İMÜ Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Av. Doç. Dr. Cahit Suluk, medya şirketleri ve dijital platformlar arasındaki telif anlaşmazlığını AA Analiz için kaleme aldı.

***

Haberlerin dijitalleşmesiyle birlikte haberlerden elde edilen gelirler de dijital reklama kaydı. O kadar ki bu gelirlerin yüzde 90'ı dijital platformların eline geçti. [1] Dijital platformlar algoritmaların yardımıyla değişik kaynaklı haber içeriklerini seçiyor, topluyor, sınıflandırıyor, derecelendiriyor, özetliyor ve son olarak haberleri listeleyerek haberleri okuyucularla tek bir platform üzerinden buluşturuyor. Hal böyleyken okuyucular haberleri farklı farklı orijinal kaynaklardan okumak yerine kolay yoldan tek bir kaynak kullanarak okumayı tercih ediyor.

Reklam verenler de tek tek medya şirketleri yerine hedef kitleye daha ucuz ve kolay ulaşma imkanı sağlayan Google ve Facebook gibi dijital platformları tercih ediyor. Sonuç olarak, medya şirketleri hem “içerikleri” hem de “gelirleri” üzerindeki kontrolü kaybediyor.

Devletler medya şirketlerinin telif sorununu çözebilecek mi?

Gelirin dijital platformların eline geçmesiyle gazeteler ölüm kalım savaşı vermeye başladı. Pek çok başarısız iş modeli denemesinin ardından yasa koyucular işe karıştı ve Avrupa Birliği'nde (AB) haberler telif kapsamına alındı. Ancak dijital platformlar yaptıkları işin telif ihlali olmadığını iddia ediyor, çünkü tarihsel süreçte kamu menfaati nedeniyle dünya genelinde haberler telif dışında bırakılmıştı.

Belirli bir düzeyde uyumlaştırılsa da AB’de telif haklarına ilişkin ülke uygulamaları farklı olduğu için basın yayıncılara tanınan telif haklarının işlerliği ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor. Sert önlemler alan Fransa gibi ülkelerde sistem çalışırken daha esnek yaklaşım sergileyen Almanya gibi ülkelerde yeni telif haklarının uygulanması istenen sonuçları vermedi. Anlayacağınız yasal düzenlemelere rağmen AB’de itiş kakış sürüyor.

Medya şirketlerinin telif sorunu dünya geneline yayıldı. İlk adım adeta kanun yapma makinesine dönüşen AB’den geldi. AB'den sonra diğer ülkeler de harekete geçti. Avustralya ve Kanada, sorunu telif yerine rekabet hukuku düzenlemesi yaparak çözdü. Çözdü diyorum, çünkü bu ülkelerde benimsenen sistem, AB’ye kıyasla daha sağlıklı işliyor.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Birleşik Krallık gibi ülkelerde de birtakım yasal hazırlıklar sürüyor. ABD’de Journalism Competition and Preservation Act (JCPA), 18 Temmuz 2023’te Senato'ya sunuldu. [2] Yasanın Senato, Kongre ve Başkan onayından sonra yürürlüğe girmesi bekleniyor. Birleşik Krallık'ta da 25 Nisan 2024 tarihli Digital Markets, Competition and Consumers Bill (the UK Bill) adlı tasarı, Birleşik Krallık Rekabet ve Tüketici Kanununda önemli değişiklikler öngörüyor. [3] ABD ve Birleşik Krallıktaki bu metinler, Avustralya ve Kanada düzenlemelerine benzer şekilde haber içeriklerini kullanan dijital platformları, medya şirketleriyle pazarlığa zorluyor. [4] Aksi takdirde dijital platformlar global gelirlerinin yüzde 10’u gibi çok yüksek oranlarda para cezasıyla karşılaşacak. Hazırlıkların, yasalaşması halinde önümüzdeki günlerde meyvesini vermesi bekleniyor.

İşe yapay zeka da karıştı

Teknoloji kimseyi beklemeden hızla ilerliyor. Yapay zeka alanındaki gelişmelerin haber içerikleri üzerinde daha fazla hukuki soruna yol açacağına dair işaretleri şimdiden görmek mümkün. Örneğin New York Times, dijital içeriklerinin Open AI ve Microsoft tarafından ChatGPT’nin öğrenmesinde kullanılarak sömürüldüğü iddiasıyla bu 2 şirkete karşı bir dava bile açtı. [5] New York Times'ın iddiası büyük ve şirketlere milyarlarca dolar zarar verebilir. Olayın bir başka boyutu ise yanıltıcı içerik üretimiyle ilgili.​​​​​​​

Fransız Rekabet Otoritesi, Google'ın sahibi olduğu Gemini’nin eğitiminde haber içeriklerini izinsiz kullandığını gerekçe göstererek dijital platforma 20 Mart 2024'te 250 milyon avro idari para cezası kesti. [6] Yani, bu konu yeni hukuki sorunlara gebe görünüyor.

Türkiye ne yapmalı?

Ankara’da da dijital tehdide karşı birtakım hazırlıklar var. Ancak süreç çok yavaş işliyor. Ülkemizdeki medya şirketlerinin yeterince etkin olduğu da söylenemez. Medya şirketlerinde konu haberleştirildi, hatta bunda biraz agresif de davranıldı. Ancak bilinenlere göre Anadolu Ajansı’nın (AA) girişimleri bir tarafa bırakılırsa, Ankara’daki yasal çalışmaların başlatılması için sektörün üzerinde adeta ölü toprağı var.

Kimse gelip “biz sizin haber içeriklerinizi kullanıyoruz, buyurun bu da sizin telifiniz” demeyecek. Haklar verilmez, alınır. Dijitalleşmenin getirdiği sorunlar sebebiyle ülkemizde medya fazlasıyla kan kaybetti. Bu sebeple, telif konusunda daha fazla zaman kaybedilmemeli.

Ancak telif hakları konusunda Pandoranın kutusu henüz açılmadı. Bu yüzden öngörülecek sistem üzerine yorum yapmak için vakit erken. Ancak bizi büyük bir tehlike bekliyor. Eğer sistem telif meslek birlikleri üzerinden kurgulanırsa bu modelin çalışmayacağının garantisini buradan veriyorum. Görünen köy kılavuz istemez. Ülkemizdeki mevcut meslek birliği sistemi çalışmıyor. Dünyadaki örneklerine bakıldığında başta Google olmak üzere dijital platformlar bu konuda zaten ipe un seriyor. Bunun yerine sistem, Basın İlan Kurumu gibi bir kamu kurumu üzerinden kurgulanmalı. Hatta bu da tamamen yeterli olmayacaktır. Bu sebeple, medya şirketlerine tanınacak telif hakları rekabet hukuku düzenlemeleriyle desteklenmeli ve hibrit bir sistem getirilmelidir. Fransa’da olduğu gibi Rekabet Kurumu inisiyatif almadığı sürece sistemi çalıştırmak çok zor. Rekabet hukuku boyutuna ilişkin bir düzenleme anılan kurumun elini rahatlatacaktır. Bugüne kadarki tecrübe gösteriyor ki, Demokles’in kılıcı sallanmadığı sürece dijital platformlar çözüm odaklı hareket etmiyor.

[1] Anadolu Ajansı: Haberin Telifi Raporu, AA Yayınları, Ankara 2023, s. 25.

[2] Tasarı metni için bkz. https://www.klobuchar.senate.gov/public/_cache/files/0/2/02edbc26-debb-41b4-8c19-da7090159e30/60AA7BF7A217968D95D8CE417B93C06C.sil22a02.pdf (erişim; 27.3.2024).

[3] https://www.gov.uk/government/news/new-bill-to-crack-down-on-rip-offs-protect-consumer-cash-onlineand-boost-competition-in-digital-markets(erişim; 27.3.2024).

[4] https://pressgazette.co.uk/media_law/google-facebook-news-payment/ (erişim; 27.3.2024).

[5] https://apnews.com/article/nyt-new-york-times-openai-microsoft-6ea53a8ad3efa06ee4643b697df0ba57 (erişim; 26.3.2024).

[6] https://www.rfi.fr/en/france/20240320-france-slaps-google-with-%E2%82%AC250m-fine-over-eu-media-rules-and-ai-use (erişim; 25.3.2024).

[Av. Doç. Dr. Cahit Suluk, İMÜ Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesidir.]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.