Nijer'de neler oluyor?

Nijer'de 26 Temmuz 2023 günü Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum ve İçişleri Bakanı Hamadou Adamou Souley'in Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'na bağlı unsurlar tarafından Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda alıkonulduğu açıklandı.

• Nijer'de bağımsızlıktan bu yana 5 kez askeri darbe yapıldı
• Nijer Başbakanı Mahamadou, darbecilere karşı uluslararası camiadan yardım istedi
• Nijer'deki yabancıların tahliyesi sürüyor
• Dünyanın en önemli uranyum tedarikçisi: Nijer
• ECOWAS'ın Nijer'e askeri müdahale tehdidi bölgedeki tansiyonu artırdı
• AB uranyum tedarikinde risk görmüyor

Bazoum yönetimi, gün boyu süren askeri hareketliliğin ardından devrildi ve kendilerine "Vatanı Koruma Ulusal Konseyi (CNSP)" adı veren bir grup asker, yönetime el koydu.

Yarbay Amadou Abdramane'nin okuduğu darbe bildirisinde, giderek kötüleşen güvenlik durumu ve ülkenin içinden geçtiği sosyo-ekonomik kriz nedeniyle Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum'un devrildiği ve anayasanın askıya alındığı bildirildi.

• Askeri hareketliliğin 26 Temmuz’da başladığı Nijer'de aynı gün Cumhurbaşkanı alıkonuldu
• 27 Temmuz’da asker, devlet televizyonunda darbe bildirisi okudu

Nijer’de ne oluyor? https://t.co/iNO1VsOXq5 pic.twitter.com/g43BFE41dg

— Anadolu Ajansı (@anadoluajansi) August 2, 2023

Bildiride, 22.00-05.00 saatlerinde sokağa çıkma yasağı uygulanacağı ve tüm sınırların kapatıldığı kaydedildi.

Darbe Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'ndan geldi

Bazoum'un sabah saatlerinde Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı unsurlarınca alıkonulduğunun netleşmesiyle darbenin arkasındaki ismin de Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı General Omar Tchiani olduğu ortaya çıktı.

Bir önceki Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou'nin "sırdaşı" olarak bilinen Tchiani, yaklaşık 10 yıldır Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı olarak görev yapıyordu.

Tchiani, Issoufou'nun görevi 2021'deki seçimlerde Bazoum'a bırakmasının ardından da koltuğunu korumayı başardı.

Bazoum'un da selefi Issoufou'nun son derece güvendiği Tchiani ile devam ettiği ancak yakın zamanda Tchiani'yi görevden almaya hazırlandığı iddia edildi.

Fransa'dan bağımsızlığını kazandığı 1960'tan bu yana çok kez darbe gören ülke için darbelerin engellenmesinde Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı önemli bir rol üstleniyor. Bu gerekçelerle özellikle Issoufou döneminde bu birliklerin "şımartıldığı" ve birçok imkan sunulduğu belirtiliyor.

Halihazırda Bazoum'u deviren Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı komutanlığında özel yetiştirilmiş 700 asker görev yapıyor ve komutanlığa ait 20 zırhlı araç bulunuyor.

Darbe karşıtları ve yanlıları sokağa çıktı

Nijer'in başkenti Niamey'de halk, Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum'un, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı unsurları tarafından alıkonulmasını ve darbe girişimini kınamak için Ulusal Meclisin önünde toplandı.

Bazoum'un derhal serbest bırakılması için sloganlar atan ve Bazoum'un alıkonulduğu Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na yürümek isteyen kalabalığa uyarı ateşi açıldı.

Darbe destekçileri ise başkent Niamey ve Dosso'da gösteri yaptı.

Niamey'de Ulusal Meclis etrafında toplanan yüzlerce kişi "Fransa defol", "Yaşasın Nijer ordusu" sloganları attı.

Dosso'da toplanan grup da Fransız askerlerinin ülkeden derhal ayrılmasını talep etti. Her iki gösteride de eylemcilerin Rus bayrakları taşıması dikkati çekti.

Öte yandan Niamey'de toplanan göstericiler Bazoum'un partisi "Nijer Demokrasi ve Sosyalizm Partisi (PNDS-TARAYA)" genel merkezini ateşe verdi.

Taşlı ve sopalı göstericiler, binayı ateşe vermeden önce olay yerindeki araçları taşladı. İtfaiyenin müdahalesine rağmen parti binasının büyük bir kısmının kullanılamaz hale geldiği öğrenildi.

Nijer ordusu, darbecilere destek verdiğini açıkladı

Nijer Silahlı Kuvvetleri ise güvenlik güçlerinin farklı unsurları arasında kan dökülmesinin önüne geçmek, Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum ve ailesinin fiziksel bütünlüğünü korumak için yönetime el koyan Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayına bağlı unsurları desteklediklerini duyurdu.

Geçiş hükümetinin başına General Tchiani geldi

Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı General Omar Tchiani, askeri darbe sonrası geçiş hükümetinin başına geçtiğini açıkladı.

Bağımsızlıktan bu yana beşinci askeri darbe

Bağımsızlığını 3 Ağustos 1960'da kazanan Nijer'de, 1974, 1996, 1999, 2010 ve son olarak 26 Temmuz 2023'te yönetim ordunun eline geçti.

Bağımsızlık sonrası ülkeyi 1974'e kadar yöneten Hamani Diori asker tarafından indirilirken, 1993'te ülkenin ilk seçimle iş başına gelmiş ismi Mahamane Ousmane 1996'da darbeye maruz kaldı.

Ousmane devrildikten sonra düzenlenen seçimlerde devlet başkanı seçilen İbrahim Bare Mainassara, 1999'da başka bir darbede suikasta uğradı ve yerine Daouda Malam Wanke getirildi.

Ülkenin başına 1999'da geçen 7. Cumhurbaşkanı Mamadou Tandja, hükümeti feshedip 3. dönemde de iş başında kalmaya çalışınca ordu tarafından Şubat 2010'da indirildi.

Nijer halkı, 26 Temmuz günü yeni bir askeri hareketlilikle karşılaştı ve ülkede yönetim yeniden ordunun kontrolüne geçti.

Dünyadan tepkiler gecikmedi

Darbe haberleri üzerine dünyadan art arda tepkiler geldi. 

Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada,  "Demokratik seçimlerle iş başına gelen Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum'un görevinden alıkonulmasını ve tüm demokratik kurumların askıya alınmasını derin endişeyle takip ediyoruz." ifadesi kullanıldı.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres de Nijer'deki darbe girişiminde alıkonulan Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'un derhal serbest bırakılması için çağrıda bulundu.

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell de Nijer'deki askeri darbeyle ilgili açıklamasında, darbenin ardından değişen yönetimi tanımadıklarını ve tanımayacaklarını bildirdi.

AfB Güvenlik ve Barış Konsey'inden yapılan açıklamada, darbeci askerlere derhal kışlalarına dönme çağrısı yapıldı ve ülkedeki anayasal düzenin yeniden tesis edilmesi için 15 gün süre tanındı.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken da Twitter'dan, Cumhurbaşkanı Bazum ve bir önceki Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou ile görüştüğünü ve Bazum'a desteğini yinelediklerini belirtti.

Fransa ise Nijer'de 26 Temmuz'da yaşanan askeri darbe sonrası, bu ülkeye yönelik tüm mali yardımlarını askıya aldığını açıkladı.

Fransız basınının Elysee Sarayı'nı kaynak gösterdiği haberlere göre de Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Nijer'de darbe yapan askeri cuntanın çağrısıyla başlayan ve Fransa'nın Niamey Büyükelçiliğinin hedef alındığı gösterilere ilişkin, ülkesinin vatandaşlarına yönelik herhangi bir saldırıya derhal ve sert şekilde karşılık vereceğini açıkladı.

ECOWAS: Taleplerimiz yerine getirilmezse askeri müdahale de dahil her türlü seçeneği değerlendireceğiz

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) Komisyonu Başkanı Omar Touray, Nijerya'nın başkenti Abuja'da Nijer gündemiyle yapılan olağanüstü ECOWAS Zirvesi'nin ardından  basına yaptığı açıklamada, ECOWAS ülkelerinin, Nijer'e tüm hava ve kara sınırlarını kapattığını ve Nijer'in Batı Afrika Devletleri Merkez Bankasındaki (BCEAO) varlıklarının dondurulduğunu duyurdu.

Touray, Nijer'de meşru muhatabın Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum olarak belirlendiğini ve cuntanın hiçbir şekilde tanınmayacağını belirtti.

Cuntaya Cumhurbaşkanı Bazum'un serbest bırakılması ve görevine dönmesi için 1 hafta süre verildiğini vurgulayan Touray, "Bu süre zarfında ECOWAS'ın talepleri yerine getirilmezse askeri müdahale de dahil her türlü seçeneği değerlendireceğiz." dedi.

Cunta ECOWAS'a meydan okudu

Nijer'de 26 Temmuz'da yönetime el koyan askeri cunta ise ECOWAS'ın olası bir askeri müdahalesine aynı şekilde karşılık vereceklerini duyurdu.

AB'den Nijer'e askeri müdahale uyarısı yapan ECOWAS'a destek 

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, ECOWAS Zirvesiyle ilgili açıklamasında, Nijer'deki askeri darbeyi kınayan ECOWAS ülkeleri liderlerine katıldıklarını belirtti.

Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'u ülkenin tek seçilmiş ve meşru lideri olarak tanıdıklarını vurgulayan Borrell, "AB, darbeye karşılık ECOWAS'ın aldığı tüm tedbirlere hızlıca ve kararlı şekilde destek verecektir." ifadesini kullandı.

ECOWAS'ın Nijer'e askeri müdahale tehdidi bölgedeki tansiyonu artırdı

Öte yandan, ECOWAS'ın krizlere müdahale için kurduğu ihtiyat kuvvetlerini, darbenin yaşandığı Nijer'e olası bir operasyon için gönderme tehdidi, bölgedeki tansiyonu daha da yükseltti.

Afrika'nın batısındaki krizlere müdahale için kurulan ve merkezi Nijerya'nın başkenti Abuja'da bulunan ECOWAS İhtiyat Kuvvetlerinin (ESF), Nijer'deki darbe yönetiminin son bulması için adım atabileceği açıklanırken, birliğin askeri kapasitesinin bunun için yeterli olup olmadığı tartışma konusu oldu.

Batı, Sahel'deki en önemli müttefiki Nijer'i kaybetmek üzere 

Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'un darbeyle devrilmesi özellikle sadece eski sömürgeci Fransa'yı değil Batılı ülkeleri de endişeye sürüklerken, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) ve Afrika Birliği de tüm bölgeyi etkisi altına alan darbe hükümetlerine artık bir son vermek istiyor.

Kendilerine Vatanı Koruma Ulusal Konseyi (CNSP) ismini veren cuntanın darbe bildirisi okumasıyla, Washington yönetiminin Nijer ile işbirliklerini askıya alması tehdidi arasında geçen 15 dakika Nijer'in Batı için önemini bir kez daha gözler önüne serdi.

Nijer Cumhurbaşkanı Bazum darbeden 5 gün sonra ilk kez görüntülendi 

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğunun (ECOWAS) talebiyle Nijer'de arabuluculuk faaliyetlerine başlayan Çad Geçiş Dönemi Devlet Başkanı Muhammed İdris Debi İtno, 31 Ağustos'ta çeşitli görüşmelerde bulundu.

Önce darbenin arkasındaki isimlerden eski Genelkurmay Başkanı Salifou Mody ile görüşen Itno, ardından Bazum ve eski Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou ile bir araya geldi.

İtno'nun Bazum ile görüşmesine ilişkin fotoğraflar hem sosyal medya hem de uluslararası basında geniş yer aldı. Böylece Bazum, darbeden bu yana ilk kez görüntü vermiş oldu.

Bazı bakanlar askeri cunta tarafından gözaltına alındı

Cumhurbaşkanı Bazum'un partisi PNDS-Tarayya'dan 31 Ağustos'ta yapılan açıklamada, İçişleri Bakanı Hama Amadou Souley, Maden Bakanı Hadiza Ousseini ve Ulaştırma Bakanı Oumarou Malam Alma'nın gözaltına alındığı kaydedildi.

Dünyanın en önemli uranyum tedarikçisi: Nijer 

Dünyanın en büyük uranyum tedarikçilerinden Nijer'deki askeri darbe, ülkenin küresel uranyum arzının karşılanmasındaki önemini de bir kez daha gündeme getirdi.

Dünya Nükleer Birliği (WNA) verilerine göre, Afrika'nın en yüksek dereceli uranyum cevherine sahip Nijer, geçen sene 2 bin 20 metrik ton uranyum üretti.

Nijer, kanser tedavisinden denizciliğe, silah sanayisinden nükleer enerji tesislerine kadar birçok farklı alanda kullanılan uranyum için dünyanın en büyük tedarikçileri listesinde de 7. sırada yer alıyor.

Nijer, Batılı güçlerin hava üslerine ve eğitim misyonlarına ev sahipliği yapıyor

Mali ve Burkina Faso'daki darbelerden sonra askeri varlığını Nijer'e çeken Fransa ile tarihinin en büyük insansız hava aracı (İHA) üssünü Nijer'e inşa eden ABD'nin Sahel'deki varlığı hiç olmadığı kadar tehdit altında.