Sosyal medyada yapay zeka teknolojisiyle birlikte daha da artan bilgi kirliliği, akademik çalışmaya konu oldu. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) destekli bir proje ile yapay zeka kaynaklı bilgi kirliliği ve toplumsal bellek arasındaki bağlantı araştırılacak. Çalışmayla sosyal medyada yayılan yanıltıcı içeriklerin, toplumsal bellek ve davranışlar üzerindeki etkisi incelenecek. Proje kapsamında Bursa Teknik Üniversitesi'nde (BTÜ) Bilişsel Psikoloji Laboratuvarı kuruldu. Projenin yürütücüsü olan ve Anadolu Ajansı Teyit Hattı'na konuşan BTÜ İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü'nden Dr. Öğretim Üyesi Pınar Bürhan, belleğin doğası gereği yeniden yapılanan bir süreç olduğunu ve manipüle edilebileceğini söyledi.

YANLIŞ BİLGİ, BELLEKTE GERÇEĞİN YERİNE GEÇEBİLİR Mİ?

Yanlış bilgi yayılımının yanlış öğrenme sorununa neden olduğu ve bir yanlışı düzeltmenin zorluğu biliniyor. Bununla birlikte tartışılan sorular da var:

-Sürekli tekrar eden yanlış bilgi, belleği değiştirebilir ve bellekte gerçeğin yerine geçebilir mi?

-Yanlış bilgi etkisi, kişinin yanlış, sahte, çarpıtılmış bilgiyi gerçek anılarıyla birleştirip hatalı anımsamalara yol açabilir mi?

-Bellek, zamanla yanlış bilginin kaynağı haline gelebilir ve yanlış bilgiyi doğru gibi hatırlayabilir mi?

-Bazı insanlar, yanlış bilgiye daha mı yatkın? Neden?

YANILTICI BİLGİNİN BELLEK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Bunlar ve bunlara benzer sorularla birlikte yanıltıcı bilginin bellek üzerindeki etkisi, bir akademik çalışmayla analiz edilecek. BTÜ'de 1,5 yıl önce yazılan bilişsel psikoloji alanındaki proje, TÜBİTAK 3501-Kariyer Geliştirme Programı kapsamında desteklendi. Proje 1,5 yıl önce yazıldı ve geçen kasım ayında TÜBİTAK'tan maddi destek alındı.

Üniversitede halihazırda Bilişsel Psikoloji Laboratuvarı açıldı. Projenin yürütücüsü olan BTÜ İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü'nden Dr. Öğretim Üyesi Pınar Bürhan ve projeye destek sunan lisans öğrencileri Zeynep Savaş, Sema Nur Güner ile Recep Bürtek çalışmalarını sürdürüyor. Ön çalışma kapsamında sahte haber örnekleri belirlendi. Şu an veri aşamasına hazırlanılıyor, veri toplanacak ve davranış ölçümleri alınacak. Analiz kapsamında gerçek dünyanın yanı sıra sanal gerçeklikle yaratılan dünyalardan elde edilen veriler de değerlendirilecek.

BAZILARIMIZIN YANLIŞ BİLGİYE ÇOK DAHA YATKIN OLDUĞU DOĞRU MU?

Projenin yürütücüsü olan Bürhan, teknoloji ve dijital medya aracılığıyla yayılan yanıltıcı içeriklerin hızla artış gösterdiğini düşünüyor. Bu projeyle dijital medyada yayılan yanlış bilgi içeriklerinin bellek üzerindeki etkileri incelenecek. Anadolu Ajansı Teyit Hattı'na konuşan Bürhan şu bilgileri paylaştı:

• -Proje 1.5 yıl önce yazıldı. Geçen kasımda TÜBİTAK'tan maddi destek aldık. Halihazırda Bilişsel Psikoloji Laboratuvarımız açıldı. Şu an veri aşamasına hazırlanıyoruz. Verileri toplamaya başlayacağız.
  
  
• -Anıların tıpkı bir kamera kaydı gibi çalıştığını biliyoruz. Bellek doğru olarak kaydetse de değiştirebiliyor. Ekleyebiliyor, eksiltebiliyor.
  
  
• -Sonradan sahte bilgiyle karşılaşıldığında, gerçeğin böyle olduğuna inanılabiliyor. Yapay zeka teknolojisi de artık bu süreçlerde çok etkili.
  
  
• -Bazı insanlar, yanıltıcı bilgiye (komplo teorileri vb) çok daha yatkın. Gözlemlediğimiz bu durumu, çalışmamızla doğrulamak istiyoruz.
  
  
• -Bellek doğası gereği yeniden yapılanan bir süreç. Her hatırladığımız süreçte, o bilgiyi belleğe alırken, eğer yanımızda birileri varsa ve eğer yanlış bilgiler de sunuluyorsa, ileride o bilgiyi yine yanlış şekilde hatırlayabiliriz.
  
  
• -Bellek manipüle edilebilir. Bu durum, toplumsal düzen söz konusu olduğunda bir sorun ve olumsuz sonuçlar doğurabilir.

BTÜ'den yapılan açıklamada da Bürhan'ın şu değerlendirmesi paylaşılmıştı:

• - Son yıllarda sosyal medya, insanların güncel olaylara hızla erişim sağladığı bir ortam haline geldi.
  
  
• - Bu platformlarda doğrulanmamış bilgilerin hızla yayılması, bireylerin bellekleri üzerinde bir tehdit oluşturabilir.
  
  
• - Bu projeyle dijital medyada yayılan yanlış bilgi içeriklerinin bellek üzerindeki olası etkileri incelenecek.
• - Teknoloji ve dijital medya aracılığıyla yayılan yanıltıcı içerikler hızla artış gösteriyor. Bu projeyle, yanıltıcı içeriklerin bellek üzerindeki etkilerini, bilimsel olarak ortaya koymayı amaçlıyoruz.
  
  
• - Aynı zamanda proje bulgularının, dijital platformlarda karşılaşılan yanıltıcı içeriklere karşı, toplumsal bilinç kazandırılması ve olası önlem yollarının geliştirilmesine rehberlik etmesi bekleniyor.
  
  
• - Bilişsel Psikoloji Laboratuvarı ile araştırmalar desteklenecek. Laboratuvar, gelecekte bilişsel psikoloji alanında yapılacak çok sayıda deneysel araştırmaya ev sahipliği yapacak ve Türkiye'de bu alandaki bilimsel çalışmalara katkı sağlayacak.
  
  
• Laboratuvar, sadece bu projenin değil üniversitemizdeki tüm bilişsel psikoloji araştırmalarının önünü açacak önemli bir yatırım olacak.

Yanıltıcı bilgilerin ve bellek üzerindeki etkilerinin analiz edileceği proje kapsamı ise şöyle:

• - Yanıltıcı bilgi sunum yöntemlerinin bireylerde sahte anı oluşturma potansiyeline sahip olup olmadığı ve hangi bireylerin bu tür içeriklere karşı daha duyarlı olduğu araştırılacak.
  
  
• - Araştırma sürecinde, farklı sunum yöntemleriyle bilginin bireysel hafıza üzerindeki yanıltıcı etkileri arasındaki farklar, detaylı bir şekilde değerlendirilecek.