استانبول/ خبرگزاری آنادولو

علینا مالکوچ، پژوهشگر و نویسنده، درباره اسکندرنامه‌هایی که به زندگی و ماجراهای اسکندر مقدونی می‌پردازند، گفت: «در ادبیات دوره عثمانی، ما باشکوه‌ترین نمونه‌های اسکندرنامه‌ها را شاهد بودیم. برای مثال، اسکندرنامه احمدی بسیار معروف است. در حوزه آذربایجان نیز اسکندرنامه نظامی گنجوی بسیار مشهور و متنی محکم دارد.»

مالکوچ در گفت‌وگو با خبرنگار آنادولو، درباره تنها اسکندرنامه منصور نوشته‌شده به زبان ترکی جغتایی، سنت اسکندرنامه‌نویسی و پژوهش‌های خود در زمینه زبان ترکی کهن توضیحاتی ارائه کرد.

او با اشاره به اینکه فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات ترکی از دانشگاه بغازیچی است و به‌عنوان دانشجوی مهمان ترک‌شناسی در دانشگاه احمد یسوی در قزاقستان حضور داشته، افزود: افق دید من نسبت به دنیای ترک و زبان ترکی در این روند گسترش یافت.

مالکوچ که هم‌اکنون دانشجوی مقطع دکتری در رشته زبان ترکی کهن در دانشگاه استانبول است، اظهار داشت: تلاش می‌کنم زندگی و مسیر حرفه‌ای خود را در پیوند با زبان ترکی و دنیای ترک طی کنم.

او درباره جایگاه اسکندرنامه در ادبیات عربی، فارسی و ترکی گفت: اسکندرنامه در ادبیات کلاسیک ما در واقع نوعی رمان است که زندگی خارق‌العاده و افسانه‌ای اسکندر مقدونی، یعنی اسکندر کبیر را با روایت‌هایی از عشق، فتوحات و قهرمانی‌های او بازگو می‌کند. اما در سنت کلاسیک ادبیات ترکی ما این متون به صورت منظوم نوشته می‌شدند. در ادبیات دوره عثمانی نیز ما نمونه‌های باشکوهی از این نوع آثار داریم. مثلاً اسکندرنامه احمدی بسیار مشهور است. در حوزه آذربایجان نیز اسکندرنامه نظامی گنجوی بسیار معروف و واقعاً متنی قوی است. ویژگی اسکندرنامه منصور نوشته‌شده به زبان ترکی جغتایی در این است که برخلاف سنت معمول، به نثر و نه به نظم نگاشته شده است.

مالکوچ با تأکید بر اینکه حتی موضوعاتی مانند دین و سلامت نیز در ادبیات کلاسیک ترکی به صورت شعر نوشته می‌شدند، گفت که دلیل این امر قابلیت آسان حفظ کردن شعرها برای به‌خاطر سپردن بوده است.

او با اشاره به اینکه متنی که روی آن تحقیق می‌کند متعلق به قرن نوزدهم است و به‌صورت نثر برای درک آسان‌تر مردم نوشته شده، افزود: در روستاهای آناتولی هنوز هم این سنت را مشاهده می‌کنیم. این خود نشانگر فرهنگ مشترک دنیای ترک است. داستان‌های حضرت علی، حضرت حمزه خوانده می‌شوند، جنگ‌نامه‌ها روایت می‌شوند. این فعالیت‌ها برای پاسخگویی به نیاز مردم برای سرگرمی، آموزش و مطالعه انجام می‌شود.

مالکوچ با اشاره به اینکه آثار ادبیات کلاسیک ترکی الگوها و ساختارهای مشخصی دارند، ادامه داد: وقتی اسکندرنامه منصور​​​​​​​ نوشته‌شده به زبان ترکی جغتایی را با دیگر اسکندرنامه‌ها مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که شباهت زیادی دارند. ماجراهای اسکندر تقریباً مشابه هستند. ویژگی بارز این اسکندرنامه آن است که از ابتدا تا انتها یک روایت کامل و زیبا ارائه می‌شود. ما زندگی پرماجرای اسکندر از تولد تا مرگ، فتوحاتش، سفر به سرزمین دیوان، جنگ با جن‌ها و عشق زنان مختلف به او را با لذت می‌خوانیم.»

او گفت که این اثر را در مجموعه گونار یارینگ در کتابخانه دانشگاه لوند در سوئد کشف کرده و ادامه داد: به‌خاطر علاقه‌ام به متون نظامی این نسخه را انتخاب کردم. این متن با خط نستعلیق آسیای میانه نوشته شده و ویژگی‌های فیزیکی آن بسیار تمیز و واضح است. به همین دلیل مطالعه این نسخه خطی برایم یک انتخاب هدفمند بود. زیا گوک‌ آلپ شعری دارد که می‌گوید: “ترک‌ها فقط یک زبان دارند”. این شعر بازتابی از زبان و فرهنگ مشترک ماست. نه فقط این اسکندرنامه، بلکه همه نسخه‌های خطی موجود از استانبول تا کاشغر گنجینه‌های فرهنگی ما هستند. در دل این گنجینه‌ها، ردپای زبان ترکی در دوره‌های کهن، واژگان آن دوران و اطلاعاتی درباره زندگی اجتماعی آن زمان وجود دارد. این موارد در چارچوب رشته‌ای به نام ترک‌شناسی منابعی بسیار مهم به شمار می‌روند. من امیدوارم با بازگرداندن این نسخه‌های خطی به زبان ترکی امروزی، بتوانم به ملت ترک و زبان ترکی خدمت کنم.

کتاب «اسکندرنامه نوشته‌شده به زبان ترکی جغتایی در دوره متأخر» تألیف علینا مالکوچ، توسط انتشارات «پُست» منتشر شده است.