Yanlış bilgi, gerçeklikten uzak beklentilere yol açıyor. Deprem ve doğal afet gibi kamuoyu psikolojisinin hassas olduğu dönemlerinde ortaya atılan iddialar toplumu yanlış yönlendirebiliyor, infiale neden olabiliyor.

ARKA PLAN VE İDDİALAR

Düzce depremi sonrası bazı sosyal medya kullanıcıları, İçişleri Bakanlığı'na bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'ndan (AFAD) deprem öncesi erken uyarı gelip gelmediğini tartışmaya açtı. 

Bazı gazeteciler konu hakkında yazılar yazdı, tweetler attı. Sosyal medyada çeşitli paylaşımlarda bulunuldu.

Türkiye genelinde 12 Kasım 2022'de gerçekleştirilen "Çök-Kapan-Tutun" tatbikatıyla ilişkilendirilen bazı yorumlarda erken uyarı mesajı ya da sinyali gelmesi gerektiği yönündeki beklenti ele alındı.

Çoğu paylaşımda AFAD'tan erken uyarı gelmediği yazıldı. Bazı sosyal medya kullanıcıları ise Android cihazlarından erken uyarı sinyali aldıklarını paylaştı.

BULGULAR

Türkiye'de 20 yıldır erken uyarı sistemi var. 2002 yılında Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü tarafından Bakanlar Kurulu kararıyla "Deprem Acil Müdahale ve Erken Uyarı Sistemi" kurulması kararlaştırıldı ve kuruldu.

-    Sistem insanların uyarılması anlamında değil, olan bir depremin yıkıcı dalgası gelmeden stratejik yerlerin bilgilendirilmesini sağlıyor.

Türkiye'de, olan bir depremle ilgili erken uyarı mesajı gönderilmesi noktasında, bir mevzuat bulunmuyor.

Henüz başlamamış bir deprem için "Olacak" demek ve deprem öncesi erken uyarı mesajı göndermek, bugünkü teknolojiyle mümkün değil. Dünyanın hiçbir yerinde bilimsel olarak ispatlanmış depremi önceden haber veren böyle bir sistem yok.

Başlayan bir depremle ilgili saniyeler önce uyarı mesajı göndermek ise mümkün. Bunun yaratacağı sonuçlar, toplum psikolojisi, acil durum davranışı vb. yaklaşımlarla bilimsel araştırmalara konu ediliyor. 

Olan depremlerde; erken uyarı sistemleriyle ilgili olarak Google, Apple ve Huawei gibi teknoloji şirketlerinin çalışmaları var. Sistem, depremin başlangıcını insanlardan önce fark eden ve teknolojik cihazlarla insanları uyaran bir mantıksal düzlemde çalışıyor.

Google-Android Deprem Uyarı Sistemi, bu yılın başında Alanya'da ve geçen gün Düzce'de yaşanan depremde, insanlar sarsıntıyı hissetmeden birkaç saniye önce, sistemin aktive edildiği cihazlara, uyarı gönderdi. 

AFAD’ın AFAD Acil ve Kandilli'nin Rasathane uygulamaları var. İki uygulamada da olan ya da olmayan depremlerle ilgili erken uyarı iletimi yok.  

Teknolojinin depremleri tahmin etmediği açık, ancak sismik sensörler sarsıntıyı insandan önce algılıyor. Deprem enerjisi dalgalarla ilerliyor. P dalgası (Primary) en hızlı hareket eden ve sismografa ulaşan ilk deprem dalgası. Bu dalga, sensörlere vardığında depremin başladığı anlaşılıyor ve o bölgedekiler telefon aracılığıyla uyarılıyor.

20 YILDIR ERKEN UYARI SİSTEMİ VAR, MEVZUAT LAZIM

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, AA Teyit Hattı'na bilgi verdi. Olan depremle ilgili erken uyarıyı, teknoloji şirketleri gibi devletlerin de yapabileceğine işaret eden Özener, Türkiye'de bunun bir mevzuatla belirlenmesi gerektiğini söyledi. "Ama bunu yapmak iyi mi kötü mü?" diye soran Özener'e göre; erken uyarının toplumla nasıl paylaşılacağı çok önemli. Çünkü bazen bina sağlam ama vatandaş 3'üncü kattan aşağıya atlıyor ve bu davranışın hayati sonuçları oluyor. Erken uyarı sisteminin doğalgaz firması ve elektrik üretim tesislerinde kullanıldığını belirten Özener'den satırbaşları şöyle:

-       Dünyanın hiçbir yerinde, bilimsel olarak ispatlanmış, depremi önceden haber veren bir sistem bulunmamakta.

-       2002'de enstitü tarafından Bakanlar Kurulu kararıyla Deprem Acil Müdahale ve Erken Uyarı Sisteminin kurulması kararlaştırıldı ve bu sistem kuruldu.

-       2002 yılından beri bu sistem var ve çalışıyor. Bu hiçbir zaman insanların uyarılması anlamında değil. Bunun yanlış anlaşılmaması lazım.

-       Erken uyarı, olmayan bir depremi değil, olan bir depremin yıkıcı dalgası gelmeden uyarı vermek demek. 

-       Olan bir depremin merkez üssüne yeteri kadar mesafeniz varsa o size bir avantaj sağlayacaktır. Bilgisayardan bilgisayara bir sistemdir dolayısıyla bir sinyal verilir bir sinyal alınır ve otomasyonla deprem zararları azaltılır. Onun dışında olmayan bir depremi olacak demek bugünkü teknolojiyle mümkün değil.

-       Cep telefonları sanki bir sismometre gibi kullanılarak deprem olurken yıkıcı dalgalar size ulaşmadan bu sinyali verebiliyor. Bulunduğunuz yere çok bağlı. O sinyali alıyorsunuz, neredesiniz? O sinyali alırken zaten o depremi yaşıyor olabilirsiniz muhtemelen. Depremin oluş yerine çok yakınsanız zaten bunun hiçbir esprisi olmayacak size.  Bu teknolojiler var, kullanılıyor, tabi ki faydası var ama yüzde 100 bir şeye çözüm değil.

-       Eğer depremin merkezine 150-200 kilometre uzaktaysanız, diyelim ki Pasifik’te deprem oldu Japonya'dasınız, belki sizin erken uyarı sinyaliniz için 17-20 saniyeniz var bu bir anlam taşır ama 3-5 saniye çok anlamlı bir şey değil. (…)

GOOGLE-AFAD İŞBİRLİĞİ

ShiftDelete.Net kurucusu ve teknoloji yazarı Hakkı Alkan da Google Android, Apple iOS ve Huawei'yi erken uyarı sistemleri bakımından AA Teyit Hattı'na değerlendirdi.

GOOGLE:

-       AFAD bu yılın başında Google ile önemli bir işbirliğine imza attı. 2021 yılından bu yana ülkemizde aktif olan Android Deprem Uyarı Sistemi'ne AFAD bağlantıları eklendi.

-       Google telefonları hem acil durum bildirimleri için bir uyarı mekanizması hem de içerisinde bulunan ivmeölçer sensörü sayesinde bir deprem sensörü olarak kullanıyor. 

-       Dünya genelinde ve ülkemizde meydana gelen depremler sonrasında genel tabloya baktığımızda, Android Deprem Uyarı Sistemi şimdilik en iyi çözüm.

-       Android Deprem Uyarı Sistemi, bu yılın başında Alanya açıklarında meydana gelen depremin yanı sıra geçen günlerde meydana gelen Düzce depreminde de insanları uyarmayı başardı. Depremden saniyeler önce kullanıcıların telefonuna sarsıntı yaşanacağına dair uyarı gönderildi.

APPLE:

-       Apple'da iPhone modellerinde ABD ve Japonya gibi ülkelerde acil durum sistemini yıllardır aktif olarak kullanıyor. Bu sayede depremden, tsunamiye kadar birçok doğal afet konusunda kullanıcılara acil uyarılar gönderiliyor.

-       iPhone'lar için hayati uyarları ülkemizde de aktif ve hatta kısa süre önce Türkiye genelinde bir tatbikat gerçekleştirildi.

-       iPhone'larda deprem bildirimlerini almak için ise Ayarlar > Bildirimler yolunu takip ederek sayfanın en altında yer alan Hayati Uyarı Bildirimi seçeneğini aktif hale getirmek / açık olduğundan emin olmak gerekiyor.

HUAWEİ:

-       ABD ambargosu nedeniyle Google servislerini kullanamayan Huawei, EMUI 11 işletim sistemi (kullanıcı arayüzü) ile birlikte kendi deprem uyarı sistemini hayata geçirdi. İlk olarak Çin'in belirli eyaletlerinde kullanıma sunulan deprem uyarı sistemi, her geçen gün genişlemeye devam ediyor. 

-       Huawei telefonlarda bu sistemi aktif hale getirmek için Ayarlar > Güvenlik > Acil Durum Uyarıları yolunu takip etmek yeterli.