استانبول/ خلیل سلحشور/ گزارش تحلیلی/ خبرگزاری آناتولی

آمریکا و طالبان در 29 فوریه امسال برای توقف جنگ 18 ساله در افغانستان توافق کردند. از مفاد این توافق، بازگرداندن صلح در افغانستان و تسهیل خروج نیروهای آمریکایی است. یکی از مهمترین پیامدهای این توافق، اهمیت روزافزون نقش پاکستان در افغانستان، حاکمیت دولت افغانستان و افزایش فعالیت سیاسی طالبان خواهد بود.

پاکستان از زمان سرنگونی رژیم طالبان و حمله آمریكا در سال 2001 به افغانستان، ضمن حمایت از طالبان خواستار گفت‌وگو با این گروه شده و نقش اساسی در مذاکرات واشنگتن-طالبان ایفا کرده است. این تلاش‌ها باعث افزایش نفوذ پاکستان در درون گروه طالبان افغانستان شده است. نقش موثر اسلام‌آباد در مذاکرات و توافق آمریکا-طالبان، باعث شده پاکستان در روند صلح افغانستان دست برتر داشته باشد.

اگرچه شبه‌نظامیان مختلف مسلح وابسته به طالبان پاکستان غالبا مشکلاتی را برای این کشور ایجاد می‌کنند، اما به نظر می‌رسد اسلام‌آباد برای حفظ چشم انداز همچون استفاده از این گروه برای مقابله با تعادل عناصر ضد پاکستانی، جلوگیری از نفوذ بیش از حد سیاسی از جمله هند و ایران در افغانستان، استفاده از گروه‌های جهادی پاکستان به عنوان یک تراشه معامله در مذاکرات با هند بر سر مسئله کشمیر، مداخله هند در بلوچستان و شمال پاکستان و سرانجام ادامه تضعیف میان ملی گرایی پشتون در ایالت پختونخواه غفلت نخواهد کرد.

در این میان، پاکستان از منافع بلند مدت خود در افغانستان و منطقه چشم پوشی نخواهد کرد و به احتمال زیاد طالبان افغان را به عنوان یکی از ابزارهای استراتژیک حتی اگر تأثیر آن بر این گروه هم محدود باشد، استفاده خواهد کرد.

در حالی که طالبان پاکستان ضمن گسترش نفوذ خود از مناطق قبیله‌ای به برخی شهرهای کشورشان جسور شده و به راحتی شکست نمی‌خورند، اما از عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان نیز استقبال می‌کنند. بنابراین هرچند ممکن است به محض خروج نیروهای آمریکایی و بین‌المللی از افغانستان شورش خود را موقتا متوقف کنند، اما در درازمدت از طریق سیاسی یا خشونت در دولت پاکستان سهیم خواهند بود.

علی‌رغم اینکه بیشتر شبه‌نظامیان طالبان پاکستان پناهگاه‌هایی در وزیرستان شمالی و جنوبی در مناطق قبیله‌ای فدرال این کشور فعالیت داشته و تقریبا نیمی از آن‌ها وابسته به گروه تحریک طالبان پاکستان به سرکردگی حکیم‌الله محسود و برخی دیگر ارتباط کمی با وی دارند و یا هیچ ارتباطی ندارند، اما به نظر می‌رسد خشونت در پاکستان پس از خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از افغانستان فروکش خواهد کرد. پس از رفع توجیه خشونت، طالبان پاکستان بهانه‌ای برای ادامه "جهاد" در این کشور نخواهند داشت. از سوی دیگر همه جناح‌های طالبان برای کسب اهرم قدرت در افغانستان پس از جنگ تلاش خواهند کرد.

پاکستان یکی از بازیگران مهم منطقه است که بیشترین تأثیر را بر طالبان داشته و از سال 2001 تاکنون از متحدان اصلی آمریکا در افغانستان به شمار می‌رود. اسلام‌آباد به این باور است که طالبان افغان از راه جنگ پیروز نخواهد شد. بر این اساس، نقش اساسی در توافق‌نامه صلح اخیر میان واشنگتن-طالبان که هدف از آن تأمین صلح و ثبات از طریق تبدیل طالبان به یكی از طرف‌های ذی‌نفع در افغانستان عنوان شده، ایفا کرد. پس از عقب نشینی نیروهای آمریکایی، نفوذ اسلام‌آباد در افغانستان احتمالا بیشتر خواهد شد.

نقش اصلی طالبان در افغانستان نیز بر روابط ایران-پاکستان تأثیر خواهد گذاشت. تهران علی‌رغم اینکه چندین درگیری مرزی میان طرفین در دوره رژیم طالبان از سال 2003 ارتباطات نزدیک‌تری با رهبران این گروه برقرار کرده است. اما تعامل دوجانبه تهران-طالبان نیز تحت تأثیر سایر بازیگران، به‌ویژه آمریکا، روسیه، چین و هند قرار گرفته است.

از سوی دیگر تهران مدت‌هاست حضور نظامی واشنگتن در افغانستان را بخشی از برنامه‌ای برای محاصره ایران می‌داند. این امر باعث ایجاد روابط با طالبان شده است و ایده "دشمن دشمن من دوست من است" فرصتی برای نزدیکی بین دو طرف ایجاد کرده است. همچنین دشمنان مشترک و موقت همچون ظهور شاخه خراسان داعش در افغانستان منجر به برقراری روابط نزدیکتر، پنهان و آشکار تهران با طالبان شده است.

هرچند توافق واشنگتن-طالبان خطر رقابت آمریکا و ایران را به همراه خواهد داشت، تلاش رئیس‌جمهور ترامپ برای عقب‌نشینی نیروهای آمریكایی به هر قیمتی به ایران فرصتی برای دستیابی به جایگاهی در افغانستان می‌دهد. برای این منظور، تهران با توجه به خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های این کشور علیه ایران، احتمالا این مسئله را در اولویت قرار داده و روابط خود با پاکستان را تقویت کند.