2024 yılının sonları ve 2025'in ilk aylarında yaşanan uçak kazaları sosyal medyada birçok içeriğe konu oldu. Yolcu uçaklarının çeşitli faktörlerden dolayı düşmesi ve kaza anlarına ait görüntülerin kısa sürede basına ve sosyal medya platformlarına yansıması sivil havacılık endüstrisinin güvenlik önlemlerine dair tartışmalara yol açtı. Bazı sosyal medya kullanıcıları, son yıllarda uçak kazalarının sayısının arttığı yönünde yorumlarda bulundu. 

Geçtiğimiz aylarda yaşanan 'ölüm ve yaralanmalı kazalar'

Azerbaycan Hava Yollarına ait (AZAL), Bakü-Grozni seferini gerçekleştiren Embraer 190 tipi yolcu uçağı, 25 Aralık 2024 tarihinde Kazakistan'ın Aktau kenti yakınlarında iniş için piste yaklaşmaya çalıştığı esnada sağ kanadının üzerine yan yatarak infilak etti. Kabininde 67 yolcu ve mürettebat bulunan uçaktaki 38 kişi hayatını kaybetti. Kazanın ardından yolcu uçağının Rus hava savunma sistemleri tarafından vurulduğu ortaya çıktı. Düşüş esnasında bir yolculunun cep telefonu kamerasıyla kaydettiği anlar başta X (eski adıyla Twitter) olmak üzere dijital platformlarda yoğun ilgi gördü.

Güney Kore havacılık tarihinin en ölümcül felaketi kabul edilen uçak kazası 29 Aralık 2024 tarihinde yaşandı. Jeju Air'e ait yolcu uçağı iniş esnasında kontrolden çıkarak pistin sonundaki duvara çarptı. Kabinde bulunan 6'sı mürettebat 179 kişi hayatını kaybetti. Yolcu uçağının duvara çarptıktan sonra şiddetle infilak ettiği görüntüler dünya basınında geniş yer buldu.

Ronald Reagan Havalimanı yakınlarında American Airlines'a ait bir yolcu uçağıyla "Black Hawk" tipi bir askeri helikopter 29 Ocak 2025 tarihinde çarpıştı. Kazada 60 yolcu ve 4 kişilik mürettebatı taşıyan yolcu uçağı ile 3 askeri personelin bulunduğu helikopter Potomac Nehri'ne düşmüş, yetkililer kazada kurtulan olmadığını açıklamıştı.

Son olarak Kanada’daki Toronto Pearson Uluslararası Havalimanı'na iniş yapan Delta Air Lines'a ait yolcu jeti sert şekilde piste çarptıktan sonra kontrolden çıktı. Kanadı piste değdikten sonra metrelerce sürüklenen ve parçalara ayrılan uçak ters döndü. Can kaybı yaşanmayan olayda 76 yolcu ve 4 mürettebattan 18'i kazayı yaralı olarak atlattı.

Pandemi sonrası veriler havacılık endüstrisiyle ilgili neler anlatıyor?

Associated Press (AP) ve NORC Halkla İlişkiler Araştırma Merkezi tarafından ABD'de yapılan ankette, Washington'da askeri helikopter ile bir yolcu uçağının çarpıştığı son kazanın ardından, hava yolculuğu emniyetine güven duyan ABD'lilerin oranının yüzde 7 azaldığı gözlemlendi. Dünyanın kalanında da uçuş güvenliğine dair ortaya çıkan tereddütler ve yitirilen güvenle ilgili tartışmalar basına yansıdı.

Anadolu Ajansı Teyit Hattı bu kapsamda dünya genelindeki kaza verilerini toplayan Uçuş Güvenliği Vakfı (FSF), Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu (NTSB), Federal Havacılık Dairesi (FAA), Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Boeıng ve Aırbus gibi bazı şirketlerin verilerini taradı. Kurumlardan gelen çeşitli raporlar incelenerek havacılık endüstrisindeki son gelişmeler ele alındı. 

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün 2024 yılında yayımladığı "Güvenlik Raporu" verilerine göre, Koronavirüs salgını öncesinde 4.5 milyar yolcu taşıyan havacılık sektörü pandemiyle beraber hızlı bir küçülme yaşadı. 2020'de 1.8 milyar kişiye düşen yolcu sayısı aşı çalışmalarının ilerlemesi, karantina uygulamalarının gevşetilmesi gibi çeşitli sebeplerden dolayı ilerleyen tarihlerde yükselişe geçti. Yolcu sayısı 2023 yılı tamamlandığında hala pandemi öncesi dönemin altında kalsa da Grafik 1'de belirtildiği gibi 4.2 milyar kişiye ulaştı. Kalkış yapan uçak sayısı da benzer şekilde salgın dönemi değerlerinin üzerine çıkarak 35.25 milyon oldu. (Grafik 2)Raporda yer alan 2014-2023 tarihleri arasında, planlanmış ticari operasyonlar kapsamında "Kalkışlar, genel uçak kazaları, ölümcül kazalar, can kayıpları ve kaza oranlarının" yıllar içindeki artış ve azalış eğilimleri de yer aldı. Ölümcül uçak kazalarının ve yaşanan can kayıplarının bazı yıllarda dalgalanma gösterse de genel olarak düşüş eğiliminde olduğu görüldü. 

Özellikle pandemi etkisiyle azalan uçuşların 2021 sonrası yeniden tırmanmasına rağmen, ölümlü kazalar ve can kayıplarının düştüğü görüldü.

"2023 yılında jet motorlu yolcu uçakları hiçbir kazaya karışmadı"

Benzer nitelikteki bazı raporlar 2024 yılında uçak üretim faaliyeti yürüten Boeing ve Airbus tarafından da yayımlandı. Boeing raporunda son elli yıl içinde dünya çapında hava yolculuğunun artmasına rağmen kaza oranlarının sürekli düştüğü belirtildi. Aktarılan verilere göre son 20 yılda ise pistten kalkan ticari uçak sayısı oranında %25 artış olmasına rağmen, kaza oranı %45, ölümcül kaza oranı %68 azaldı. 

Uçak üreten Airbus şirketi de resmi internet sitesinden yolcu uçağı kazalarıyla ilgili bir rapor yayımladı. Raporda yer alan grafikte 2023 yılında jet motorlu yolcu uçaklarının hiçbir ölümlü kazaya karışmadığı belirtildi. Genel grafiğe bakıldığında, havacılık endüstrisinin ortaya çıktığı 1970'lerden beri, pandemi süreci hariç olmak üzere uçuş sayısının sürekli tırmandığı ancak ölümlü kazaların azaldığı görüldü. 

Ancak jet motorlu yolcu uçakları haricinde 2023 yılında çift motorlu turboprop (pervaneli) uçakların karıştığı ölümlü kazalar meydana geldi. 15 Ocak 2023 tarihinde, ATR 72-500 tipi yolcu uçağının Nepal'de düşmesi sonucu 72 kişi hayatını kaybetti. Güney Sudan ve Tanzanya'da 3. nesil pervaneli uçakların karıştığı başka kazalar da yaşandı. Aırbus paylaştığı raporda, kaza oranlarının 4. nesil yolcu uçaklarında diğerlerine göre çok daha nadir olduğuna dikkat çekti.

2005-2023 yılları arasında ticari yolcu uçaklarında kaç can kaybı yaşandı?

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından düzenli olarak yayımlanan Güvenlik Raporları inclendiğinde, son 20 yıl içinde ticari havayolu uçuşlarında (jet motorlu yolcu uçakları, turboprop uçaklar vb.) "2005'te 824, 2006'da 806, 2007'de 645, 2008'de 524, 2009'da 670, 2010'da 707, 2011'de 414, 2012'de 386, 2014'te 911, 2015'te 474, 2016'da 182, 2017'de 50, 2018'de 514, 2019'da 239, 2020'de 298, 2021'de 104, 2022'de 160, 2023'te 72 yolcu" hayatını kaybetti. 

Bu raporlarda yer alan veriler derlendiğinde küresel uçak kazası oranı "2005 yılında milyonda 4.4, 2006 yılında milyonda 4.1, 2007 yılında milyonda 4.2, 2008 yılında milyonda 4.8, 2009 yılında milyonda 4.1, 2010 yılında milyonda 4.2, 2011 yılında milyonda 4.2, 2012 yılında milyonda 3.1, 2013 yılında milyonda 2.8, 2014 yılında milyonda 3, 2015 yılında milyonda 2.8, 2016 yılında milyonda 2.1, 2017 yılında milyonda 2.4, 2018 yılında milyonda 2.6, 2019 yılında milyonda 2.9, 2020 yılında milyonda 2.1, 2021 yılında milyonda 1.9, 2022 yılında milyonda 2.2, 2023 yılında milyonda 1.9" olarak belirlendi. 

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün (ICAO) 2024 yılına ait verilerin yer aldığı herhangi bir rapor yayımlamadığı görüldü. Kazaları raporlayan alternatif kaynaklardan biri olan Uçuş Güvenliği Vakfı tarafından aktarılan 2024 yılı verilerine göre, jet motorlu yolcu uçaklarının karıştığı 5 ölümlü kaza meydana geldi. Bu kazalarda toplamda yolcu ve mürettebatlar dahil olmak üzere 183 kişi hayatını kaybetti. Bilançoyu tırmandıran uçak kazasının, 29 Aralık 2024 tarihinde Jeju Air'e ait Boeıng 737'nin pistten çıkarak infilak etmesi sonucu yaşandığı görüldü. Sadece bu kazada kabin memurlarıyla beraber 179 kişi hayatını kaybetti. 

Havacılık endüstrisinin genelindeki bilanço 

FSF tarafından dünya genelindeki havayolu uçakları, tek motorlu uçaklar ve özel şirket jetlerinin karıştığı ölümlü uçak kazalarıyla ilgili bilançonun yer aldığı grafik incelendiğinde, 1990 ve 2023 yılları arasında kazalarının aralıklarla yükseliş gösterse de genel olarak düşüş eğiliminde olduğu görüldü.

Bu grafikte yer alan son 5 yıldaki ölümlü uçak kazası sayıları (jet motorlu yolcu uçağı, özel yolcu jetleri, turboprop, piston motorlu uçaklar) 2020 yılında 11 uçak kazası, 2021 yılında 21 uçak kazası, 2022 yılında 22 uçak kazası, 2023 yılında 18 uçak kazası, 2024 yılında 21 uçak kazası" meydana geldi. Son yıllarda kazalarda bir dalgalanma görülse de keskin bir yükseliş olmadığı ortaya çıktı. 

Aynı tarihler arasında can kayıplarının da bazı yıllarda artış gösterdiği ancak 1990 ve 2024 yılları arasında ölümlerin aşağı yönlü seyrettiği grafiklerde görüldü. Bu grafikte yer alan can kayıpları sadece yolcu jetlerinde yaşanan kazaları değil, aynı zamanda 3. nesil "Cesna 208 Caravan, Antonov An-2, ATR 72-500, Embraer EMB 110" tipi uçakların karıştığı kazaları da kapsıyor. 

ABD'deki kazalarda da ani bir sıçrama söz konusu değil

NTSB tarafından paylaşılan veriler incelendiğinde ise 2005 ve 2025 yılları arasında ABD'deki ölümlü uçak kazası sayısının (jet motorlu yolcu uçakları, tek motorlu planör uçaklar vb.) toplamda 7096 olarak belirtildiği görüldü. Grafikte benzer şekilde bazı yıllarda kaza sayılarında artış gözlemlense de genel grafiğin düşüş eğiliminde olduğu anlaşıldı.

ABD'de ölümlü uçak kazalarının 2025 Ocak'ta geçtiğimiz yıla göre 19'dan 10'a düştüğü, Şubat ayında ise 12'den 4'e gerilediği belirlendi. Benzer şekilde 2024'ün Kasım ve Aralık aylarında uçak kazası sayılarının bir önceki yıla göre daha az olduğu anlaşıldı.