استانبول/ خبرگزاری آنادولو

انتظار می‌رود با عملیاتی شدن کریدور زنگزور با نام جدید مسیر ترامپ و تغییر موازنه قدرت در قفقاز جنوبی، این منطقه یکبار دیگر در مرکز رقابت‌های بین‌المللی قرار گیرد.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران 18 اوت جاری طی سفری دو روزه به ایروان پایتخت ارمنستان، تفاهم‌نامه‌ای در حوزه‌های مختلف با مقامات این کشور به امضا رساند. با این حال، مهم‌ترین محور سفر پزشکیان به ایروان، کریدور استراتژیک زنگزور بود. اگرچه دو کشور طی این سفر تصمیم به ارتقای روابط خود به سطح «شراکت راهبردی» گرفتند، اما بیش از محتوای سفر مذکور، زمانبندی آن مورد توجه قرار گرفت. چرا که این سفر بلافاصله پس از امضای توافق‌نامه سه‌جانبه بین ارمنستان، آذربایجان و آمریکا در هشتم اوت انجام شد.

برخی از مقامات ایرانی نسبت به توافق فوق که با عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه جهانی» معرفی شده، ابراز نگرانی کرده‌اند. در حالی که ترکیه از این توافق به عنوان فرصتی تاریخی برای صلح پایدار در قفقاز حمایت کرده، ایران آن را تهدیدی برای تمامیت ارضی ارمنستان تلقی کرده و معتقد است که چنین توافق‌هایی باید با حضور بازیگران منطقه‌ای و بدون قدرت‌های خارجی عملی شوند.

به باور تهران، هدف از این پروژه، استقرار آمریکا، ناتو و اسرائیل در مرزهای ایران است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران به‌صراحت به نخست‌وزیر ارمنستان، نیکول پاشینیان، هشدار داده که اجازه حضور نظامیان آمریکایی را در مرزهای خود نخواهد داد. اگرچه در متن توافق به‌صراحت آمده که هیچ نیروی نظامی آمریکایی در منطقه مستقر نخواهد شد.

تهران همچنین از این بیم دارد که با اجرای این پروژه و ایجاد اتصال زمینی بین آذربایجان و نخجوان، عملا مرز زمینی‌اش با ارمنستان حذف شود. این مسئله ممکن است نقش ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران در منطقه، به‌ویژه در حوزه انرژی و ترانزیت به غرب را کاهش دهد. ایران در واکنش به این موضوع، بار دیگر بر پروژه جایگزین «کریدور ارس» تأکید کرده و هشدار داده که پروژه جدید موجب حضور پایدار غرب در قفقاز جنوبی و بی‌ثباتی در منطقه خواهد شد. تهران همچنین روابط نزدیک میان اسرائیل و آذربایجان را نگران‌کننده می‌داند.

روسیه نیز نسبت به تحولات اخیر نگران است. مسکو هرچند واکنشی به شدت ایران نشان نداده، اما با توجه به درگیری در اوکراین و کاهش نفوذش در قفقاز جنوبی، رویکردی محتاطانه در پیش گرفته است. روسیه نیز مانند ایران، بر نقش کشورهای منطقه در روند صلح تأکید دارد و از حضور آمریکا در منطقه خشنود نیست.

از سوی دیگر، آمریکا با امضای توافق‌نامه سه‌جانبه، گامی جدی برای تقویت موقعیت خود در رقابت با اتحادیه اروپا در منطقه قفقاز برداشته است. قراردادهای اقتصادی بین شرکت‌های آمریکایی نظیر اگزون‌موبیل و شرکت نفت جمهوری آذربایجان (SOCAR) نیز نشان از اهداف تجاری و انرژی‌محور واشنگتن دارد. همچنین احتمال نامزدی دونالد ترامپ برای دریافت جایزه صلح نوبل توسط ارمنستان و آذربایجان نیز اعلام شده است.

در این میان، اتصال نخجوان به آذربایجان از طریق ارمنستان نه تنها تحولی بزرگ برای منطقه بلکه برای جهان محسوب می‌شود. این مسیر می‌تواند انرژی آسیای مرکزی و حوزه خزر را به غرب متصل کرده و نقش مهمی در پروژه‌هایی مانند «کریدور میانی» و «جاده توسعه» ایفا کند.

در نهایت، اجرای پروژه موسوم به مسیر ترامپ، نه تنها نشانه‌ای از ورود به دوران جدید در قفقاز جنوبی است، بلکه نشانه‌ای از کاهش نفوذ روسیه و پر شدن خلا قدرت توسط آمریکا به شمار می‌رود. این تحولات نه‌تنها ایران و روسیه بلکه در بلندمدت کشورهایی مانند چین و هند را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد و رقابت ژئوپلیتیکی جدیدی را در منطقه رقم خواهد زد. در این روند، چگونگی سیاست‌گذاری آینده ارمنستان میان غرب و شرکای سنتی‌اش، ایران و روسیه، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

*پروفسور ییلدیز دَوَجی بوزکوش، عضو هیات علمی دانشگاه آنکارا.

**این مقاله، تنها بیانگر نظر نویسنده است و الزاما بازتاب دهنده رویکرد خبرگزاری آنادولو نیست.