Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Salih Yılmaz, Rusya-Ukrayna çatışmasında barışın sağlanması için şartların neler olduğunu ve Ukrayna'nın taviz verip vermeyeceğini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Ukrayna'da barış için ABD Başkanı Donald Trump'ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Alaska'da yaptığı görüşmeden bu yana haftalardır süren yoğun diplomatik faaliyetler devam ediyor. Trump'ın Avrupa liderlerine Putin'in Batılı müttefiklerden Ukrayna'ya yönelik güvenlik garantilerine açık olduğunu söylemesi plan hazırlıklarını hızlandırdı ve detayları ortaya çıkardı. Ukrayna, barış için güvenlik garantileri istiyor ve plana göre, herhangi bir barış anlaşmasında Ukrayna güçleri cephede müstahkem sınırı savunacak.

Trump'ın Özel Temsilcisi Steve Witkoff ise güvenlik garantilerinin NATO'nun "5. Maddesi gibi" olabileceğini söyledi. Bu, bir üyeye yapılan saldırının tüm üyelere yapılmış sayılacağını ve müttefiklerin yardıma gelmesi gerektiğini belirten karşılıklı savunma maddesidir.

Ukrayna'nın barış sonrası güvenlik garantileri için hava devriyeleri, Karadeniz'deki deniz görevleri de dahil olmak üzere nihai ayrıntılar planlanıyor. Ukrayna'ya Amerikan askeri göndermeyeceğine söz veren Trump'ın, oraya özel askeri şirketleri göndermeye hazırlandığı biliniyor. Donmuş cephe hattının her iki tarafında 20 kilometrelik silahsızlandırılmış bir tampon bölge kurulmak isteniyor. ABD'li paralı askerler, restorasyon çalışmalarını destekleyecek ve ABD'nin nadir toprak çıkarlarını koruyacak.

Ukrayna'yı anlaşmaya ikna etmek için tampon bölge kurulması ve Avrupalı silahlı barış güçlerinin Ukrayna'da konuşlandırılması öneriliyor. Avrupalı liderlerin teklifine göre, Avrupa öncülüğündeki barış gücü, Ukrayna hatlarının gerisine konuşlandırılacak. ABD'ye bağlı özel askeri şirketlerin varlığının, Rusya'nın gelecekteki bir ateşkesi ihlal etmesini engelleyeceği düşünülüyor.

Trump geçen hafta gazetecilere yaptığı açıklamada, "Yedek olarak orada olacağız. Onlara yardım etmek istiyoruz" dedi. Avrupalı diplomatlar, Ukrayna tarafında bir toprak şeridinin askerden arındırılmış bir bölge oluşturmak üzere ayrılmasını öneriyorlar. Rus tarafındaki tampon bölgenin nasıl görüneceğine dair ise henüz bir bilgi yok.

Türkiye, Karadeniz'de yabancı bir güç istemiyor. Karadeniz limanlarının yeniden açılması için Türkiye öncülüğünde bir deniz koruma gücü oluşturulması hedefleniyor. Türkiye, Karadeniz'de kıyısı olan ülkelerden oluşacak bu güce liderlik etmeyi kabul ediyor. Çünkü Türkiye, dışarıdan herhangi bir ülkenin bu barışı bahane ederek Karadeniz'de güç bulundurmasını istemiyor.

Çin istenmeyen ülke haline geldi. Kremlin, Çin'in barış görüşmelerinde güvenlik garantörü olarak hareket etmesini öneriyor. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Pekin'in Moskova'nın askeri harekâtına verdiği destek nedeniyle bu fikri reddediyor. Avrupa ülkeleri ise Ukrayna'nın ticari uçuşlarına güvenle devam etmesini sağlayacak bir hava savunma sistemini görüşüyor. ABD, Ukrayna'ya istihbarat, keşif ve gözetleme desteği vermeye devam edecek.

Rusya, barış yapmak istiyor mu?

Avrupalı yetkililer arasında, Putin'in ateşkesi kabul etmeyebileceği için güvenlik garantilerinin asla hayata geçirilemeyeceği görüşü var. Avrupalılar, Putin'in topraklarını genişletmek için çatışmaları uzattığına inanıyor. Gelinen süreçte Rusya'nın Ukrayna topraklarının yüzde 20'sini kaçınılmaz olarak elinde tutması beklenebilir. Ukrayna zor bir seçimle karşı karşıya kaldı, ya savaşmayı bırakıp topraklarını devredecek ya da savaşmaya devam ederek ekipman, insan gücü ve toprak kaybını göze alacak.

Rusya, 2014 yılında Kırım'ı ve Donetsk ile Luhansk bölgelerinin bir kısmını, yani toplamda yaklaşık 44 bin kilometrekarelik bir alanı ele geçirdi. Şubat 2022'de savaş başlatarak üç buçuk yıl içinde, Donbas bölgesinin (Luhansk ve Donetsk) çoğunu ve Zaporijya ile Herson bölgelerinin yaklaşık üçte ikisini ele geçirerek Rusya'dan Kırım'a bir kara koridoru ve Sivastopol'da büyük bir deniz üssü oluşturdu. Rusya, ele geçirdiği topraklar üzerindeki Rus egemenliğini resmen tanımasını talep etmeye devam ediyor. Bu kabul edilmeden de barış olması mümkün gözükmüyor. Rusya’yı ya yenerek barışa zorunlu hale getirebilirsiniz veya onu ikna etmek için isteklerinin önemli bir kısmını kabul etmek zorunda kalırsınız. Rusya, Ukrayna'nın Donbas'ın tamamından ve NATO'ya katılma niyetinden vazgeçmesi, tarafsız kalması ve Batılı birlikleri topraklarından uzak tutması konusunda ısrar ediyor.

Donbas, Rusya için neden önemli?

Putin, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin Donbas'tan tamamen çekilmesini talep ediyor ve buna karşılık, özellikle Rus birliklerinin olduğu Herson ve Zaporijya bölgelerinde, kalan cephe hattı boyunca askeri harekatların dondurulmasını öneriyor. Putin, Donbas olarak adlandırılan Donetsk ve Luhansk bölgelerinin önemini defalarca vurguladı, bölgenin Rusya ile tarihi bağları ve Sovyetler Birliği mirası olduğunu söylüyor. Donbas, tarihte Rusya'nın etkisi altında kalmıştır. Kömür ve cevherin yanı sıra, önemli teknolojik ürünlerin üretiminde anahtar rol oynayan lityum, kobalt, titanyum ve nadir toprak metallerinin de büyük rezervlerine sahiptir. 19. yüzyıldan itibaren ve ardından Sovyet döneminde, doğal kaynaklar açısından zengin bir sanayi merkezi olarak kabul edilmiştir. Rusya için her iki bölge de (Donetsk-Luhansk) Kırım ile kara bağlantısı nedeniyle stratejik öneme sahiptir. Donbas Rusya'nın bir parçası haline gelir ve Zaporijya ve Herson bölgelerindeki cephe hattı kaldırılırsa Kırım Rusya'ya karadan bile erişilebilir hale gelecektir. Bu durum, Ukrayna'yı ve müttefiklerini Karadeniz'in Kırım ile Rusya arasındaki kısmı olan Azak Denizi'nden sonsuza dek koparacaktır. Donbas, Ukrayna için de sadece ekonomik açıdan değil, aynı zamanda Kiev'in kontrolü altında kalan bölgelerde "tahkimli kuşak" olarak adlandırılan bir yapı oluşturulduğu için de önemlidir.

Bu, Rusya'nın ülkenin orta kesimine daha fazla nüfuz etmesini engelleyen en önemli savunma hattıdır. Kramatorsk, Slavyansk ve Konstantinovka bu geçilmez hattın önemli bölgeleridir. Bu savunma kuşağının ötesinde, bir savunma hattı olmadan Rus saldırılarına ve ilerlemelerine karşı son derece savunmasız olacak olan, orta Ukrayna'nın uçsuz bucaksız açık ovaları bulunmaktadır. Dolayısıyla Zelenskiy için Donbas'ın geri kalan kısımlarının devredilmesi, geniş ve güvenilir güvenlik garantileri sağlanmadığı sürece söz konusu olmayacaktır.

Gelinen süreçte Zelenskiy, Avrupa ve ABD'nin güvenlik garantileri gibi çok daha önemli bir konuya odaklanmış durumda. Avrupa, Ukrayna'da barış için "yeni bir demir perde"nin oluşmasına yol açacak planlar geliştiriyor.

[Prof. Dr. Salih Yılmaz, Rusya ve Türk Dünyası uzmanıdır. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.