استانبول/ خلیل سلحشور/خبرگزاری آناتولی

برنامه‌ریزی برای خروج 2500 نظامی آمریکایی از افغانستان تا 11 سپتامبر امسال پس از دو دهه اشغال این کشور که بزرگترین میراث منفی جورج دبلیو بوش، باراک اوباما و دونالد ترامپ روسای‌جمهور پیشین ایالات متحده نیز به شمار می‌رود، این احتمال را به اذهان تبادر کرده است که مبادا جنگ و کشتار جدیدی در انتظار افغان‌ها باشد.

نیروهای آمریکایی پس از حملات 11 سپتامبر در سال 2001 به افغانستان حمله کردند و بدین ترتیب طولانی‌ترین جنگ تاریخ ایالات متحده رقم زده شد. آمریکا هدف از لشکرکشی به افغانستان را مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و تحکیم صلح و ثبات اعلام کرد، اما این اهداف هرگز تحقق نیافتند. آرزوی همیشگی مردم افغانستان خروج نیروهای خارجی از کشورشان بوده است، ولی شرایط کنونی اجازه نمی‌دهد چنین اتفاقی رخ دهد، چون احتمال دارد که این کشور با جنگ داخلی مواجه و به مرکز تروریسم بین‌المللی تبدیل شود.

نیروهای آمریکایی و ائتلاف بین‌المللی از جمله ناتو با حضور در خاک افغانستان، "انجیل ناجی" را برای این کشور به ارمغان نیاوردند، بلکه برعکس، فاجعه انسانی برای میلیون‌ها افغان ایجاد شد. همه ساله شاهد مرگ شمار بسیاری از مردم افغانستان بر اثر بمبگذاری شبه‌نظامیان یا حملات هوایی نیروهای آمریکایی و متحدانش هستیم. براساس برآورد دانشگاه براون، در سال 2020 حداقل 43 هزار نفر از شهروندان غیرنظامی در افغانستان کشته شده‌اند. شمار آوارگان و مجروحان ناشی از این حملات نیز از 150 هزار نفر فراتر رفته است.

حملات وحشیانه اخیر مانند بمب‌گذاری در مدرسه دخترانه منطقه دشت برچی کابل که بیش از 80 نفر و حدود 150 زخمی برجای گذاشت و انفجار مسجدی در ایام آتش‌بس عیدفطر که جان 12 نمازگزار را گرفت، نشان می‌دهد که تصمیم آمریکا برای عقب‌نشینی از افغانستان باعث شده تا گروه‌های شورشی حملات شدیدتری را انجام دهند و صحنه شکست "قدرتمندترین کشور جهان" را نمایان سازند.

- فراز و نشیب در روند خروج نیروهای ناتو از افغانستان

شمار نیروهای آمریکایی در افغانستان در دوره ریاست‌جمهوری جرج بوش به 30 هزار و در پایان زمامداری باراک اوباما به 36 هزار تن رسید. وی در این زمینه اظهار داشت: طالبان بار دیگر در افغانستان فعال شده است و القاعده نیز از شورش حمایت و آمریکا را از پناهگاه امن خود در مرز پاکستان تهدید می‌کند. با این وجود، وی در دسامبر 2009 ژوئیه 2011 را به‌عنوان شروع عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از افغانستان و پایان آن را سال 2014 اعلام کرد. دولت اوباما علاوه بر تمرکز دوباره بر افغانستان، فشار بر پاکستان را برای مقابله با پناهگاه‌های امن القاعده و طالبان در مناطق قبیله‌ای در امتداد مرز دو کشور افزایش داد.

به هرحال، خروج تدریجی نیروهای آمریکا از افغانستان در تاریخ 13 ژوئیه 2011 آغاز شد. آمریکا و ناتو همچنین در 18 آوریل 2012 تعهد دادند که نیروهای افغانستان نقش اصلی تامین امنیت از سال 2014 به بعد در این کشور را برعهده گیرند و سالانه میلیاردها دلار نیز به آنها پرداخت شود. دولت افغانستان در ژانویه 2010 اعلام کرده بود که قصد دارد مسئولیت اکثر عملیات‌ها در مناطق ناامن این کشور برای سه سال را برعهده گیرد. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه وقت آمریکا نیز تاکید کرده بود که افزایش نیروهای ارتش افغانستان به 171 هزار و 600 و تعداد ماموران پلیس این کشور به 134هزار تا اکتبر 2011 باعث می‌شود که ایالات متحده بتواند خروج سربازانش را از ژوئیه 2011 آغاز کند.

خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان شکستی برای ارتش ایالات متحده تلقی می‌شد. به همین دلیل، ناتو برای حفظ 13 هزار سرباز خارجی، از جمله 9800 آمریکایی در قالب نیروهای مستشاری و ضد تروریسم در افغانستان از سال 2015 به بعد برنامه‌ریزی کرده بود. انتظار می‌رفت که آنها پس از پایان سال 2016 حضور خود را در افغانستان حفظ کنند. وخامت اوضاع امنیتی باعث شد تا آمریکا خروج نیروهایش از افغانستان به دسامبر 2016 موکول و پس از حمله طالبان به قندوز 4400 تن از سربازانش را در 4 پادگان (کابل، قندهار، بگرام و جلال آباد) حفظ کند. این عقب‌نشینی در دسامبر 2016 با خروج 8400 سرباز از افغانستان پایان یافت.

طرح دیگر آمریکا و متحدانش طی دوره مذکور در افغانستان تشکیل نیروهای موسوم به «آیساف» بود. آنها قرار بود نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان را آموزش دهند و یا درصورت لزوم در کنارشان بجنگند. تصمیم دیگر آیساف این بود که تا اواسط سال 2013 کلیه مأموریت‌های جنگی را به نیروهای افغان تحویل دهند. تحول قابل توجه دیگر اینکه کشورهای حامی افغانستان در ژوئیه 2012 طی نشستی در توکیو تصمیم گرفتند سالانه حدود 4 میلیارد دلار برای آموزش، تجهیز و پشتیبانی مالی نیروهای افغانستان به این کشور بپردازند.

ناتو در تاریخ 18 ژوئن 2013 تصمیم گرفت تامین امنیت افغانستان را به نیروهای این کشور واگذار کند. بدین‌ترتیب طی مراسمی با حضور حامد کرزی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان و آندرس فاگ راسموسن دبیرکل ناتو کنترل 95 منطقه به نیروهای افغان تحویل داده شد. آنها ماموریت تامین امنیت در 403 شهرستان 34 ولایت افغانستان را عهده‌دار شدند. تا پیش از این تاریخ آنها در 312 شهرستان حضور موثر داشتند؛ جایی که 80 درصد جمعیت حدود 30 میلیون نفری افغانستان زندگی می‌کنند.

- برنامه دولت ترامپ برای خروج نیروهای آمریکا از افغانستان

یکی از دلایل وجود فراز و نشیب در روند خروج نیروهای ناتو از افغانستان را می‌توان عدم شفافیت سیاست کاخ سفید در قبال این کشور دانست؛ تصمیم دونالد ترامپ برای مذاکره با طالبان تعهدات امنیتی آمریکا به افغانستان را به حالت تعلیق درآورد و به سردی روابط کابل-واشنگتن منجر شد. مذاکرات طرفین پیرامون توافق‌نامه امنیت دوجانبه (BSA) که در اوایل سال 2013 آغاز شده بود، می‌توانست چگونگی ادامه حضور نظامی آمریکا در افغانستان را مشخص سازد. این مذاکرات اما به دلیل اختلافات متعدد، از جمله حول مصونیت نظامیان آمریکایی در قوانین افغانستان به بن‌بست خورد.

در ابتدای دوره زمامداری دونالد ترامپ 8400 سرباز آمریکایی در افغانستان حضور داشتند. قرار بود شمار آنان در نوامبر 2020 به کمتر از 5 هزار نفر کاهش یابد که در نهایت به 2500 تن رسید. این پایین‌ترین میزان حضور سربازان آمریکا از سال 2010 تاکنون در افغانستان بوده است.

- خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در دوره بایدن

جو بایدن رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده اعلام کرده است که قصد دارد در 11 سپتامبر 2021؛ بیستمین سالگرد حملات مشهور القاعده، 2500 سرباز باقی‌مانده این کشور را نیز از افغانستان خارج کند. براساس این طرح، نیروهای ناتو نیز از همین جدول زمانی پیروی می‌کنند. بااین وجود بعید است که ایالات متحده تمام نیروهای خود را از افغانستان خارج کند.

آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا گفته که قصد این کشور تمرکز بر چین و بحران کروناست. علاوه بر این، تصمیم آمریکا برای چند صد نیروی عملیات ویژه خود که اغلب برای CIA و در زمینه مقابله با تروریسم فعالیت می‌کنند، مشخص نیست. ویلیام برنز، رئیس جدید سیا نسبت به خطر احتمالی عقب‌نشینی نیروهای آمریكا و متحدانش از افغانستان هشدار داده است.

- رویکرد طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران عقب‌نشینی آمریکا از افغانستان را اقدامی پسندیده دانسته و تاکید کرده است که نیروهای خارجی نمی توانند در این کشور صلح ایجاد کنند. ترامپ نیز تصمیم بایدن برای ادامه عقب نشینی از افغانستان را "یک کار خارق العاده و مثبت" ارزیابی کرده است. وی تنها به انتخاب یازده سپتامبر برای این امر اعتراض دارد. چندین سناتور جمهوری‌خواه مانند میچ مک کانل، لیندسی گراهام و جیم اینهوف نیز در این زمینه با ترامپ موافقند.

هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحده ناباورانه اظهار داشته است: «ماندن و رفتن هر دو عواقب قابل پیش‌بینی و ناخواسته خواهد داشت؛ یکی از آنها، سقوط احتمالی دولت افغانستان خواهد بود». واشنگتن و طالبان در فوریه سال 2020 درباره خروج آمریکا از افغانستان توافق کردند، اما سرانجام اقدامات ضد تروریستی و گفتگو با دولت این کشور هنوز مشخص نشده است.

از سوی دیگر، سیاست طالبان نیز غیرقابل پیش‌بینی شده است. این گروه پس از چند سال مذاکره با واشنگتن، اعلام کرده است که حاضر نیست به دلیل حضور آمریکایی‌ها در کنفرانس استانبول شرکت کند. طالبان دولت کابل را دست‌نشانده آمریکایی‌ها می‌داند و حاضر به امضای توافق برای تقسیم قدرت در افغانستان نشده است. طالبان خود را پیروز جنگ در افغانستان می‌داند و طبق قاعده «الحق لمن غلب» خواهان تمام قدرت در این کشور است.

نتیجه‌گیری؛ نگرانی نسبت به موقعیت آینده طالبان

مقامات کابل بارها هشدار داده‌اند که طالبان قصد دارد به محض خروج آمریکا از افغانستان تمام قدرت در این کشور را با زور و جنگ به دست بگیرد و امارت اسلامی خشن دهه 1990 را احیا کند. احتمال دارد تجهیزات نظامی نیروهای آمریکا پس از خروج آنها از افغانستان به دست جنگجویان طالبان و گروه‌های تروریستی بیافتد. به همین دلیل، آمریکا قصد دارد هزاران خودروی نظامی و مهمات خود را نیز طی ماه‌های آینده از افغانستان بیرون بکشند.

از این رو، بقای دولت افغانستان به عملکرد نیروهای نظامی و امنیتی این کشور بستگی دارد. این درحالی است که آنها ده‌ها پاسگاه ایست بازرسی را رها کرده‌اند. طالبان در چند ماه اخیر به تصرف پایگاه‌ها و پاسگاه‌های نزدیک مرکز ولایت‌های مختلف پرداخته‌اند و در راستای مذاکره با واشنگتن و کابل برای بازگشت به قدرت عمدا از حمله به شهرهای استراتژیک و مرکزی خودداری کرده‌اند. بنابراین اگر اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان بتواند نیروهای ویژه را در حد 30 هزار نفر حفظ کند، شاید قادر باشد با کمک آمریکایی‌ها مدتی در قدرت بماند. اگر کمک مالی سالانه 4 میلیارد دلاری آمریکا به ارتش افغانستان توسط کنگره قطع شود، وی قطعا با مشکل مواجه خواهد شد.

درحالی‌که بایدن 11 سپتامبر سال جاری را تاریخ خروج نهایی نیروهای آمریکایی از افغانستان اعلام کرده، نگرانی‌ها نسبت به تسلیحات و تجهیزات موجود در پایگاه هوایی بگرام، بزرگترین مقر نظامی در این کشور افزایش یافته است. هنوز مشخص نیست که این حجم عظیم از سلاح و مهمات به آمریکا منتقل می‌شود یا در اختیار ارتش افغانستان قرار می‌گیرد. به همین دلیل، دیوید هلوی، دستیار وزیر دفاع آمریکا در امور هند و اقیانوس آرام، فساد اقتصادی دولت کابل و امنیت تجهیزات باقی‌مانده آمریکا در افغانستان را دو نگرانی اصلی کاخ سفید دانسته و یادآوری کرده است که همکاری با شرکای ایالات متحده ادامه خواهد یافت تا شکست استراتژیک دیگری رخ ندهد.