Hacettepe Üniversitesi tarafından yürütülen kapsamlı araştırmada, nehir tipi HES’lerde aşağı yönlü balık göçü sırasında yaşanan kayıpları azaltmaya yönelik yeni bir yönlendirme sistemi geliştirildi.

Söz konusu sistemin, balıkların türbinlere girmeden güvenli şekilde yönlendirilmesini sağlarken, enerji üretiminin daha verimli ve sürdürülebilir hale getirilmesine katkı sunması hedefleniyor.

Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Serhat Küçükali, AA muhabirine, hidroelektrik enerjisinin düşük karbonlu ve güvenilir bir kaynak olmasına rağmen nehir tipi HES’lerde aşağı yönlü balık göçünün türbinlere yönelme nedeniyle ciddi riskler barındırdığını söyledi.

Bu durumun özellikle göçmen balık türlerinde önemli kayıplara yol açabildiğini belirten Küçükali, araştırmada Türkiye'nin doğal ve endemik türlerini temsil eden 4 familyaya ait 8 göçmen balık türüyle çalıştıklarını ifade etti.

Küçükali, bu türlerin davranış özelliklerinden elde edilen verilerin, Türkiye genelinde yayılış gösteren 100'ün üzerinde balık türünün sistemle etkileşimini öngörmek açısından yol gösterici olduğunu vurguladı.

Çalışmanın temel amacının balık popülasyonlarını korurken hidroelektrik enerjisinin sürdürülebilir ve verimli kullanımına katkı sağlamak olduğunu dile getiren Küçükali, biyolojik çeşitlilik ile enerji üretimi arasında denge kurulmasının önemine dikkati çekti.

Bypass kanalıyla güvenli göç hedefleniyor

Araştırma kapsamında balıkların türbinlere girmeden güvenli şekilde yönlendirilebilmesi amacıyla yenilikçi bir ızgara ve yönlendirme duvarı sistemi geliştirdiklerini anlatan Küçükali, "Bu sistemle 8 farklı göçmen balık türünün yarıdan fazlasının türbinlere ulaşmadan 'bypass kanalı' üzerinden güvenli geçişinin sağlanmasını hedefledik." diye konuştu.

Kırmızı listede yer alan ve birçok akarsu sisteminde HES’lerin etkisine açık olan türlerin özel olarak takip edildiğini belirten Küçükali, bu türler üzerinden elde edilen verilerin diğer göçmen balık türleri için de önemli göstergeler sunduğunu kaydetti.

Yeni sistemin hidrolik tasarım açısından da avantaj sağladığını aktaran Küçükali, türbin girişlerinde oluşan enerji kaybını azaltmaya yönelik olarak geliştirilen tasarımın, hem ekosistem hem de üretim verimliliği açısından olumlu sonuçlar verdiğini söyledi.

Literatürdeki mevcut çalışmalardan farklı olarak 10 milimetre ızgara açıklığına sahip Oppermann profili kullanıldığını belirten Küçükali, küçük boylu balıklar dahil olmak üzere geniş bir yelpazede 8 farklı balık türü için deneyler yürüttüklerini ifade etti.

Bu kapsamda, yeni sistemle bypass kanalı yönlendirme verimliliğinin yüzde 50’nin üzerinde olmasının hedeflendiğini aktaran Küçükali, "Proje sonuçlarının, HES'lerde nesli tükenmekte olan balık türlerinin güvenli şekilde göç etmesine olanak tanıyan, daha az enerji kaybı sağlayan bir hidrolik tasarım geliştirilerek biyolojik çeşitliliğin korunmasına katkı sağlaması bekleniyor." dedi.

Laboratuvar deneylerinden elde edilen sonuçların güçlü olduğunu belirten Küçükali, yönlendirme duvarı uygulanmasıyla balık türüne bağlı olarak geçiş verimliliğinde yüzde 20 ile 60 arasında artış sağlandığını kaydetti.

Yaklaşık bin canlı balıkla yapılan testlerde tam koruma sağlandığını aktaran Küçükali, "10 mm ızgara açıklığındaki hidrolik bar profilimizle minimum yük kaybına ve aşağı yönde göç eden balıklar için yüzde 100 koruma verimliliğine ulaştık." ifadesini kullandı.

"Türkiye'de yasal düzenleme yapılması gerekiyor"

Sistemin Türkiye'de uygulanabilirliğine ilişkin değerlendirmelerde bulunan Küçükali, çözümün özellikle Almanya'da nehir tipi HES'lerde yaygın olarak kullanıldığını anımsatarak, "Türkiye'deki mevcut nehir tipi HES'lerde balıkların korunması ve aşağı yönde güvenli balık geçişlerinin sağlanması için yasal düzenleme yapılması veya santrallerin lisanslama aşamasında zorunlu hale getirilmesi gerekir." değerlendirmesinde bulundu.

Küçükali, araştırma bulgularının ilgili kamu kurumlarıyla paylaşılmasını istediklerini belirterek, "Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri ve Elektrik Üretim AŞ ile birlikte çalışmak ve elde ettiğimiz bulguları paylaşmak isteriz. Ayrıca pilot bir nehir tipi HES’te bu yenilikçi çözümü uygulayıp izleme çalışması gerçekleştirmeyi hedefliyoruz." diye konuştu.