استانبول/ نرگس رضایی/ خبرگزاری آنادولو

در پی آتش‌سوزی در جنگل‌های قره‌داغ در استان آذربایجان شرقی ایران که تا بامداد امروز در محدوده «نمنق» جلفا ادامه یافت و به اذعان مرتضی نعمت‌پور، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، «خسارت سنگینی برای رویش‌گاه‌های منطقه» به جا گذاشت، روند اطفا حریق و کمبود تجهیزات در این بخش بحث‌ساز شد.

ضمن اینکه سرهنگ مجید ذکریایی، فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی ایران، روز گذشته طی مصاحبه‌ای صراحتا از کمبود تجهیزات و نیرو در این سازمان سخن گفت و اعلام کرد: «بالگرد اختصاصی یا هواپیمای آبپاش اختصاصی نداریم، سازمان منابع طبیعی فاقد پهپادهای حرارت‌سنج است که می‌توانند کانون آتش را در همان دقایق اولیه شناسایی کنند.»

این در حالی است که طبق گزارش رسانه‌ها از محل آتش‌سوزی، مشارکت مردمی در روند اطفا حریق محدود شده و مسئولان دولتی به حضور داوطلبان مردمی واکنش نشان داده‌اند و اظهارات متناقض مقام مسئول در عملیات اطفا حریق نیز قابل توجه است.

مجید فرشی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با «ایسنا» اعلام کرد: بالگرد به منطقه اعزام و به عملیات ملحق شد، هرچند این بالگرد مجوز پرواز داشت، اما به دلیل آلودگی شدید هوای تبریز و کاهش دید پروازی قادر به پرواز در روز یکشنبه نبود.

او به «شرق» نیز گفت: «برای آتش نمنق بالگرد فرستادیم عملیات هم انجام داد.» اما داوطلبان حاضر در منطقه گفتند «بالگرد هلال احمر روز دوشنبه سوم آذرماه، تنها یک بار پرواز کرد آن هم سبد آبش خراب بود و حتی نتوانست از رود ارس آب بردارد و روی محدوده آتش خالی کند.»

با این حال، به گفته مرتضی نعمت‌پور، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی «برآوردهای اولیه نشان می‌دهد در اثر این حریق در بخشی از جنگل‌های دیزمار واقع در محدوده ییلاق اشتبین، بخش سیه رود جلفا، بیش از 100 هکتار از پوشش جنگلی و مرتعی دیزمار غربی طعمه حریق شده است که خسارتی سنگین برای رویش‌گاه‌های ارزشمند منطقه محسوب می‌شود.»

رویش‌گاه‌های ارزشمند قره‌داغ در حالی متحمل این خسارت سنگین شدند که کارشناسان می‌گویند در صورت استفاده از تجهیزات استاندارد و بالگرد، دامنه خسارت کاهش می‌یافت.

در این راستا، احمد بایبوردی، عضو هیات علمی، پژوهشگر محیط زیست‌ و رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار «آنادولو» ضمن اشاره به اهمیت اکولوژیک دیزمار غربی به ارزیابی علل گسترش آتش‌سوزی و روند اطفا حریق پرداخت.

او با اشاره به اهمیت اکولوژیک دیزمار غربی تاکید کرد: دیزمار فقط یک «جنگل» نیست؛ بخشی از منطقه حفاظت‌شده قره‌داغ است که در ردیف میراث زیست‌کره یونسکو قرار دارد. این ناحیه از نظر پوشش گیاهی و جانوری در ایران جزو 5 گلوگاه تنوع زیستی محسوب می‌شود.

- سوختن 100 هکتار یعنی نابودی حداقل 80 تا 120 سال زمان طبیعی بازسازی

بایبوردی افزود: بیش از 40 گونه درختی و درختچه‌ای در این محدوده ثبت شده است که بلوط ایرانی، ممرز (لَرک) افرا مدیترانه‌ای، گلابی وحشی، زبان‌گنجشک، زالزالک، سنجد تلخ، آلبالوچه کوهی و گونه‌های ارزشمند دارویی مانند: آویشن، بومادران، شمره و موسیر از جمله آنها بوده و گون‌های مرتعی که پایه‌های اصلی حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش‌ هستند.

این پژوهشگر محیط زیست‌ در ادامه به دامنه خسارت آتش‌سوزی اشاره و تصریح کرد: سوختن 100 هکتار در چنین زیستگاهی یعنی از بین رفتن حداقل 80 تا 120 سال زمان طبیعی بازسازی.

بایبوردی، تنوع جانوری این منطقه را «یک بانک ژنتیکی بی‌بدیل» خوانده و افزود: جنگل‌های دیزمار میزبان طیف گسترده‌ای از گونه‌ها هستند؛ برخی از آنها جزو گونه‌های حمایت‌شده، پستانداران اصلی مثل شوکا (سمبل قره‌داغ – گونه حساس)، مرال (گزارش‌های پراکنده)، گرگ خاکستری، گربه جنگلی، رازوی قره‌داغ، خرگوش وحشی، سمور سنگی، پرندگان مهم منطقه نظیر قرقاول قره‌داغ (گونه شاخص) کبک، تیهو، عقاب طلایی، باز، سارگپه بلندبال، دارکوب سوری، کمرکولی‌ها و کفچه‌نوک است.

او تاکید کرد: در آتش‌سوزی‌های بالای 50 هکتار، مطالعات JRC اروپا نشان می‌دهد تا 30 درصد جمعیت خردزیستان (خزندگان، پرندگان لانه‌ساز زمینی، جوندگان) نابود می‌شوند.

- فقط یک بالگرد فرستادند که آن هم سبد آبش خراب بود

بایبوردی در رابطه با عملیات اطفا حریق با اشاره به شواهد میدانی، گزارش‌های خبرنگاران منطقه و منابع محلی گفت که برای اطفا حریق یک فروند بالگرد اعزام شد آن هم با سبد معیوب، بالگرد عملاً نتوانست عملیاتی مؤثر انجام دهد، این موضوع با گزارش‌های محلی نیز تطابق دارد.

به گفته او، خرابی سبد بالگرد، یعنی عملیات هوایی از ابتدا شکست‌خورده بوده است.

بایبوردی همچنین به محدودسازی مشارکت مردمی اشاره کرد و گفت: ‏طبق گزارش‌ها، ‏در ساعات اولیه، نیروهای محلی و داوطلبان بسیاری آماده کمک بودند، ‏اما به‌علت نبود مدیریت منسجم و نگرانی از «ازدحام»، مشارکت مردم محدود شده است.

او افزود: محدودسازی مشارکت مردمی در حالی رخ می‌دهد که در همه نقاط دنیا، 80 درصد موفقیت اطفای زمینی در مناطق کوهستانی، وابسته به داوطلبان محلی است.

او تصریح کرد: در واقع سرعت پیشروی آتش بیش از سرعت تصمیم‌گیری مدیریت بحران بود.

- با بیل و پتو، آتش در جنگل را خاموش کردند

بایبوردی در ارزیابی امکانات و سطح عملیات به ‏نبود بلدوزر سبک و آتش‌برساز، ‏نبود پهپاد پایش حرارتی، ‏کمبود دستگاه دمنده اشاره کرد و گفت: ‏نیروهای یگان حفاظت و محیط‌بانان با ابزارهای دستی (بیل، داس، پتو) کار کرده‌اند. عملیات اطفا عمدتاً دستی و ابتدایی بوده است، فاقد تجهیزات استاندارد مدیریت آتش‌سوزی جنگل‌ها.

او افزود: ‏در کشورهای دارای جنگل‌های مشابه، حداقل سه ابزار پایه؛ ‏پهپادهای تشخیص نقطه داغ، هواپیمای آبپاش سبک و دمنده‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما ‏در دیزمار هیچ‌کدام نبود.

این پژوهشگر محیط زیست‌ در خصوص علل گسترش دامنه آتش‌سوزی در جنگل‌های قره‌داغ به شیب تند منطقه، پوشش گون، بلوط خشکیده و علف بلند که سوخت با انرژی بالا ایجاد می‌کند، بادهای تند رودخانه‌ای و عدم حضور بالگرد کارآمد و نبود اطفای اولیه در «30 دقیقه طلایی» اشاره و تاکید کرد: ‏در آتش‌سوزی‌های جنگلی، اولین نیم‌ساعت تعیین‌کننده است؛ اینجا اولین اقدامات جدی با تأخیر بیش از 2 ساعت گزارش شده است. عملیات لکه‌گیری نیز با تأخیر آغاز شد.