Dünya tükenir yalan tükenmez; "Yalancının mumu yatsıya kadar yanar" ya da "Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar" kadar bilinmese de yalanla alakalı atasözlerimizden biri.

Demek ki geçmişte yalana ilgi büyüktü. Bugün de öyle, doğruya rağbet ise her zaman o kadar fazla değil.

Artık her şey aleni. Nazi Almanyası'nın propagandadan sorumlu bakanı Joseph Goebbels'in “Büyük Yalan” tekniği, tarihi bir ders ve hala işliyor. Kim daha büyük ve basit bir yalan atacak? Kim o yalanı sürekli tekrar edip kişiyi ya da kitleyi etkileyecek? Kim o kişinin ya da kitlenin atılan yalanı gerçekmiş gibi sahiplendiğini zevkle izleyecek? Merak edilen bu.
İnternet sayesinde görüyoruz ki dünyanın (insanın barındığı) her yerinde, birileri çıkarları için birilerini manipüle ediyor. Bir insan, diğerini aklından kuşku duyar hale getiriyor. Duyguları sömürüyor, istismar ediyor. Hedefindeki kişiyi psikolojik oyunlarla/şiddetle kötü hissettiriyor, kendine yabancılaştırıyor, gerçekle bağlantısını koparıyor. Ve doğal sonuç olarak, ABD’li sözlük yayıncısı Merriam-Webster’e göre 2022’de internette en çok aranan kelime; bu manipülasyon yöntemlerinden biri olan 'gaslighting' (gaz lambası) kelimesi çıktı.

İNSAN İNSANIN KURDUDUR

Filozof Thomas Hobbes'un "İnsan insanın kurdudur" sözünün gündelik hayattaki yansıması bu. Bir haleti ruhiye ki insanın insana ettikleriyle şekilleniyor. Sahnesi ise sosyal medya. Trollerin, bot hesapların gizlice rol aldığı, sahte hesapların, kurgu videoların akıl karıştırdığı, 'deepfake' uygulamaların aldattığı, komplo teorilerinin ürküttüğü, dezenformasyonun gerçekten uzaklaştırdığı bir kaos ortamı. Tehlikenin farkında olunmayan sahici bir oyun alanı.

KURBANI İKNA YOLUYLA AVLAMAK

Aslında herkesin zihninde bir gerçek var. Gaslighting, ikna yöntemiyle fark ettirmeden o gerçeğin yerine gerçek olmayanı yerleştirmek demek. Kişinin veya kitlenin ayarlarıyla oynamak… Yanlışı doğruymuş gibi sunmak ve buna inandırmak… Hem hedef kişiyi hem de hedef kişiyle ilgilenen herkesi avlamak..! Seçili kurbanı, öz saygınlığını paramparça edip biçare bir döngüye sokmak…

YALAN DEDİĞİNE İNANMAYA BAŞLAMAK

Bu davranış, bile isteye ya da bilmeden istemeden, sistematik bir şekilde gerçekleştiğinde kişinin veya kitlenin iklimi değişiyor. Kendinden kuşku duyma başlıyor. Kişi; algılarından, bildiğinden, gördüğünden, duyduğundan emin olamamaya başlıyor… Zihin bulanıyor, akıl karışıyor.

DOĞRU AYDINLIK YALAN KARANLIK

Tıpkı yazar Patrick Hamilton’un kavrama adını veren "Gaslight" oyunundaki gibi. Oyunda psikolojik işkence yaptığı eşi Bella'yı adım adım aklını yitirdiğine ikna eden Jack, kadının gerçekle bağını koparıyor. Gaz lambası kısık ama kadın hayal gördüğüne kanıyor, karanlıkta çünkü. Jack'in, karısını akıl sağılığını yitirdiğine ikna edip onu evden göndermesi üzerine kurulu "Gazlambası" (Gaslight) hikayesi, 2022 yılının en çok aranan sözcüğüne bu şekilde adını veriyor.

GÖRMEK EGEMEN OLMAKTIR

Oysa görmek egemen olmaktır. Doğru aydınlık, yalan karanlıktır. Karanlıkta kalınca net görü kaybolur, yalanlara maruz kalınca da…  Biri üzerinde egemenlik kurmak isteyen kişi, onu kontrol etmek, yanıltmak ve benliğine saldırmalı. Bu uğurda yalan etkili bir silahtır ve egemenler için sosyal besin değeri taşır.

GASLIGHTING HER YERDE

'Gaslighting'i her yerde hissetmek mümkün. Bir iktidar mücadelesinin ideolojik aygıtı olarak politikada, bir kitleyi manipüle etmek için medyada, daha agresif biçimde sosyal medyada, bir ünlüye bir güçlüye itibar suikastında, spordan magazine hayatın her alanında birini tuzağa çekerken, bir kişi ya da kurum hakkında algı yaratırken, toplumu belli etmeden değiştirmek için haber üretirken vb. her durumda …

* Oyuncu Kaan Yıldırım'ın özel hayatıyla ilgili maruz kaldığı gerçek dışı yansıtmalara tepkisi

ALGI HAFIZA HATIRA

Yanlış bilgiyle kişiyi aldatan ve afallatan bir sinsi yaklaşım bu. İnsanların ve toplumların algılarını, hafızalarını ve hatıralarını sorgulamaya iten bir manipülasyon. Ve etkileşimi, fırsatları, arzuları artıran internet çağıyla birlikte kaçınılmaz olarak büyüyen bir tehdit.  

MASUM YOK OLDU, DÜNYA BOZULDU

1980 sonrası hızla yayılan, dünyayı kuşatan ve insanı kendine bağlayan interneti "Masumu yok etti, dünyayı bozdu" diye eleştirenlerin karanlığını aydınlatmaya, yağı tükenmez bir gaz lambası lazım. Kaldı ki gaz yağı tükenirse ışık tükenir ama yalan tükenmez.

İNTERNET SONRASI ÇAĞ

Eğer Albert Camus'nun Doğrular oyunundaki Dora karakteri gibi "Bu dünyanın insanları değiliz. Bizler doğrularız" diyorsanız, artık sizin için gerçekle yüzleşme ve doğruluk için ısrarla mücadele vakti. Bugün dünya tükense bile yalan tükenmez! Oturup düşünün; yarın internet sonrası çağ başladığında, dünya hangi insani temelde yükselecek?