خبرگزاری آناتولی/عبدالسلام سلیمی/استانبول

دکتر سیدقائم موسوی، استاد علوم سیاسی در شیراز در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی راجع به ماجرای انتقاد سخنگوی وزارت بهداشت ایران از چین و واکنش شدید سفیر این کشور در تهران که اعتراض بسیاری از اندیشمندان ایرانی، از جمله خود وی را برانگیخت، اظهار داشت: تجربه نشان داده که سرمایه‌گذاری بر روی چین و روسیه دیوار مستحکمی برای ایران در مقابل هژمونی و فشارهای آمریکا و متحدانش نبوده است.

علاوه بر اعتراض افرادی مانند علی مطهری، محمود صادقی؛ دو نماینده مجلس، صادق زیباکلام و احمد زیدآبادی به حمایت وزارت خارجه ایران از این سفیر در مقابل سخنگوی وزارتخانه مذکور، موسوی نیز در کانال تلگرامش «ژانوس سیاست» نوشت: «با چالشی که حول پنهان‌کاری کشور مبدأ ویروس کرونا صورت گرفت، هزینه‌هایی که طی 41 سال برای استقلال پرداخته شد، کمی تا اندازه‌ای به‌ هدر رفت.»

این نویسنده کتاب در دست انتشار «چرخه دموکراسی و توسعه در ایران» و چندین مقاله علمی-آکادمیک پیرامون روابط تهران-واشنگتن، مقایسه سیاست خارجی این کشور در دوره خاتمی و احمدی‌نژاد و ساختار توسعه در دولت روحانی و غیره، در ادامه مصاحبه خود با «آناتولی» همچنین گفت:

«ایران بعد از انقلاب هزینه‌های زیادی مانند خطر کودتا، جنگ با عراق، شورش‌های کردستان و خوزستان، انواع فشار و اتهامات حقوق بشری و تحمل تحریم‌های طاقت فرسا بابت استقلالش پرداخته است. حال اگر برای ایستادگی در مقابل فشار و تحریم‌های آمریکا، با کرنش در برابر چین، از بعضی مسائل کوتاه بیاییم، هزینه‌های مذکور حتما صدمه می‌بینند.»

وی افزود: ایران در تقابل با نفوذ غرب و فشارهای ایالات متحده آمریکا به سوی چین و روسیه تمایل پیدا کرده است، اما آنها با وجود اعلان ظاهری-کلامی به کشور ما جواب مثبت نداده‌ و در پیچ‌ها و بحران‌های اساسی حمایت لازم را از ما نکرده و دست‌مان را خالی گذاشته‌اند.

موسوی درباره روند سیاست موازنه منفی و به تعیبری شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» مندرج بر سردر وزارت امور خارجه ایران نیز تصریح کرد:

«این شعار و اصل عزت و مصلحت اقتضا می‌کند که ما در حوزه روابط خارجی با رفتارهای عقلانی بهترین تصمیم را برای حفظ منافع ملی و استقلال ایران بگیریم. تا برهه‌ای رهبری کاریزماتیک امام خمینی "ره" کمک کرد که این موازنه حفظ شود و ایران در مسائل داخلی و خارجی مستقل عمل کند. از برهه‌ای به بعد میزان فشارهای و تحریم‌های اقتصادی غرب در کنار برخی مسائل داخلی به حدی بوده که دیگر توازن کم‌کم به‌هم خورده و باعث شده است ایران به سمت شرق گرایش یابد.»

او درباره دیگر دلائل «رقیق‌شدن سیاست نه شرقی، نه غربی» ایران و اقداماتی که پس از آن انجام داده است، نیز اظهار داشت:

«هر چه جلوتر آمدیم، بالاخص در دهه 80 شمسی با مناقشه هسته‌ای و به تبع آن افزایش تحریم‌ها و فشارهای خارجی، استقلال رفتاری ایران کمی تا اندازه‌ای رقیق شده است. این فشارها و آشکار شدن عقبه ی آنها در اقتصاد داخلی و حتی سایه حمله مستقیم نظامی، ایران را قانع کرده که برای استقامت در مقابل غرب علاوه بر تقویت داخل، به متحدین خارجی نیز نیاز دارد. این نیاز به دو صورت پاسخ داده شد؛ ایجاد گروه‌های نیابتی در منطقه و پشتیبانی از آنها و دوم تمایل به افزایش رابطه با روسیه و چین به‌عنوان رقبایِ سیاسی و اقتصادیِ آمریکا و غرب.»

پیرو ماجرای مشارالیه، ایرانیان بسیاری، از جمله دکتر موسوی به سیاست کشورشان در قبال جناح دوم بلوک شرق؛ یعنی روسیه نیز انتقاد کردند. ایشان در این زمینه نیز به «آناتولی» گفت:

«مسکو اجازه نمی‌دهد روابط ایران با غرب عادی بشود. منافع و اشتیاق روسیه در این است که روابط ایران با غربی‌ها، چالشی باشد تا همیشه با کارت کشورمان برای گرفتن امتیاز از آنها بازی کند. روسیه حمایت‌های محدود و کنترل‌شده‌ای از ایران می‌کند، اما در جاهایی که لازم بوده، حمایت های مقتضی را انجام نداده است. قطعنامه‌های متعددی درباره فعالیت هسته‌ای و غیره علیه ایران در سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی صادر شده، اما روسیه هیچکدام را وتو که نکرده، هیچ؛ حتی رای ممتنع هم نداده است.

فی‌الواقع روابط ما با روسیه، یک موضوع دیرینه‌شناسی است. ایران واقعگرایانه اقدامات منفی روس‌ها؛ مانند قراردادهای ترکمن‌چای، گلستان و آخال، اشغال ایران در جنگ‌های جهانی اول و دوم، حمله به حرم امام رضا، حمایت تسلیحاتی از عراق در زمان جنگ را نادیده گرفته است. وقتی ایران چشم بر این همه بلاها بسته و روابط عادی با روسیه دارد و حتی دست اتحاد برای این کشور دراز می‌کند، چرا نتواند با هر کشور دیگری با هر سابقه‌ای روابط عادی برقرار کند؟!».

یکی از مسائلی که منتقدین «جمهوری اسلامی» در چند سال گذشته، به‌ویژه پس از ماجرای اخیر مطرح کرده‌اند، سیاست ایران در قبال ظلم چین به اویغورهای مسلمان در این کشور است. موسوی در این مورد نیز تصریح کرد:

«قاطبه مردم ایران می‌پُرسند در حوزه سیاست خارجی چه تفاوتی میان مسلمانان در چین، فلسطین، چچن و غیره وجود دارد؟ ما طبق قانون اساسی باید از جنبش‌های آزادی‌خواهانه حمایت بکنیم. پس چرا از این مسلمانان حمایت نمی‌کنید؟ آیا جهت‌گیری عملی سیاست خارجی ما بر مبنای منافع ملی ماست یا بر اساس ارزش‌های ما؟ البته به نظر می‌رسد در این مورد و بر مبنای اصول رئالیسم بین‌المللی، ایران برای مقابله با فشارهای آمریکا و غرب مجبور است، رفتار چین با مسلمانان این کشور را با دیده اغماض بنگرد».

او افزود: ایران با توجه به حساسیتی که پکن نسبت به منطقه سین جیانگ و اویغورها دارد، در ظاهر به کشورهای معترضِ سیاست چین در قبال این مسلمانان نمی‌پیوندد، ولی به احتمال زیاد در خفا و پنهانی اعتراض خودش را مطرح می‌کند و از چین می‌خواهد رفتار متناسب با اصول انسانی با ایغورهای مسلمان داشته باشد.

این پژوهشگر علوم سیاسی در پایان این مصاحبه اظهار داشت:

«اصل نه شرقی نه غربی اقتضا می‌کند که علاوه بر ندادن امتیاز به دیگر کشورها، با تمام آنها روابط عادی داشته باشیم و سیاست خارجی را از ماهیت تنش‌زا خارج بکنیم. هیچ کشوری در جهان معاصر استقلال تمام‌عیار ندارد. کشورها به‌هم وابسته هستند. دنیا به دهکده جهانی تبدیل شده و همه خواسته یا ناخواسته با یکدیگر در ارتباط هستند و از همدیگر تاثیر می‌پذیرند.

البته باید یادآور شد مقصر تنش بین ایران و غرب هم تنها کشور ما نیست. غرب در جاهای مختلفی نتوانسته است اعتماد ایران را جلب و پاسخ مناسب و متقابلی به کشور ما ارائه کند. هر وقت ایران اعتماد کرده، غرب نارو زده است. با این وجود، ایران باید از وابستگی به روسیه و چین بپرهیزد، زیرا آنها متحدان قابل اطمینان و دارای ثبات نیستند و بدون تردید در گردنه‌های حساس از کشور ما حمایت لازم را نخواهند کرد».