استانبول/خبرگزاری آناتولی

نه سال پس از امضای قرارداد فروش سامانه‌های موشکی اس 300 بین مسکو و تهران و امتناع روس‌ها از تحویل آنها به ایران که منجر به اعتراض زیادی در محافل سیاسی و رسانه‌ای این کشور شد، با توجه به توافق هسته‌ای ایران با گروه 1+5، بالاخره در این هفته مقامات دو کشور اعلام کردند که این سامانه‌ها تحویل داده خواهد شد، اما همانند سالیان گذشته بلافاصله این امر به دلایل مختلفی که در این گزارش به آنها پرداخته می‌شود تحقق نیافت.

دو روز پیش رسانه‌های ایران خبری مبنی بر تحویل سامانه موشکی اس 300 روسی به ایران به نقل از خبرگزاری اسپوتینگ روسیه منتشر کردند. به عنوان مثال خبرگزاری رسمی «ایسنا» وابسته به دولت ایران نوشت: "یک منبع آگاه روز چهارشنبه در گفت‌وگو با بخش فارسی خبرگزاری اسپوتنیگ روسیه اعلام کرد: تحویل اولین سامانه اس 300 روز پنج‌شنبه (فردا) به ایران آغاز می‌شود و حسین دهقان، وزیر دفاع ایران نیز در مراسم انتقال این سامانه شرکت خواهد کرد".

روزنامه کیهان وابسته به رهبر ایران، وبسایت تابناک متعلق به محسن رضایی فرمانده سابق سپاه و دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام و سایت انتخاب به مدیریت باقر نوبخت سخنگوی دولت روحانی و غیره نیز این خبر را بدون هیچ‌گونه شرح و تردیدی در صحت و سقم آن منتقل کردند.

چهار روز پیش جابر انصاری، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در مورد سفر وزیر دفاع این کشور به مسکو اعلام کرد موضوع تحویل سامانه دفاع موشکی اس 300 روسیه به ایران مسیر اجرایی خود را طی کرده و "این سامانه در حال انتقال به ایران است".

ده روز پیش در تاریخ 9 فوریه وزیر دفاع ایران در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: "سامانه‌های اس-300 آماده و حتی بسته‌بندی شده است. بخشی از آن را در سه ماهه اول سال میلادی (به گفته رسانه‌های ایران تا ماه اسفند) و بخش دیگر را تا نیمهٔ اول سال آینده میلادی تحویل می‌گیریم".

حدود دو ماه پیش خبرگزاری رسمی فارس با استناد به خبرگزاری ایتارتاس روسیه به نقل از یک مقام ارشد نظامی روس نوشت که "تحویل اولین سامانه اس 300 در ماه ژانویه آغاز و در ماه فوریه (یک ماه بعد) به پایان می‌رسد. به گفته وی، ایران دومین سامانه را در ماه اوت یا سپتامبر 2016 دریافت خواهد کرد".

اما در روز موعود درحالی رسانه‌های ایران با خوشحالی نوشتند "پس از گذشت 8 سال از امضای قرارداد سامانه موشکی اس-300 به ایران و پس از فراز و فرود‌های فراوان در روند تحویل این سامانه، قرار است امروز، سامانه ضدهوایی اس-300 طی یک مراسم رسمی در بندر آستاراخان روسیه با حضور سردار حسین دهقان، وزیر دفاع از طریق دریای خزر به ایران منتقل شود (روزنامه دنیای اقتصاد)"، بلافاصله یک مقام ارشد وزارت دفاع روسیه در گفتگو با خبرگزاری «تاس» این کشور خبر ارسال نخستین بخش از سامانه‌های دفاع موشکی اس-300 به ایران را تکذیب کرد.

ماجرای خرید سامانه موشکی اس 300 به سال 2007 برمی‌گردد؛ ایران و روسیه قراردادی به ارزش 800 میلیون دلار را برای خرید 5 سیستم اس 300 امضا کردند. این قرارداد اما اجرا نشد تا اینکه سه سال بعد (2010) دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور وقت روسیه با استناد به "قطعنامه 1929 شورای امنیت" طی دستوری فروش هرگونه موشک و جنگ‌افزارهای دیگری چون تانک‌‌های جنگی، خودروهای زرهی، ادوات توپخانه‌ای کالیبر بالا، کشتی‌ها و هواپیما و هلیکوپترهای نظامی به ایران را ممنوع اعلام کرد.

تابناک در این زمینه نوشت: "این ادعا عملا هیچ پایه حقوقی درستی نداشت. قطعنامه 1929 درتاریخ 9 ژوئن 2010 به تصویب سازمان ملل رسیده بود و قرارداد ایران و روسیه برای تحویل سامانه موشکی مربوط به سه سال پیش از این تاریخ بود و سامانه موشكی باید بسیار پیش از رسیدن به این تاریخ و این قطعنامه تحویل ایران می‌شد".

این تصمیم روسیه مقامات ایران را خشمگین کرد. محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت این کشور اواخر سال 2010 در جمع کثیر مردم بجنورد با اشاره به "لغو قرار‌داد فروش موشك" توسط روسیه اظهار داشت: "آنها فكر كرده‌اند اگر ‌ما را به دشمنان بفروشند و برخی قرار‌دادهای دفاعی ‌با ايران را كه پولش را گرفته‌اند، یکطرفه و غير‌قانونی ملغی و متوقف كنند، به ملت ايران آسيبی وارد می‌شود، اما اين قرار‌دادها معتبر است و بايد اجرا شود و اگر آنها اجرا نكنند، ملت ايران حقوق و خسارت‌های خود را از آنها خواهد گرفت (فارس)".

اما نه قرارداد اجرا شد و نه غرامت و خسارتی پرداخت. در اول سپتامبر 2015 برخی رسانه‌های ایران مانند روزنامه اصلاح‌طلب «قانون»، سایت «الف» متعلق به احمد توکلی و سایت مسائل استراتژیک «مثلث» خبری را بدین مضمون از خبرگزاری اسپوتینگ روسیه منتشر کردند: "یک منبع عالی‌رتبه دولت روسیه به خبرنگاران گفت مسکو پیش از آغاز تلاش‌های خود برای تحویل سامانه‌های دفاع موشکی «اس -300» به ایران، منتظر صرف‌نظر کردن تهران از شکایت خود در خصوص تحویل نگرفتن این سامانه‌ها است".

گزارشگر مثلث در ادامه ضمن متهم‌کردن روس‌ها به "بدعهدی" پرسیده بدین ترتیب "آيا ايران از غرامت 4 ميليارد دلاری صرف‌نظر می‌كند؟". تابناک "روسیه" را متهم کرد که قصد "گریز از پرداخت غرامت به ايران" را دارد. رسانه‌های ایران، از جمله «ایسنا» در ماه مه 2012 از محکوم شدن روسیه به پرداخت 4 میلیارد دلار غرامت بابت تاخیر در دیوان بین‌المللی داوری خبر داده بودند.

از آن تاریخ تاکنون بارها، همانطور که به برخی موارد آن اشاره شد، مقامات دو کشور از اجرای قریب الوقوع قرارداد مذکور سخن گفته‌اند، حتی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در ماه آوریل گذشته پس از توافق ایران با 1+5 در مورد برنامه هسته‌ای ایران، ممنوعیت تحویل سامانه‌ موشکی «اس 300» به این کشور را لغو کرد، اما هرگز این وعده‌ها تحقق نیافته است.

در مورد دلایل عدم تحویل این سامانه موشکی به ایران، علاوه بر استناد به قطعنامه شورای امنیت و تحریم تسلیحاتی این کشور، سخن بسیار گفته شده است.

سایت دیپلماسی ایرانی متعلق به صادق خرازی سفیر سابق ایران در سازمان ملل و فرانسه طی گزارشی در ژوئن 2014 رفتار یک سال اخیر روسیه در عدم تحویل این سامانه را "مشابه سه سال اول پس از امضای قرارداد مذکور" دانسته و گفته "روس‌ها برنامه زمانی مشخصی را برای تحویل این سامانه به ایران ارائه نمی‌کنند".

این وبسایت ضمن ابراز تردید در اینکه آیا "اصولاً چنین سامانه‌ای در اختیار ایران قرار خواهد گرفت یا خیر"، افزوده "رئیس جمهور روسیه تلاش دارد از این موضوع به عنوان ابزاری برای چانه‌زنی در مقابل آمریکا و امتیازگیری از آن استفاده کند".

درحالی که مقامات دو کشور اداعای خود مبنی بر اجرای قرارداد مذکور را با تاکید و جدیت بیشتری اعلام کرده بودند، مقامات دوباره آن را تکذیب کرده و اظهار داشتند "ایران تا تاریخ 16 فوریه قیمت مندرج در قرارداد اس 300 را پرداخت نکرده است". سخنگوی کاخ کرملین نیز ابراز داشت "هنوز زود است که تاریخ دقیق تحویل اس 300 به ایران اعلام شود".

اما خبرگزاری خبرآنلاین وابسته به علی لاریجانی رئیس پارلمان ایران در ادعای مذکور روس‌ها تردید کرده و نوشته است: "همگرایی‌های چند روز اخیر عربستان و روسیه در بازار نفت یک بار دیگر ثابت کرد سطح اثرگذاری طلای سیاه بر مناسبات بین‌المللی همچنان بالا است تا آنجا که بی‌راه نیست اگر تأخیر یک‌باره در تحویل اس 300 را به ایران نیز معلول همین اثرگذاری‌ها بدانیم".

از دیدگاه مریم یعقوبی نویسنده این مقاله "روسیه و ایران طی ماه‌های اخیر به دو متحد بزرگ تبدیل شده‌اند که جبهه واحدی را در سوریه مقابل عربستان و بسیاری از کشورهای عربی دشمن بشار اسد تشکیل داده‌اند، ولی این اتحاد به هیچ وجه باعث نشد وزرای نفت چهار کشور قطر، روسیه، ونزوئلا و عربستان گردهم نیایند و به توافقی دست پیدا کنند که بدون شک متضرر اصلی آن ایران است".

احمد سخایی روزنامه‌نگار باسابقه و مستقل ساکن تهران اما معتقد است این سامانه‌ها هرگز به ایران داده نخواهد شد. وی دیشب در صفحه فیسبوک خود نوشت: "سامانه اس-300 و اس-400 مهم‌ترین سامانه‌های کشور روسیه برای دفاع از مراکز اتمی آنهاست. اقتصاد نحیف و لاغر شده روسیه در وضعیتی نیست که بتواند سالیانه تعدادی از این سامانه‌ها را تولید کرده و در بازار رقابتی اسلحه ارائه دهد. پیش‌نیاز داشتن سامانه‌ای قوی‌تر از اس-300 و اس-400 برای چنین بازاریابی یک امر استراتژیک است، چرا که سامانه‌ای که به دیگری فروختی، می‌تواند بی‌واسطه در اختیار رقیب شما قرار بگیرد؛ یعنی دیگر انگار آن را نداری".

وی افزوده: "تجربه انتقال سامانه‌های ضدهوایی اس-300 و اس-400 به سوریه در یک ماه گذشته، آداب این انتقال را به روشنی نشان داد. پایانه‌ای تحت کنترل کامل ارتش روسیه و حضور ناوگان دریایی استراتژیک، همراه با صفربودن ریسک افتادن این سامانه به دست رقیب، پاشنه آشیلِ فروش اس-300 و اس-400 است. امری که فقط اخیرا در سوریه فراهم شده است".

سخایی نتیجه‌گیری کرده که "حداقل تا امروز و هنوز تا افق‌های دورتر، این امکان در ایران فراهم نیست. روس‌ها -همان قدر که رهبران قدرت در ایران - به خوبی می‌دانند که امر مدیریت در جامعۀ ایرانی ترک برداشته و به دلیل وحشتی که از نتیجۀ انتخابات ریاست جمهوری در سال 88 در ارکان قدرت در تهران مشاهده شد، امکان ادامه دادن آن با سیاق سابق، مقدور نیست. لذا تحویل و خبر تحویل این سامانه - با توجه به اهمیت استراتژیک آن برای روسیه - بیشتر یک شوخی است و انتشار آن تنها در حد دعانویسی و فال‌بینی می‌تواند مشکلات جماعتی توهم‌زده را تسکین بدهد".​