استانبول/ خلیل سلحشور/ گزارش تحلیلی/ خبرگزاری آنادولو

تلاش‌های دولت ایالات متحده به رهبری دونالد ترامپ برای بازپس‌گیری کنترل پایگاه هوایی بگرام در افغانستان، پس از خروج نیروهای آمریکایی در سال 2021، موضوعی پیچیده و چندوجهی است. علاقه ترامپ به بگرام ناشی از اهرم‌های ژئوپلیتیک آن است. او بارها تأکید کرده است که این پایگاه "فقط یک ساعت با جایی که چین تسلیحات هسته‌ای خود را می‌سازد فاصله دارد" و به تأسیسات استان سینکیانگ اشاره می‌کند.

در اظهارات 18 سپتامبر خود، ترامپ خروج سال 2021 را "هدیه‌ای رایگان به طالبان" توصیف کرد و گفت: "ما در تلاش هستیم تا آن را پس بگیریم. آنها به چیزهایی از ما نیاز دارند." این اظهارات بازتابی از سخنان کمپین انتخاباتی اوست که در آن دولت بایدن را به رها کردن یک دارایی حیاتی که می‌توانست فعالیت‌های چین را زیر نظر بگیرد، متهم کرد.

این اظهارات با واکنش تند طالبان مواجه شده است. دولت طالبان با انتشار بیانیه‌ای، این درخواست را مداخله در امور داخلی افغانستان خوانده و تاکید کرده که این گروه اجازه نخواهد داد هیچ نیروی خارجی در خاک افغانستان پایگاه نظامی داشته باشد.

این پایگاه که زمانی بزرگ‌ترین تأسیسات نظامی آمریکا در افغانستان بود، در جریان خروج نیروهای آمریکایی در سال 2021 رها شد و از آن زمان تحت کنترل طالبان قرار دارد. ترامپ بر ارزش استراتژیک پایگاه هوایی بگرام تأکید کرد و به نزدیکی این پایگاه به تأسیسات تسلیحات هسته‌ای چین در استان سینکیانگ اشاره کرد. او همچنین ادعا کرد که مذاکراتی با مقامات طالبان در افغانستان در جریان است.

- پیشینه تاریخی و اهمیت استراتژیک پایگاه هوایی بگرام در منطقه

پایگاه هوایی بگرام، واقع در ولایت پروان افغانستان، نه تنها یک نماد از حضور نظامی طولانی مدت قدرت های خارجی در این کشور بوده، بلکه به عنوان یک گره کلیدی در شبکه پیچیده امنیت منطقه‌ای و بین المللی عمل کرده است. تاسیس این پایگاه به دهه 1950 میلادی باز می‌گردد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی سابق به منظور گسترش نفوذ خود در منطقه و حمایت از دولت وقت افغانستان، این پایگاه را بنیان نهاد. در طول دهه‌های بعد، بگرام شاهد تحولات متعددی بوده است، از جمله اشغال افغانستان توسط شوروی و جنگ های داخلی متعاقب آن.

با این حال، پس از حملات 11 سپتامبر و آغاز "جنگ با تروریسم" توسط ایالات متحده، این پایگاه به سرعت به یکی از مهمترین پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان تبدیل شد. موقعیت استراتژیک بگرام، نزدیکی آن به کابل، و دسترسی آسان به نقاط مختلف کشور، آن را به یک مرکز حیاتی برای عملیات های نظامی، لجستیکی و اطلاعاتی تبدیل کرد.

از این پایگاه، نیروهای آمریکایی و ناتو به انجام عملیات های ضد تروریستی، آموزش نیروهای امنیتی افغانستان و پشتیبانی از ماموریت های دیپلماتیک و توسعه‌ای می‌پرداختند. علاوه بر این، بگرام به عنوان یک نقطه ترانزیت مهم برای جابجایی نیروها و تجهیزات به و از افغانستان عمل می‌کرد. با توجه به این نقش حیاتی، از دست دادن کنترل بر بگرام برای ایالات متحده نه تنها به معنای از دست دادن یک دارایی نظامی با ارزش بود، بلکه نشان دهنده کاهش نفوذ و توانایی این کشور در تاثیرگذاری بر تحولات منطقه‌ای نیز محسوب می‌شد.

- انگیزه‌های ایالات متحده برای کنترل مجدد پایگاه بگرام در چارچوب رقابت‌های منطقه‌ای

انگیزه اصلی تلاش ایالات متحده برای بازپس گیری مجدد پایگاه هوایی بگرام را می‌توان در چارچوب رقابت‌های فزاینده با قدرت های منطقه‌ای و بین‌المللی، به ویژه چین و روسیه، بررسی کرد. با توجه به سیاست خارجی تهاجمی و رویکرد چندجانبه ترامپ، بازپس گیری بگرام می‌تواند به عنوان بخشی از یک استراتژی گسترده تر برای مقابله با نفوذ رو به افزایش چین در منطقه و جهان تلقی شود.

موقعیت استراتژیک بگرام، در نزدیکی مرزهای غربی چین و منطقه سین کیانگ، به ایالات متحده این امکان را می‌دهد که فعالیت‌های نظامی و اقتصادی چین را از نزدیک زیر نظر داشته باشد و در صورت لزوم، به سرعت به تهدیدات احتمالی واکنش نشان دهد.

علاوه بر این، بازپس گیری بگرام می‌تواند به عنوان یک پیام قوی به متحدان و شرکای ایالات متحده در منطقه و سراسر جهان تلقی شود، مبنی بر اینکه واشنگتن همچنان به تعهدات امنیتی خود پایبند است و قصد دارد نقش رهبری خود را در حفظ ثبات و امنیت بین‌المللی ایفا کند.

از سوی دیگر، این تلاش می‌تواند با هدف محدود کردن نفوذ روسیه در آسیای مرکزی و جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به یک میدان رقابت برای قدرت‌های خارجی صورت گیرد. با توجه به روابط رو به گسترش روسیه با طالبان و تلاش این کشور برای ایفای نقش میانجی در افغانستان، ایالات متحده ممکن است نگران باشد که بازگشت روسیه به این کشور می‌تواند منافع امنیتی و اقتصادی واشنگتن را به خطر اندازد. در نهایت، بازپس گیری بگرام می‌تواند به عنوان تلاشی برای ترمیم چهره مخدوش شده ایالات متحده پس از خروج پر هرج و مرج از افغانستان در سال 2021 تلقی شود، که به طور گسترده‌ای به عنوان یک شکست استراتژیک و یک عقب نشینی از تعهدات بین المللی تلقی شد.

- مواضع و منافع بازیگران کلیدی منطقه‌ای و بین‌المللی در قبال تلاش ایالات متحده

چین، به عنوان یک قدرت رو به رشد اقتصادی و نظامی، به طور قطع با هرگونه تلاش برای افزایش حضور نظامی ایالات متحده در نزدیکی مرزهای خود مخالف خواهد بود. پکن احتمالا از طریق کانال‌های دیپلماتیک و اقتصادی به طالبان فشار خواهد آورد تا با بازگشت ایالات متحده مخالفت کند و ممکن است حتی به ارائه کمک‌های نظامی و اقتصادی بیشتر به طالبان برای مقابله با این تهدید احتمالی متوسل شود.

مقامات دولت موقت طالبان در افغانستان به سرعت پیشنهادهای ترامپ را رد کردند. ذاکر جلالی، از سخنگویان وزارت امور خارجه طالبان اظهارات ترامپ را "سخنان یک تاجر و معامله‌گر" توصیف کرد و تأکید کرد که افغانستان هیچ حضور نظامی خارجی را نخواهد پذیرفت. جلالی به تعهدات توافق دوحه 2020 اشاره کرد که حضور پایگاه‌های آمریکایی را ممنوع می‌کرد، اما به روابط اقتصادی بر اساس "احترام متقابل" اشاره کرد.

علی‌رغم مخالفت عمومی، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت بالفعل کابل ممکن است در ازای دسترسی به پایگاه، امتیازاتی مانند 1 میلیارد دلار در ماه طلب کنند که بسیار بالاتر از پیشنهاد 300 میلیون دلاری آمریکا است و منجر به توقف مذاکرات شده است. عدم تحقق برخی سرمایه‌گذاری‌های چین در افغانستان نیز روابط طالبان و پکن را تحت‌الشعاع قرار داده و این می‌تواند بر جذابیت پیشنهادهای آمریکا بیفزاید، هرچند بی‌اعتمادی عمیق تاریخی همچنان پابرجاست.

روسیه، به عنوان یک رقیب دیرینه ایالات متحده، احتمالا با بازگشت آمریکا به افغانستان مخالفت خواهد کرد. مسکو ممکن است از این فرصت برای تقویت روابط خود با طالبان و افزایش نفوذ خود در منطقه استفاده کند و همچنین ممکن است به حمایت از گروه های مخالف طالبان برای تضعیف دولت کنونی افغانستان بپردازد.

ایران نیز، با توجه به روابط پیچیده‌اش با ایالات متحده و طالبان، ممکن است در ابتدا موضعی محتاطانه اتخاذ کند. با این حال، تهران احتمالا با هرگونه تلاش برای گسترش نفوذ آمریکا در نزدیکی مرزهای خود مخالف خواهد بود.

پاکستان، به عنوان همسایه افغانستان با یک دوراهی دشوار روبرو خواهد بود. از یک سو، اسلام آباد ممکن است از بازگشت ایالات متحده به افغانستان به عنوان راهی برای مقابله با نفوذ هند در این کشور استقبال کند. از سوی دیگر، پاکستان ممکن است نگران باشد که بازگشت آمریکا می‌تواند منجر به بی ثباتی بیشتر در منطقه و افزایش فعالیت‌های تروریستی در داخل مرزهای خود شود. برخی پاکستان را به عنوان "مسیری" برای دسترسی آمریکا به بگرام می‌بینند، اما تنش‌ها بر سر شورش‌های مرزی ادامه دارد.

هند نیز به عنوان یک رقیب منطقه‌ای برای پاکستان، احتمالا از بازگشت ایالات متحده به افغانستان استقبال خواهد کرد. دهلی‌نو معتقد است که حضور آمریکا در افغانستان می‌تواند به مهار تروریسم و جلوگیری از تبدیل شدن این کشور به پناهگاهی امن برای گروه های تروریستی کمک کند.

- سناریوهای احتمالی و پیامدهای ژئوپلیتیکی، امنیتی و اقتصادی

با در نظر گرفتن مواضع و منافع بازیگران کلیدی، می‌توان چندین سناریو احتمالی را برای آینده تلاش ایالات متحده برای بازپس‌گیری پایگاه هوایی بگرام متصور شد.

سناریوی اول، دستیابی به توافق با طالبان از طریق مذاکره است. در این سناریو، ایالات متحده با ارائه امتیازات قابل توجه به طالبان، از جمله به رسمیت شناختن دولت این گروه و ارائه کمک های اقتصادی و فنی، می‌تواند موافقت طالبان برای بازگشت به بگرام را جلب کند. با این حال، این سناریو با چالش‌های قابل توجهی روبرو است، از جمله مخالفت‌های احتمالی در داخل دولت ایالات متحده و تردید طالبان نسبت به تعهدات واشنگتن.

سناریوی دوم، عدم دستیابی به توافق و تشدید تنش‌ها است. در این سناریو، ایالات متحده به دنبال اعمال فشار بیشتر بر طالبان از طریق تحریم‌های اقتصادی و حمایت از گروه‌های مخالف این گروه خواهد بود. این رویکرد می‌تواند منجر به بی‌ثباتی بیشتر در افغانستان و منطقه شود و همچنین می‌تواند روابط ایالات متحده با چین و روسیه را وخیم تر کند.

سناریوی سوم، مداخله نظامی مستقیم است. در این سناریو، ایالات متحده به منظور بازپس گیری بگرام، به گزینه‌های نظامی متوسل خواهد شد. این رویکرد می‌تواند منجر به یک جنگ تمام عیار در افغانستان شود و همچنین می‌تواند پیامدهای فاجعه باری برای غیرنظامیان و اقتصاد این کشور داشته باشد.

هر یک از این سناریوها پیامدهای قابل توجهی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی خواهند داشت. بازگشت ایالات متحده به بگرام می‌تواند منجر به افزایش تنش‌ها و درگیری‌ها در منطقه شود. عدم دستیابی به توافق نیز می‌تواند منجر به بی‌ثباتی بیشتر در افغانستان و منطقه شود و زمینه را برای ظهور گروه‌های جدید و گسترش نفوذ قدرت‌های خارجی فراهم کند. مداخله نظامی مستقیم هم پیامدهای فاجعه باری برای افغانستان خواهد داشت که منجر به یک جنگ طولانی مدت و پرهزینه شود که هیچ برنده‌ای نخواهد داشت.