استانبول/ خبرگزاری آنادولو

دکتر حقی اویغور، معاون رئیس آکادمی اطلاعات ملی ترکیه در تحلیلی برای آنادولو، دیدارهای هیئت‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان در 12 آوریل و معنای این دیدارها برای خاورمیانه را ارزیابی کرد.

روابط خصمانه 45 ساله میان ایران و آمریکا با مذاکرات غیرمستقیم در مسقط، پایتخت عمان در 12 آوریل وارد نقطه عطف جدیدی شد. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در پاسخ به تهدیدات تند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا علیه تهران که پس از برگشت به کاخ سفید در اوایل سال 2025 مطرح کرده بود، ابتدا گفت که ایران زیر فشار بر سر میز مذاکره نخواهد نشست. سپس دیگر مقامات ایران به‌ویژه عباس عراقچی اعلام کردند که منظور خامنه‌ای در واقع مذاکرات مستقیم بوده و می‌توانند مذاکرات غیرمستقیم انجام دهند.

به نظر می‌رسد هم خواسته ترامپ و هم خواسته ایرانی‌ها برآورده شده است. زیرا هیات‌های دو کشور در 12 آوریل در مسقط مذاکرات غیرمستقیم را آغاز کردند. بخش اصلی این مذاکرات در اتاق‌های جداگانه در اقامتگاه بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان صورت گرفته و استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه و عراقچی دیدار مستقیم کوتاهی داشتند. هر دو طرف اعلام کردند که مذاکرات در فضای مثبتی صورت گرفته است. هیات‌ها موافقت کردند که یک هفته بعد در اروپا دوباره دیدار کنند.

این روند در واقع یک ضرورت برای هر دو طرف است. نفوذ ایران در منطقه به‌دلیل سیاست‌های فشار حداکثری ترامپ و ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران ایران و مجری سیاست‌های تهران در منطقه تضعیف شد. نفوذ ایران در لبنان و سوریه نیز با ناکارآمدی تهران در مدیریت روند پسا 7 اکتبر به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت.

ایران با درک این واقعیت که در صورت اصرار در سیاست‌های تقابلی سنتی خود باید تاوان بسیار سنگین‌تری به اسرائیل و آمریکا پرداخت کند، مجبور شده به‌رغم زبان تهدیدآمیز ترامپ پای میز مذاکره با آمریکا بنشیند و سومین عملیات تلافی‌جویانه خود علیه اسرائیل را به تاریخ نامشخص موکول کند. از منظر آمریکا نیز مذاکرات باید تا ماه اکتبر، زمانی که سازوکار اسنپ‌بک (ماشه) منقضی می‌شود، به نتیجه برسد. در غیر این صورت، دولت ترامپ ممکن است بین دو گزینه گرفتار شود؛ یا برگ برنده سیاسی بزرگ خود را از دست خواهد داد و یا یک عملیات نظامی که واقعا تمایل ندارد، انجام خواهد داد.

با وجود فضای مثبت ایجاد شده در مذاکرات، به نظر می‌رسد که حصول نتیجه قابل توجه از مذاکرات سخت است. اول از همه، برنامه هسته‌ای ایران از بسیاری جهات در وضعیتی بزگشت‌ناپذیر است. پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای در مه 2018 و انحلال سازوکار اینستکس توسط اروپا، ایران از سال 2020 برنامه هسته‌ای خود را سرعت بخشیده و در حال حاضر ذخایر اورانیوم غنی شده برای تولید حدود 10 بمب هسته‌ای را دارد.

ایران همچنین با موشک‌های بالستیک و برنامه فضایی خود در تولید موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای نیز پیشرفت چشمگیری داشته است. اما ایران همکاری با آژانس بین‌المللی اتمی را قطع نکرده و فکر نمی‌کند تا ماه اکتبر، تاریخ انقضای سازوکار اسنپ‌بک که ازسرگیری خودکار تمام قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در اعمال تحریم را فراهم می‌کند، میز مذاکره را ترک کند.

زیرا پس از این تاریخ، آمریکا باید دوباره کشورهایی مانند چین و روسیه را برای تحریم‌های جدید متقاعد کند. ایران طی ‌ 20 ‌سال گذشته برای برنامه هسته‌ای خود سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده و اصرار دارد این برنامه مسالمت‌آمیز است. تخمین زده می‌شود که ایران به‌دلیل تحریم‌ها حدود 700 میلیارد دلار ضرر کرده است. جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق آمریکا به امید برقراری توافق هسته‌ای جدید تحریم‌ها علیه ایران را اگر نه به‌طور رسمی، عملا کاهش داد و ایران تا حدود احساس آرامش کرد. اما با انتخاب مجدد ترامپ، ریال ایران در برابر دلار آمریکا دچار افت بی‌سابقه‌ای شد.

با توجه به شروط 12 گانه ترامپ که در سال 2018 علیه ایران اعلام کرده بود، می‌توان گفت که آمریکا در مذاکرات تنها به مطالبات مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای اکتفا نخواهد کرد. به احتمال زیاد برنامه ساخت موشک و پهپاد پیشرفته و نفوذ منطقه‌ای ایران از یمن تا عراق نیز روی میز خواهد بود. ترامپ به اعمال فشار بر ایران برای دریافت امتیازات دائمی از تهران ادامه خواهد داد. زیرا ایران متحدان خود در لبنان و سوریه را از دست داده و در ضعیف‌ترین موقعیت خود در 20 سال اخیر قرار دارد.

در نهایت، ایران از آنجایی که تحت فشارهای اسرائیل و آمریکا غرق شده و از تبعات سنگین گزینه نظامی آگاه است، وارد مذاکره خواهد شد و اجازه خواهد داد پیشرفت خاصی حاصل شود و در این روند از کارت‌های اقتصادی که فکر می‌کند به‌ویژه برای ترامپ موثر است، استفاده خواهد کرد. در حال حاضر رسانه‌های ایران گزارش می‌دهند که خامنه‌ای مخالف سرمایه‌گذاری‌های آمریکا نبوده و در زمینه‌هایی نظیر نوسازی هواپیماهای مسافربری و زیرساخت‌های انرژی ایران می‌توان با آمریکا همکاری کرد.

با این حال، ایران در برابر آمریکا هیچ عامل بازدارنده نظامی ندارد و باید با احتیاط عمل کند تا دولت ترامپ را عصبانی نکند و به حامیان اسرائیل که در عملیات نظامی علیه ایران اصرار می‌کنند، برگ برنده ندهد.

*نظرات مطرح‌شده در این تحلیل، موضع رسمی خبرگزاری آنادولو را منعکس نمی‌کند.