İSTANBUL (AA) - İstanbul Ticaret Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şefik Memiş gerçekleştirdiği akademik çalışmasıyla Türkiye'de fiyat endekslerinin tarihsel gelişimini kapsamlı şekilde ele aldı.

Üniversiteden yapılan açıklamaya göre, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi'nde yayımlanan araştırma, Türkiye'de fiyat endekslerinin nasıl doğduğunu, hangi yöntemlerle hesaplandığını ve kurumsallaşma sürecini 108 yıllık arşiv belgeleri ışığında ortaya koydu.

Araştırmaya göre Türkiye'de enflasyon hesaplamalarının başlangıç noktası, Osmanlı İmparatorluğu döneminde faaliyet gösteren Düyun-ı Umumiye İdaresi oldu. 1 Ocak 1917 tarihinden itibaren yürürlüğe giren ilk fiyat endeksi, Düyun-ı Umumiye'nin çalışan memurlarını hayat pahalılığı karşısında korumak amacıyla hazırlandı.

İlk endeks, yaşları 15, 7,5 ve 1,5 olan üç çocuk ile anne ve babadan oluşan beş kişilik bir ailenin tüketim alışkanlıkları esas alınarak hesaplandı. Dört ana grup ve toplam 27 ürün üzerinden oluşturulan bu sepet, gıda, giyim, barınma ve temel tüketim kalemlerini kapsıyordu.

Düyun-ı Umumiye'nin 1928'de kapatılmasının ardından İstanbul'da fiyat endekslerini hazırlama görevini İstanbul Ticaret Odası (İTO) devraldı. İTO, 1929'da ilk endeksini 'İstanbul'da Hayat Pahalılığı Müş'iresi' adıyla yayımladı.

- İTO bilimsel ve sistematik fiyat endekslerinin kurumsallaşmasında rol üstlendi

Kurum, 1930'da yaptığı revizyonla endeksin kapsamını genişletti ve adını 'Geçinme Endeksi' olarak değiştirdi. Bu dönemde yapılan değişikliklerle endekste yer alan ürün sayısı ve gruplar artırılarak sadece temel gıda değil, yakıt, giyim, ulaşım, sağlık, sigorta ve tasarruf kalemleri de hesaplamalara dahil edildi. İTO, bu yöntemle Türkiye'de bilimsel ve sistematik fiyat endekslerinin kurumsallaşmasında rol üstlendi.

Doç. Dr. Şefik Memiş'in çalışması, yalnızca Düyun-ı Umumiye ve İstanbul Ticaret Odası'nın değil, aynı zamanda Osmanlı Bankası, Sümerbank, Ziraat Bankası ve farklı kamu kurumlarının da fiyat endeksleri oluşturduğunu gösterdi.

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Ticaret Vekaleti, İstatistik Umum Müdürlüğü ve İstatistik Genel Müdürlüğü'nün yürüttüğü perakende fiyat endeksleri ve gıda masrafları endeksleri de detaylı biçimde değerlendirildi. Araştırmada ayrıca, aile bütçesi ve tüketim kalıplarının hesaplamalardaki merkezi rolü, dönem dönem kullanılan farklı yöntemlerle birlikte incelendi.

Makale, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi arşivleri, İTSO Mecmuası kayıtları, daha önce yayımlanmış akademik eserler ve orijinal fiyat cetvelleri gibi çok sayıda birincil kaynağa dayandırıldı.

Özellikle Düyun-ı Umumiye'nin 1917'de hazırladığı ilk cetvellerden başlayarak, 1930'lu ve 1940'lı yıllardaki revizyonlar çalışmada belgelerle detaylandırıldı.