استانبول/ خبرگزاری آنادولو

دکتر علی باقر، عضو هیئت علمی دانشگاه قطر در مقاله‌ای اختصاصی برای میز تحلیلی خبرگزاری «آنادولو» به تشریح شبکه تجارت مواد مخدر در سوریه تحت رهبری ایران که گستردگی و ابعاد آن با فروپاشی رژیم بعث افشا شد، پرداخت.

متن مقاله بدین شرح است:

در دسامبر 2024، با سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه، تأسیسات عظیم تولید مواد مخدر «کاپتاگون» که در مقرهای امنیتی، کاخ‌ها و خانه‌های افراد با نفوذ ایجاد شده بود، کشف شد.

قبل از اینکه گروه‌های مخالف سوری شبکه کاپتاگون رژیم سرنگون شده اسد را کشف و منهدم کنند، آژانس‌های اطلاعاتی غربی، نهادهای مبارزه با مواد مخدر، روزنامه‌نگاران و ناظران هم‌فکر بودند که مواد مخدر توسط گروه تروریستی داعش تولید و توزیع می‌شود. تصور می‌شد که این گروه با درآمدی که از این مواد به دست می‌آورد، فعالیت‌های تروریستی را تامین مالی می‌کند. نتیجه‌ای که ایتالیا پس از توقیف محموله کاپتاگون در سال 2020 به آن رسید را می‌توان به عنوان نمونه ای از این اتفاق نظر ذکر کرد. مقامات ایتالیایی بیش از 84 میلیون قرص کاپتاگون به وزن 14 تن را در جولای 2020 کشف و ضبط کردند. این قرص‌ها که ارزش آنها در بازار بیش از یک میلیارد یورو تخمین زده می‌شود، در سیلندرهای بزرگ کاغذی و فولادی پنهان شده و به بندر سلرنو در جنوب ایتالیا آورده شد. مقامات ایتالیایی در آن زمان این محموله را به داعش نسبت دادند. با این حال، کسانی که خاورمیانه را از نزدیک می‌شناسند می‌توانند ببینند که تجارت مواد مخدر در این مقیاس نمی‌تواند صرفاً توسط داعش انجام شود، بلکه با ایران یا رژیم اسد مرتبط است. نتیجه‌ای که توسط بازرسان ایتالیایی به دست آمد نشان می‌دهد که آنها یا فاقد اطلاعات دقیق هستند، یا عمدا گمراه شده‌اند یا به دلایل ایدئولوژیک اقدام کرده‌اند. با این حال، برای کسانی که خاورمیانه را به خوبی می‌شناسند، بدیهی بود که چنین تجارت بزرگ مواد مخدر بدون اطلاع و حمایت ایران، حزب الله و رژیم اسد امکان پذیر نبود.

- حزب‌الله و ظهور تجارت کاپتاگون

اگر به محموله‌ای که در سال 2020 در ایتالیا توقیف شده است نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که منبع مواد مخدر، سوریه -به ویژه بندر لاذقیه- بوده است. این همچنین این ایده را روشن می‌کند که این محموله نمی تواند توسط داعش انجام شده باشد. لاذقیه منطقه ای بود که نصیری‌ها بخش قابل توجهی از جمعیت آن را تشکیل می‌دادند و رژیم سرنگون شده اسد در آن منطقه قدرت زیادی داشت. علاوه بر این، در آن زمان کنترل بندر در دست نیروهای سپاه پاسداران ایران بود. بنابراین برای هیچ ساختاری غیر از ایران، حزب الله و رژیم اسد امکان ارسال چنین محموله بزرگی وجود نداشت.

حزب الله از کاپتاگون برای افزایش و تنوع بخشیدن به منابع درآمد خود به ویژه پس از جنگ اسرائیل و لبنان در سال 2006 استفاده کرد. مرکز صنعت مواد مخدر قبل از انتقال آن به مناطق تحت کنترل رژیم اسد پس از قیام سال 2011 در سوریه، لبنان بود. تولید و تجارت کاپتاگون در لبنان عمدتاً تحت سلطه حزب الله، تاجران شیعه مواد مخدر و قبایل تحت حمایت آنها بود. به عنوان مثال، هاشم الموسوی، برادر نواف الموسوی، نماینده مجلس و یکی از چهره‌های برجسته حزب‌الله، در تولید و صادرات کاپتاگون در لبنان بسیار موثر بود. عموم مردم از این موضوع از سال 2012 مطلع هستند. ایران نیز در مرکز این تولید در لبنان قرار داشت، ماشین آلات مورد استفاده برای تولید انبوه عموماً از ایران وارد می‌شد و سرمایه اولیه مورد نیاز برای تامین مالی این تجارت نیز از رژیم ایران تامین می‌شد.

در جریان قیام در سوریه، حزب‌الله و رژیم اسد به تجارت کاپتاگون روی آوردند و این تجارت به مقیاس صنعتی رسید و رژیم اسد را به امپراتوری مواد مخدر تبدیل کرد. این روند در دوران دونالد ترامپ، زمانی که تحریم‌ها علیه ایران و حزب‌الله در بیشترین شکل خود بود، شتاب گرفت. بدین ترتیب حزب الله دانش و تجربه خود را با کمک شبکه‌های جنایتکار و باندهای مواد مخدر به سوریه منتقل کرد. نوح زعیتر، یکی از تاجران بزرگ مواد مخدر دره بقاع، از سال 2018 مکرراً در سوریه دیده شده است. پس از این دوره، تجربه حزب‌الله در تامین مالی، تولید و قاچاق کاپتاگون به رژیم اسد منتقل شد.

- اثرات اقتصادی تجارت کاپتاگون و سود خانواده اسد

بر اساس برآوردهای دولت بریتانیا، اسد مسئول 80 درصد تولید جهانی کاپتاگون بود. تخمین زده می شود که ارزش سالانه تجارت جهانی کاپتاگون حدود 10 میلیارد دلار است، در حالی که سود سالانه خانواده سرنگون شده اسد نزدیک به 2.4 میلیارد دلار است. ماهر اسد، برادر بشار اسد، رهبر مخلوع رژیم و فرمانده لشکر 4 زرهی شبه نظامیان رژیم، بر اکثر تولیدات و صادرات کاپتاگون نظارت داشت. ماهر با نزدیکی به ایران و حزب الله شناخته می شود.

کاپتاگون عمدتاً از طریق دریا و از طریق بندر لاذقیه تحت کنترل سپاه پاسداران ایران یا از طریق مرزهای زمینی اردن به اروپا و کشورهای حاشیه خلیج صادر می شد. اعضای خانواده اسد، بستگان و افراد تجاری مرتبط با آنها از کارخانه ها و حتی ویلاها و خانه های مختلف برای تولید کاپتاگون استفاده می کردند که به طلای سفید رژیم تبدیل شد.

رژیم اسد از کاپتاگون علاوه بر منبعی برای تامین مالی بیشتر، به عنوان اهرم سیاسی نیز استفاده کرد. تجارت مورد بحث را به نوعی ابزار باج خواهی علیه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرد. لذا بر اساس استدلال‌های خودش، به رسمیت شناختن رژیم، عادی سازی روابط و همکاری نزدیک امنیتی به معنای برداشتن گام‌هایی برای جلوگیری از این صنعت غیرقانونی بود که ادعا می‌کرد مسئول آن نیست.

با گذشت زمان، بسیاری از کشورها متوجه شدند که اسد در این تجارت دست داشته است؛ اما میزان نقش او کمتر شناخته شده بود. نیروهای مخالفی که رژیم اسد را سرنگون کردند و بالفعل حاکمان سوریه شدند، گستره صنعت کاپتاگون را که با محور مواد مخدر تحت رهبری ایران مرتبط است، آشکار کردند. اگرچه مقامات ایرانی همچنان مدعی هستند که از اسد و حزب الله به این دلیل که بخشی از محور مقاومت هستند، حمایت می‌کنند، اما مشخص شده است که به جای مقاومت، یک خط لوله عظیم مواد مخدر وجود دارد. بدین ترتیب با سرنگونی رژیم بعث در سوریه، سرانجام ابعاد واقعی ارتباط ایران، حزب الله و رژیم اسد حول محور مواد مخدر فاش شد.

[دکتر علی باقر، مدرس روابط بین‌الملل، امنیت و دفاع در دانشگاه قطر، پژوهشگر مرکز علوم انسانی و اجتماعی ابن خلدون و عضو ارشد غیرمقیم در "Scowcroft ME Security Initiative" و برنامه‌های خاورمیانه است]

*این مقاله، تنها بیانگر نظر نویسنده است و الزاما بازتاب رویکرد خبرگزاری آنادولو نیست.