استانبول/ خلیل سلحشور/ خبرگزاری آنادولو

در سایه‌ تحولات منطقه‌ای و بحران‌های امنیتی، مسئله‌ حضور مهاجران افغانستانی در ایران ابعاد پیچیده‌تری به خود گرفته است. اتهاماتی مبنی بر نقش‌آفرینی برخی از این مهاجران در ناآرامی‌های اخیر، بهانه‌ای شده تا دولت ایران با جدیت بیشتری سیاست‌های اخراج را در پیش بگیرد.

بر اساس آمارهای رسمی و غیررسمی، جمعیت مهاجران افغانستان در ایران بین 2 تا 3 میلیون نفر برآورد می‌شود که بخش قابل توجهی از آنان به صورت غیرقانونی در استان‌های مختلف حضور دارند. در این گزارش، به بررسی ابعاد حضور مهاجران افغانستانی در ایران، سیاست‌های دولت ایران، و چالش‌های پیش‌روی این جمعیت بزرگ مهاجر پرداخته می‌شود.

-جمعیت و پراکندگی جغرافیایی

آمارهای رسمی تعداد اتباع خارجی در ایران را حدود 6 میلیون و 100 هزار نفر تخمین زده است که بیش از 4 میلیون نفر فاقد مدارک اقامتی هستند. مهاجران افغانستان در این میان بیشترین جمعیت را تشکیل می‌دهند. بر اساس برآوردها، تعداد مهاجرین افغانستان حاضر در ایران بین 2 تا 3 میلیون نفر است که در شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد، کرج، قم، اصفهان، شیراز و زاهدان متمرکز شده‌اند. این پراکندگی عمدتاً در حاشیه‌ها و مناطق کم‌درآمد است و بسیاری در وضعیت زندگی سخت و فاقد مدارک قانونی به سر می‌برند.

-وضعیت مهاجرین از نظر تحصیل و آموزش

در دولت ایران، سیاست‌هایی برای تسهیل دسترسی مهاجران افغان به آموزش وضع شده است. طبق آمار، بیش از 400 هزار کودک افغان در مدارس ایرانی مشغول به تحصیل هستند که شامل مقاطع ابتدایی، متوسطه و هنرستان‌ها می‌شود. علاوه بر این، حدود 20 تا 30 هزار دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایرانی تحصیل می‌کنند، البته آنان که مدارک اقامت قانونی دارند.

در سال‌های اخیر، دولت به منظور ارتقاء وضعیت تحصیلی این قشر، سیاست‌هایی مانند ثبت‌نام بدون نیاز به مدارک اقامتی اتخاذ کرده است، اما فقر، نبود مدارس در مناطق حاشیه‌ای و مشکلات فرهنگی مانع از بهره‌مندی کامل آنان از آموزش می‌شود. همچنین، برخی کودکان و نوجوانان در معرض خطر ترک تحصیل به دلیل فقر و کارهای سخت و همچنین تبعیض قرار دارند.

-اقتصاد و اشتغال مهاجران افغانستان

مهاجرین افغانستانی نقش پررنگی در اقتصاد غیررسمی و بازار کار ایران دارند. براساس گزارش رسانه‌های ایران، بیش از 1 میلیون نفر از مهاجران افغانستانی در ایران، در مشاغل سخت و کم‌درآمد مشغول به کار هستند. ساختمان‌سازی، کشاورزی، حمل‌ونقل و خدمات شهری، عرصه‌هایی هستند که این جمعیت، بدون بهره‌مندی از حقوق اولیه کار، در آن‌ها به فعالیت می‌پردازند.

دستمزدهای پایین، فقدان بیمه و قراردادهای رسمی، و احتمال بهره‌کشی و سوءاستفاده، تنها بخشی از مشکلات پیش روی این کارگران مهاجر است. کودکان نیز از این شرایط اسفناک بی‌نصیب نمانده‌اند و به دلیل فقر خانواده‌ها، مجبور به کار در مشاغل سخت و خطرناک می‌شوند. زنان افغان نیز در مشاغلی مانند نظافت، خیاطی و پرستاری فعال‌اند.

-سیاست‌ها و چالش‌های دولت

دولت ایران با هدف مدیریت حضور مهاجرین، برنامه‌هایی برای ثبت‌نام و صدور کارت‌های اقامت موقت برگزار کرده است، اما همچنان بخش قابل توجهی به صورت غیرقانونی در کشور زندگی می‌کنند. در یک سال اخیر، روند اخراج مهاجران شدت یافته و بر اساس آمار سازمان ملل، در سال گذشته بیش از 559 هزار مهاجر افغان از ایران اخراج شده‌اند که نسبت به سال قبل 18 درصد رشد داشته است. در ماه ژوئن، بیش از 256 هزار مهاجر از ایران اخراج شده و از ابتدای سال، بالغ بر 714 هزار و 572 نفر به افغانستان برگردانده شده‌اند، در حالی که برخی روزها تا 30 هزار نفر به کشور بازگردانده می‌شوند.

مهاجرین افغان در ایران با چالش‌هایی متعدد مواجه هستند: فقر و محرومیت، تبعیض و نابرابری، وضعیت حقوقی نامشخص، مسائل فرهنگی و زبانی، و عدم دسترسی کامل به خدمات بهداشتی و مسکن.