استانبول/امید شمیزی/خبرگزاری آنادولو

نشست فرمت 3+3 با مشارکت وزرای خارجه ایران، ترکیه، آذربایجان، روسیه و ارمنستان دوشنبه هفته جاری در تهران برگزار شد و در پایان نیز با توافق به منظور برگزاری دور بعدی نشست در ترکیه، بیانیه ای توسط وزیران خارجه کشورهای شرکت کننده به امضا رسید.

اگرچه وزیر امور خارجه گرجستان به دلیل اختلافات موجود با روسیه در نشست تهران شرکت نکرد اما پنج کشور حاضر در این نشست بر "اهمیت حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بر اساس منشور ملل متحد، احترام به حاکمیت، استقلال سیاسی، تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیری مرزهای شناخته شده بین‌المللی، عدم مداخله در امور داخلی، منع تهدید یا توسل به زور و احترام به حقوق بشر" تاکید کردند.

همزمان با برگزاری نشست فرمت 3+3 در تهران و تاکید وزرای امور خارجه کشورهای مشارکت کننده بر دستیابی به صلح پایدار در قفقاز جنوبی، سورن پاپیکیان، وزیر دفاع ارمنستان نیز با سفر به پاریس با سباستین لکورنو، همتای فرانسوی خود دیدار کرد. براساس اعلام رسانه های فرانسوی و ارمنی، وزیران دفاع دو کشور در این دیدار درباره "امضای یک توافق تسلیحاتی" رایزنی کرده اند.

از سوی دیگر طی هفته‌های اخیر مقامات بلندپایه جمهوری آذربایجان چندین بار بر اهمیت امضای توافق صلح و به رسمیت شناختن مرزهای بین‌المللی میان باکو و ایروان تاکید کرده اند. با اینحال به باور کارشناسان و سیاستمداران آذربایجانی، ارمنستان علی‌رغم امضای چندین بیانیه مانند بیانیه پایانی نشست تهران، در عمل اقدام ملموسی برای امضای یک توافق صلح فراگیر با آذربایجان انجام نداده است.

پروفسور فضایل آقامالی، نماینده ارشد مجلس جمهوری آذربایجان در گفتگو با آنادولو با بیان اینکه ارمنستان به طرق مختلف مانند نزدیکی هر چه بیشتر به فرانسه، سعی در امضای توافقات تسلیحاتی، کشاندن پای فرانسه به منطقه و طفره رفتن از امضای پیمان صلح را دارد، درباره نشست فرمت 3+3 در تهران نیز گفت: باید منتظر ماند و دید که نشست تهران چه نتایجی درپی خواهد داشت. چرا که ارمنستان بارها چنین بیانیه‌هایی را امضا کرده اما با نقشه ها و طرح‌های مختلف مانع عملی شدن آنها شده است.

رهبر حزب «آناوطن» آذربایجان درباره روند کنونی در قفقاز جنوبی و تحولات مربوط به توافق احتمالی صلح میان باکو و ایروان می‌گوید:

‍‍"می توان گفت که وضعیت در قفقاز جنوبی طی روزهای اخیر نسبتا با ثبات بوده است. در اصل ارمنستان بزرگترین مانع در مسیر تعمیق روابط در قفقاز جنوبی و تامین امنیت و ثبات میان کشورهای منطقه است. ارمنستان اراضی آذربایجان را برای مدت بیش از 30 سال اشغال کرد و مذاکرات صلح را به بن بست کشاند؛ حتی مذاکرات صورت گرفته بین سالهای 1992 تا 2020 در چارچوب سازمان‌های بین المللی نیز هیچ نتیجه ای در پی نداشتند. البته نباید از یاد برد که بیشتر این کشورها و نهادهای بین المللی مانند گروه «مینسک» نیز طی این مدت بیشتر طرف ارمنستان را گرفته اند. آذربایجان نیز با استناد به قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل متحد موفق به آزادسازی اراضی اشغالی خود شد و در 10 نوامبر سال 2020 میان آذربایجان، ارمنستان و روسیه بیانیه ای به امضا رسید که در اصل بیانیه تسلیم ارمنستان به شمار می‌رفت.

پس از آن انتظار می‌رفت که ارمنستان در چارچوب مفاد بیانیه مذکور قدم‌های عملی را در زمینه عادی سازی روابط و صلح با آذربایجان بردارد. اما با گذشت 3 سال از امضای بیانیه در سال 2020، ارمنستان نه تنها به مفاد بیانیه عمل نکرد، بلکه تلاش کرد با برگزاری نشست‌ها و مذاکرات به اصطلاح صلح و بدون کوچک‌ترین اقدام عملی و میدانی برای خود زمان بخرد. ارمنستان حتی از خارج کردن نزدیک به 10 هزار نیروی نظامی خود از شهر تاریخی خانکندی آذربایجان نیز طفره رفت. آذربایجان نیز در واکنش به این روند با اجرای عملیاتی در سپتامبر سالجاری تمامیت ارضی خود را محقق ساخت. بدین ترتیب هیچ راه دیگری برای ارمنستان نمانده ولی با اینحال ارمنستان باز هم به طرق گوناگون از امضای توافق صلح سر باز می‌زند. ارمنستان در حرف از لزوم و اهمیت صلح در قفقاز سخن می‌گوید اما در عمل از عملیاتی شدن آن ممانعت می‌کند.

وزیر امور خارجه ارمنستان نیز در نشست فرمت 3+3 در تهران به طرق مختلف از روند صلح و رسیدن به صلح سخن گفت اما ارمنستان در عمل درحال همکاری گسترده با فرانسه به عنوان کشوری که یک مانع جدی به منظور دستیابی به صلح و ثبات در قفقاز جنوبی به شمار می‌رود، می‌باشد. فرانسه کشوری است که هم اکنون به یکی از بزرگترین موانع دستیابی به صلح و ثبات در قفقاز تبدیل شده است. اصلی ترین هدف فرانسه از اجرای چنین سیاستی نیز تامین منافع پاریس در قفقاز جنوبی است. طبیعتا برای رسیدن به خواسته های خود در حال استفاده از ارمنستان می‌باشد. ایروان هم با قبول این همکاری از امضای توافق صلح، بازگشت آوارگان و دستیابی به ثبات در منطقه طفره می‌رود. اینگونه سیاست‌ها نیز باعث افزایش تنش در قفقاز شده است. اما نباید از یاد برد که ارمنستان طرف شکست خورده بوده و تلاش‌های ایروان در راستای سیاست‌های اخیر این کشور محکوم بوده و محقق نخواهند شد.

از سوی دیگر نیز کشورهای منطقه حتی روسیه و ایران و طبیعتا ترکیه به عنوان متحد آذربایجان نیز اجازه چنین چیزی را نخواهند داد. نباید از یاد برد که همکاری عمیق و گسترده ای میان ترکیه و آذربایجان برقرار است و «بیانیه شوشا» نیز سطح روابط میان دو کشور را تا سطح اتحاد نظامی بالا برده است. کشورهایی مانند فرانسه نیز باید این مساله را در نظر داشته باشند. درحالت کلی می‌توان گفت که سیاست‌های دوگانه ارمنستان بانی و دلیل اصلی عدم دستیابی به صلح و ثبات پایدار در منطقه قفقاز جنوبی است. نشست اخیر فرمت 3+3 پیشنهادی از سوی آذربایجان و ترکیه که همکاری گسترده کشورهای منطقه را پیش بینی می‌کند نیز طی روزهای گذشته در تهران برگزار شد. اگرچه گرجستان به دلایل مشخصی در آن شرکت نکرد. اما وزرای خارجه پنج کشور در آن حضور داشتند و در پایان نیز بیانیه ای منتشر شد.

در این بیانیه بر دستیابی و تامین صلح و امنیت در منطقه و همچنین همکاری بیشتر در بخش اقتصاد تاکید شده است. در این زمینه می‌توان گفت که در مسیر همکاری میان روسیه، آذربایجان، ترکیه و ایران هیچ مانعی وجود ندارد و روابط این چهار کشور براساس اصل عدم دخالت در سیاست داخلی یکدیگر پیش می‌رود. اما ارمنستان تلاش و تمایل کافی برای همکاری بیشتر با آذربایجان و ترکیه از خود نشان نمی‌دهد. به نظرم اگر ارمنستان سیاست فعلی خود را ادامه دهد، یعنی گوشه چشمی به فرانسه داشته باشد و گوشه چشمی به همکاری‌های منطقه ای و بین شرق و غرب و شمال و جنوب ثبات نداشته باشد، متاسفانه نمی‌توان از دستیابی به صلح و ثبات پایدار در قفقاز جنوبی حرف زد. ارمنستان از سویی وزیر امور خارجه خود را برای شرکت در نشست فرمت 3+3 به تهران می‌فرستد و سعی دارد خود را به عنوان کشوری علاقه‌مند به صلح نشان دهد اما از سویی نیز وزیر دفاع این کشور در سفر همزمان به فرانسه قرارداد خرید تسلیحاتی امضا می‌کند. آیا می توان با چنین دولتی به صلح دائمی و پایدار در منطقه دست یافت؟ تا زمانی که ارمنستان به سیاست دوگانه خود ادامه دهد، رسیدن به صلح پایدار در منطقه نیز مشکل خواهد بود و تاوان سیاست‌های ارمنستان نیز متوجه تمامی کشورهای منطقه است.

باید منتظر ماند و دید که نشست تهران چه نتایجی درپی خواهد داشت. چرا که ارمنستان بارها چنین بیانیه هایی را امضا کرده اما با نقشه و طرح‌های مختلف مانع عملی شدن آنها شده است. نشست بعدی فرمت 3+3 نیز در ترکیه برگزار خواهد شد و باید دید که ارمنستان تا برگزاری نشست آتی تا چه میزان بر تعهدات خود در نشست تهران پایبند خواهد بود و برای عادی سازی روابط با آذربایجان و امضای یک توافق صلح تلاش خواهد کرد."