استانبول/عبدالسلام سلیمی/خبرگزاری آناتولی

شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه 8 ژوئن 2022 قطع‌نامه پیشنهادی آمریکا، آلمان، بریتانیا و فرانسه علیه تهران را با 30 رای موافق، 3 ممتنع (پاکستان، لیبی و هند) و 2 مخالف (چین و روسیه) را تصویب و تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران باید نسبت به «پیداشدن مواد هسته‌ای در سه مکان اعلام‌نشده» خود پاسخگو باشد.

تهران نیز در واکنش به این قطعنامه ضمن بیان این تهدید که «حق دارد در سیاست و رویکرد خود در قبال آژانس بازنگری کند»، شمار یا بسیاری از «دوربین‌های نظارتی» و همچنین «دستگاه‌های اندازه‌گیری بر خط سطح غنا OLEM‌ و فلومتر» متعلق به سیستم نظارتی آژانس در ایران از کار انداخت.

این دو تصمیم (صدور قطعنامه و توقف فعالیت دوربین‌ها) طرفین را بس شاکی ساخته است. آژانس غیرفعال‌شدن تجهیزات و سیستم نظارتی خود را «ضربه‌ای مرگبار» به روند مذاکرات وین و شانس دستیابی به توافق با ایران را بسیار محدود دانسته است. از آن‌سو، در ایران هم برخی تهدید به خروج از ان.پی.تی و حرکت به سوی ساخت بمب اتم و غیره کرده‌اند.

یک هفته از این ماجرا می‌گذرد، ولی تیترهای رسانه‌های مهم ایران نشان می‌دهد که بحث و مناقشه و تردید پیرامون «مکان‌ها یا سه مکان اعلام‌نشده هسته‌ای» ایران و همچنین «شمار دوربین‌های کماکان فعال یا خاموش‌شده آژانس» در این کشور و پیامدهای قطعنامه مذکور ادامه دارد.

- سه مکان «اعلام‌نشده هسته‌ای» ایران در کجا واقع شده‌اند؟

رافائل گروسی، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ 6 ژوئن (دو روز پیش از صدور قطعنامه مذکور) اعلام کرد که ایران از لحاظ فنی توضیحات معتبری برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در «تورقوزآباد» (تهران)، «ورامین» و «مریوان» (آباده استان فارس) ارائه نکرده است.

اتحادیه اروپا نیز روز چهارشنبه 8 ژوئن نگرانی خود نسبت «به حضور ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در «سه مکان اعلام‌نشده» مذکور و همچنین استفاده از مواد هسته‌ای در «لاویسان-شیان» ایران ابراز کرد که در مجموع 4 سایت هستند. به همین دلیل، در متن قطعنامه پیشنهادی نیز ابتدا کلمه «چندین» و بار دیگر «سه» برای بیان شمار مکان‌های اعلام‌نشده آمده است.

علاوه بر این، گروسی در اوت 2020 نیز برای بررسی «مسائل حل‌نشده» به ایران رفته بود. از دیدگاه روزنامه «ابتکار» ایران، منظور وی از «مسائل حل‌نشده»، دو سایت هسته‌ای «بین شهرضا و آباده» و دیگری «نزدیک تهران» (همان ورامین) است که اسناد و اطلاعات آنها پیشتر توسط اسرائیل به سرقت رفته بودند.

- مراکز هسته‌ای در مناطق مختلف ایران

اضافه بر چهار سایت مذکور؛ یعنی 1. «تورقوزآباد» (تهران) (انبار مواد و تجهیزات اتمی)، 2. «ورامین»، 3. «مریوان» شهرستان آباده و 4. «لاویسان-شیان» (لویزان تهران)، ایران مراکز هسته‌ای دیگری؛ شامل معدن، سایت و نیروگاه نیز ایجاد کرده که پیشتر وجود آنها بطور رسمی اعلام یا از سوی عوامل و نهادهای خارجی افشا شده است. این مراکز عبارتند از:

5. «نطنز» (غنی‌سازی اورانیوم و ساخت سانتریفیوژهای نسل جدید)، 6. اصفهان؛ شامل سه کارخانه استراتژیک «UCF» ،«ZPP» و « FMP»؛ به ترتیب برای تولید گاز «هگزافلوراید» از کیک زرد جهت تزریق به سانتریفیوژ، «زيركونيوم» موردنیاز رآكتورهای هسته‌ای و «قرص و میله سوخت اتمی»، 7. «پارچین» تهران (آزمایش انفجار هسته‌ای طبق گزارش آژانس)، 8. «تسا» کرج (شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران)، 9. تهران (رآکتور تـحقیقاتی آب سبک)، 10. بوشهر (نیروگاه تولید برق)، 11. «ساغند» یزد (معدن اورانیوم)

12. «فردو» قم (غنی‌سازی اورانیوم)، 13. «خنداب» اراک (پروژه تولید آب سنگین)، 14. «گچین» هرمزگان (معدن اورانیوم)، 15. اردکان یزد (تولید کیک زرد)، 16. «لشکرآباد» کرج (غنی‌سازی لیزری) 17. «الموت شرقی» قزوین (آموزشی انرژی اتمی)، 18. «بناب» آذربایجان شرقی (کاربرد پرتوها) 19. «رضایی‌نژاد» میبد یزد (مرکز اورانیوم) و 20. «دارخوین» خوزستان (پروژه نیروگاه برق).

21. شرکت «کالا الکتریک» یا «لویزان-3» در استان تهران (غنی‌سازی اورانیوم)، 22. «شاهرخ‌آباد» کرمان (پروژه ساخت بمب اتم طبق گزارش سیا)، 23. شرکت «سوره» (سوخت رآکتور)، 24. مرکز تحقیقات کاربردی هسته‌ای (وابسته به دانشگاه امیرکبیر تهران)، 25. «سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی» موسوم به «سپند» در سرخه‌حصار تهران که سرتیپ محسن فخری‌زاده ریاست آن را برعهده داشت. 26. یزد (معدن اورانیوم)، 27. اردبیل (معدن اورانیوم)، 28. جاجرم خراسان شمالی (معدن اورانیوم).

- چند دستگاه دوربین نظارتی آژانس در ایران خاموش شده است؟

مهم‌ترین واکنش تهران به قطعنامه شورای حکام که چند ساعت پیش تصویب آن آغاز شد، غیرفعال‌ کردن دوربین‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران بوده است. اظهارات رسمی نشان می‌دهد که تاکنون 27 دوربین نظارتی تاسیسات هسته‌ای متعلق به آژانس در ایران خاموش و جمع‌آوری شده است.

به گفته گروسی، 40 دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان به فعالیت خود در ایران ادامه خواهند داد. این درحالی است که پس از اظهارات او، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد: «ما فعالیت تعدادی از دوربین‌های فراپادمانی آژانس را خاتمه دادیم و به فعالیت بقیه هم خاتمه خواهیم داد».

- محل نصب دوربین‌هایی که غیرفعال شده‌اند

براساس اظهارات رافائل گروسی، «ایران دوربین‌های نظارتی مستقر در تاسیسات اتمی اصفهان، نطنز و تهران را جمع‌آوری کرده است». این دوربین‌ها در آوریل امسال نصب شده بودند. آژانس در آن تاریخ راجع به نصب دوربین‌های خود در نطنر اعلام کرد که ایران سایت دیگری برای تولید قطعات ویژه سانتریفیوژ در اصفهان ساخته و شش هفته بعد، تجهیزات لازم برای ساخت قطعات مذکور را از کرج به نطنز برده است. آژانس نیز بلافاصله دوربین‌های نظارتی خود را در نطنز مستقر کرد.

علاوه بر موارد فوق، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی 4 دوربین نظارتی دیگر نیز در ایران داشته است. به گزارش خبرگزاری «فارس» وابسته به سپاه پاسداران بامداد روز چهارشنبه 23 ژوئن2021 تأسیسات هسته‌ای «تسا» (کرج) هدف اقدام خرابکارانه قرار گرفت که باعث آسیب به یکی از 4 دوربین نظارتی آژانس در این تأسیسات شد.

البته ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام اقدامات دیگری نیز انجام داده است. روزنامه «شرق» روز شنبه 11 می نوشت: خاموش‌شدن 27 دوربین نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تحرکاتی برای تولید و نصب نسل‌های جدید سانتریفیوژ از جمله IR-6 و IR-4 و IR-2m و پیش از آن قطع فعالیت‌ دوربین‌های فراپادمانی دستگاه اندازه‌گیری بر خط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس در کنار تلاش برای نصب دو آبشار از سانتریفیوژهای IR-6 و فشارها برای خروج از NPT یا عدم اجازه ورود به گروسی و دیگر بازرسان آژانس همه گویای این واکنش تند و دراماتیک ایران است که می‌تواند تشدید هم پیدا کند.