske terme spomenici rimskog Hameuma u centru Prokuplja

PROKUPLJE (AA) - Ostaci Herkulovog hrama iz prvog, i gradskih rimskih termi iz trećeg veka, koje je obišla ekipa Anadolu Agency (AA), svedoče o tome da je Prokuplje, nekadašnji Hameum, u doba Rima bilo važna raskrsnica na putu "Via militaris", i to na deonici od Naisusa, današnjeg Niša, do Lisusa, današnjeg Lješa u Albaniji.

Toplički kraj je, kako priča arheolog Julka Kuzmanović - Cvetković, bio zanimljiv tokom svih istorijskih perioda jer se nalazi na srednjoj balkanskoj transverzali koja seče Balkan poprečno, odnosno na liniji koja povezuje Crno i Jadransko more.

"Rimljani su, čim su osvojili područje Balkana, uspostavili komunikaciju i puteve. Tu je bio jedan od puteva od Niša prema Lješu, takozvani put Naisus - Lisus", kaže Cvetković.

- Javna kupatila dio svakodnevnog rituala-

Važan spomenik kulture rimskog Hameuma jeste hram na istočnim padinama brda Hisar u današnjem centru Prokuplja, za koji malo ko zna da je bio posvećen rimskom božanstvu Herkulu. Nalazio se na mestu današnje Latinske crkve i bio ukrašen mozaicima.

U blizini, kada su se kopali temelji za izgradnju Crkve svetog Prokopija, otkrivene su i gradske terme iz trećeg veka. One su, kažu istoričari, bile omiljeno mesto za druženje. U hramu se odvijao duhovni, a u termama društveni život. Ova dva spomenika, uz trg, bila su jezgro Hameuma.

"Svako naselje, svaka vila, je imala svoje terme, svoje kupatilo. U termama se pričalo sa prijateljima, radila se gimnastika, vežbe, masaže, prosto su tamo ljudi provodili čitavo popodne. Otuda toliko ostataka termi na ovim prostorima", navodi Cvetković.

Javna kupatila su tada, dodaje ona, bile deo svakodnevnog rituala - pre podne se odlazilo na posao, a popodne u terme, javne ili privatne, ko je kako mogao. Čitava varoš je tu bila da "probistri dnevne događaje".

"Vrlo je zanimljivo kako su monumentalno rađene te terme, zidovi su debljine metar i deset santimetara, građeni kvalitetno od opeke. Srednja prostorija, takozvana svlačionica, je bila široka deset, dugačka tridesetak metara. To je bio objekat kakav mi danas teško da možemo da zamislimo", ističe Cvetković.

Pored puta ka Kuršumliji kod sela Bace, na dvadesetak kilometara od Prokuplja, postoje ostaci rimskog naselja, a tu su 1966. godine, prilikom izgradnje puta, pronađeni ostaci još jednog javnog kupatila od kamena i opeke. Ostaci bazena, svlačionice i dve manje garderobe konzervirani su ispod mosta.

Standardi gradnje u antičko doba bili su takvi da se i danas smatraju naprednim - kuće rimskih velikana imale su i podno i zidno grejanje. Sistem za grejanje odaja i bazena imale su i terme, koje su, inače, u četvrtom veku izgubile na značaju.

"Terme su u vreme cara Konstantina prestale da budu značajne jer, onda kad je hrišćanstvo postalo zvanična religija, više nije bilo po protokolu da se muškarci i žene kupaju zajedno, da se živi na način na koji se živelo. Onda su terme pregrađene u crkvu. Velika apsida, u kojoj je bila kada prečnika sedam i po metara, napravljena je da bude apsida crkve i odatle se vršila služba", navodi Cvetković.

- Rudno bogatstvo-

Jedan od razloga zbog kog je Hameum bio važan u doba Rima jeste i njegovo rudno bogatstvo.

"Rimljanima je osobito bilo bitno gvođže jer su od njega pravili topove, buzdovane, svo hladno oružje koje su koristili. Takođe im je bila bitna proizvodnja hrane. Recimo, Rimljani pominju sir, med, uzimali su odavde krzna, vunu. Dakle, Toplica je bila važna iz više razloga", ističe Cvetković.

Smatra se da je naziv Hameum nastao od reči koja znači "udica", a da je inspiracija za to došla od činjenice da reka Toplica pravi luk oko brda Hisar, čime ga ujedno štiti i brani.

Naime, tu se može videti i redak prirodni fenomen, jedinstven u Evropi - pošto se reka useca u zemljište od otpornijih stena, ne uspeva da probije korito, skreće, pravi izduženi polukrug, vraća se nazad ka izvoru u skoro paralelnom koritu zbog čega se, posmatrano sa Hisara, stiče utisak da voda teče uzbrdo.