پروفسور انتصار: آمریکا نمی‌خواهد به آن توافقی که امضا کرده برگردد

تهران/ الهه سالاری/ خبرگزاری آناتولی

براساس توافق ایران و کشورهای 4+1 دور جدید مذاکرات وین در خصوص برجام 29 نوامبر آغاز خواهد شد. تاریخ جدید در حالی اعلام شده که دور ششم مذاکرات پس از پایان یافتن دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، متوقف شده بود.

در شرایطی که کمتر از یک هفته به آغاز مذاکرات باقی مانده است، لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده روز شنبه و در سفر به کشورهای حاشیه خلیج فارس گفت: «آمریکا همچنان به جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای متعهد است و ما همچنان پایبند به نتیجه دیپلماتیک مذاکره هسته‌ای هستیم. اما اگر ایران مایل به تعامل جدی نباشد، ما تمام گزینه‌های لازم را برای حفظ امنیت ایالات متحده بررسی می‌کنیم.»

رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز پس از دیدار با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی و مقام‌های ارشد مصر، اردن و اعضای GCC (شورای همکاری خلیج‌فارس) در صفحه توییتر خود نوشت: «برای رایزنی درباره دو مسیر پیش روی ایران صحبت کردم؛ ادامه تنش‌زایی هسته‌ای و بحران یا بازگشت دوجانبه به برجام و ایجاد فرصت‌ برای ارتباطات منطقه‌ای، اقتصادی و دیپلماتیک. فرصت برای انتخاب کوتاه است.»

پروفسور نادر انتصار، استاد علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا درباره دور جدید مذاکرات در وین در خصوص برجام با خبرنگار آناتولی گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید:

آناتولی: ایران، کشورهای 4+1 و ایالات متحده آمریکا اواخر ماه نوامبر قرار است دور جدید گفت‌وگوها در خصوص احیای توافق هسته‌ای را آغاز کنند. از نظر شما چه عواملی باعث شد که شش دور قبلی مذاکرات به نتیجه نهایی نرسد و توافقی برای احیای برجام حاصل نشود؟

- همان موانعی که همیشه بوده است. موانع کلی در حاشیه برداشتن تحریم‌ها بوده است. هدف ایران در دولت قبلی و کنونی این است که اگر قرار است برجام اجرا شود باید در تمامی آن اجرا شود. آمریکا و اروپایی‌ها برای اجرای برجام و آن چیزی که در 2015 امضا کرده بودند آماده نبودند. می‌خواستند شرایط بسیاری بگذارند و برای برداشتن تحریم‌ها موانع جدیدی بگذارند که برای ایران امکان پذیر نبود. آن موانع به نظر من تا امروز هم وجود دارد.

آناتولی: آمریکا از ایران می‌خواهد در مذاکرات منعطف باشد و از پافشاری بر منافع و مواضع خود اجتناب کند اما در عمل، با عنوان کردن عواملی چون «دموکراسی و اصل تفکیک قوا» در ایالات متحده هیچ انعطافی از خود نشان نمی‌دهد. آیا این رفتار به مذاکرات آسیب نمی‌زند؟

- این صد درصد آسیب می‌زند. این مذاکرات که نتیجه‌اش همان برجام 2015 بوده نشان داده است که آمریکا می خواهد از برجام به عنوان یک پل برای فشار بیشتر روی ایران استفاده کند. ایالات متحده این توافق را به عنوان یک عهدنامه که همه مفاد آن باید اجرا شود، هیچ وقت نپذیرفته است. در همان زمان اول قبول نداشته الان هم قبول ندارد. برجام فقط یک راهبرد و راهی است که از طریق آن روی ایران فشار بیشتر بیاورد. این یک نسخه‌ای است که برای ایران به بن‌بست خواهد رسید. به ویژه دولت کنونی ایران خیلی در این مورد بیشتر پافشاری خواهد کرد.

آناتولی: در شرایطی که جو بایدن رییس جمهور ایالات متحده همچنان به اجرای سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران ادامه می‌دهد، بسیاری از مقامات و کارشناسان بین المللی از ایران به دلیل تاخیر در آغاز دور جدید گفت‌وگوها انتقاد می‌کنند. آیا آمریکا نیز در شرایط به وجود آمده مقصر نیست؟

- صد درصد باید آمریکا را سرزنش کرد. این کشور الان عضو برجام نیست. در حقیقت و از نظر قانونی رئیس جمهوری سابق آمریکا این را رسما اعلام کرد و آن را نوشت. حال آمریکا می‌خواهد دوباره به برجام برگردد. این کشور نمی‌تواند در چارچوب برجام شرایط بگذارد یا کسی را مقصر بداند. خودش از این عهدنامه بیرون رفته و می‌گوید مایل است برگردد. چگونه می‌خواهم برگردم؟ می‌خواهم برگردم که ایران شرایط جدیدی را بپذیرد. نمی‌خواهد به آن توافقی که امضا کرده برگردد. به نظر من توافق 2015 مدت‌هاست مرده است. حتی قبل از اینکه ترامپ رسما برجام را پاره کند، اختلافات ایران و آمریکا در این مورد خیلی زیاد بود.

به نظر من ما نمی‌توانیم درباره برجامی که مرده حرف بزنیم. آمریکا هدفش این است که توافق جدیدی با ایران امضا کند و اسم آن را برجام یا برجام پلاس بگذارند. به نظر من اینها سیگنال‌هایی است که آمریکا می‌خواهد بگوید به برجام قبلی اعتقادی ندارد.

آناتولی: از اظهارات مسئولان ایران اینگونه استنباط می‌شود که این کشور هم نمی‌خواهد از مواضع خود کوتاه بیاید و انعطاف داشته باشد. اساسا در این شرایط آیا مذاکرات به نتیجه‌ای می‌رسد؟

- موانعی در برجام وجود دارد، گذشتن از این موانع کار خیلی سختی است. ایران هم با طرف مقابل به طور مستقیم مذاکره نمی‌کند. اروپا به عنوان واسط است و تصمیم‌گیر نیست. در حقیقت هر چه آمریکا بگوید آن سه کشور هم به دنبال آن هستند. مشکل اینجاست که ایران با طرف اصلی گفت‌وگو نمی‌کند. با طرف اصلی از طریق واسطه مذاکره می‌کند و این مانع بزرگی است.

همچنین اینکه ایران می‌گوید همه تحریم‌ها باید لغو شود از نظر آمریکا شدنی نیست. دولت بایدن هم گفته است این کار را نخواهد کرد. اگر هم بخواهد یک سری از تحریم‌ها را بردارد در عمل نمی‌تواند این کار را انجام دهد. در حال حاضر شرایط بایدن در داخل آمریکا بسیار ضعیف است. نمایندگان سنای حزب دموکرات موافق برگشت کامل به برجام نیستند. بنابراین ایران نباید انتظار داشته باشد که حتی اگر آمریکا قول دهد بتواند آن را عمل کند. ایران هم مخصوصا در سطح بالا این مساله را می‌داند. برای همین می‌گوید فقط قول آمریکا مهم نیست و باید تضمین هم دهند. اما در دولت آمریکا چیزی به نام تضمین در معاهدات و توافقات خارجی وجود ندارد.

حتی اگر سنا هم این را تصویب کند، باز هم نمی‌شود این را به عنوان تضمین حساب کرد. ببینید عهدنامه‌هایی که آمریکا با روسیه امضا کرده بود در موارد مختلف و سلاح اتمی، از خیلی از آنها بیرون آمده است. بنابراین آنطور که ایران دنبال تضمین است، در روابط بین الملل به خصوص در رابطه با آمریکا امکان ندارد. به ویژه از نظر قانون آمریکا این کار را هیچ رئیس جمهوری نمی‌تواند تضمین دهد. بهترین تضمینی که می‌تواند بدهد و ایران می‌تواند دنبال آن باشد، قرارداد به گونه‌ای باشد که آمریکا یک تعهد را اجرا نکرد ایران هم متقابل تعهدات خود را انجام ندهد. نه اینکه منتظر بماند و از بیرون بگوید چرا آمریکا این کار را کرد و شکایت و گلایه کند. این کارها در روابط بین الملل به درد کسی نمی‌خورد.

آناتولی: شما گفتید وضعیت بایدن در داخل آمریکا ضعیف است. شما شرایط داخلی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید. آیا اجماعی درباره مذاکرات وجود دارد؟

- برداشت من این است که اصلاح‌طلبان مایل هستند ایران به آمریکا امتیاز دهد و روی اجرای تعهدات پافشاری نکند. بنابراین بین اصولگرایان و اصلاح‌طلبان اجماعی وجود ندارد. البته که اصلاح‌طلبان قدرتی ندارند، پایگاه داخلی آنها ضعیف شده و در داخل خود با اختلافاتی روبرو هستند. تصمیمی که ایران می‌گیرد، قاطع خواهد بود و اجرای آن برایش راحت‌تر خواهد بود تا آمریکا. دولت ایالات متحده شکاف‌های عظیمی دارد. رئیس جمهور این کشور هر روز پایگاه‌های داخلی‌اش ضعیف‌تر می‌شود و به نظر من در انتخابات میان‌دوره‌ای که سال آینده انجام خواهد شد حزب دموکرات اکثریت را از دست می‌دهد.

آناتولی: از نگاه شما، پارامتر «زمان» تا چه اندازه می‌تواند روی نتیجه بخش بودن یا بی‌نتیجه بودن مذاکرات هسته‌ای در وین اثر بگذارد؟ آیا نگرانی‌ها در خصوص از بین رفتن مزایای منع اشاعه برنامه جامع اقدام مشترک در صورت طولانی شدن روند مذاکرات را واقعی می‌دانید؟

- دور جدید مذاکرات طولانی نخواهد بود. ایران به مذاکرات فرسایشی علاقه ندارد. البته در دوره روحانی هم علاقه‌ای به مذاکرات طولانی نبود اما آن دولت چاره‌ای نداشت چرا که برجام تنها دستاورد سیاست خارجی دولت روحانی بود. اما برای این دولت اهمیت ندارد و احیای برجام حیاتی نیست.

البته دولت جدید ایران تاثیر اقتصادی احیای برجام را می‌داند. چرا که الان تحریم جهانی شده است و هیچ کشوری نمی‌تواند روابط خاصی با ایران داشته باشد. فروش نفت ساده نیست. خسارت مالی باید به چین بپردازد. به نظر من هدف ایران برداشتن تحریم است اما اگر دولت رئیسی به این نتیجه برسد که امکان برداشتن تحریم‌ها نیست و تحولی رخ ندهد، برجام را شکست خورده حساب می‌کند.

آناتولی: یعنی شرایط سخت اقتصادی حال حاضر ایران باعث نمی‌شود تا انعطاف به خرج دهد؟

- ایران مقدار زیادی از راه دور زدن تحریم‌ها را یاد گرفته است. اما نمی‌دانم تا چه میزان می‌تواند به این شرایط ادامه دهد. البته که ایران خیال ندارد کره شمالی شود. ولی اینکه گرفتن امتیازات اقتصادی و در چه شرایطی برای حیات این کشور مهم خواهد بود؟ باید در سطح بالای حکومت تصمیم بگیرد.

آناتولی: ایران و آمریکا در حوزه‌های منطقه‌ای اختلاف نظرهای بسیاری دارند و حتی در گفت‌وگوهای هسته‌ای برای احیای برجام نیز آمریکایی‌ها اصرار به پذیرش گفت‌وگوهایی فراتر از سوی ایران داشتند که به طور خاص در برگیرنده موضوعات منطقه‌ای و دفاعی باشد. ارزیابی شما از این سیاست ایالات متحده در قبال ایران چیست؟

- برجام اولین قدم برای وادار کردن ایران برای دوباره ساختن سیاست خارجی‌اش در نظر گرفته شده بود. هدف نهایی آمریکا این بود که می‌خواست سیاست کلی منطقه‌ای و دفاعی ایران را تغییر دهد. ایران اگر این کار را بکند دیگر جمهوری اسلامی نیست. شبیه عربستان و حتی ضعیف‌تر خواهد بود که این نه برای ایران خوب خواهد بود نه برای مردم این کشور.