İnternet çağının en büyük tehditlerinden biri, dezenformasyonun çocukları da hedef alması. Ancak sorun sadece sosyal medyada değil; dezenformasyon evde, okulda ve sokakta da varlığını gösteriyor.

SANAL ORTAM DIŞI DEZENFORMASYON KAYNAKLARI

İlk ve ortaokul öğrencilerinin farklı çevrelerde karşılaştıkları dezenformasyonlar araştırıldı. Analiz için birçok kişiyle görüşme yapıldı ve veri toplandı. Çocukların sadece sanal ortamda değil evde, okulda ve sosyal çevresinde dezenformasyona maruz kaldığı tespit edildi.

"İlk ve Ortaokul Öğrencilerinin Farklı Çevrelerde Karşılaştıkları Dezenformasyonlar" başlıklı araştırma, Uluslararası İktisadi ve İdari Akademik Araştırmalar Dergisi'nde yayımlandı. Çalışma kapsamında çocukların sanal ortam dışındaki dezenformasyon kaynakları incelendi.

Sivas merkezdeki ilk ve ortaokullarda eğitim-öğretim gören 92 öğrenci ve velisiyle görüşüldü. Toplanan veriler betimsel analiz yöntemiyle değerlendirildi.

EV ORTAMINDA DEZENFORMASYON

Katılımcılara, "Çocuğunuzun ev ortamında karşılaştığı dezenformasyona örnek verin" diye soruldu. Katılımcılar ev ortamında dezenformasyonu; çocukların davranışlarını düzenlemek,  çocukların  beslenme  alışkanlıklarını  düzenlemek  ve  çocuklarının  sağlık durumlarını iyileştirmek  amacıyla  kullandı. Ailelerin çocukların davranışlarını düzenlemek için kullandığı bazı dezenformasyonlar şöyle:

-       Kötü çocuk olursan çöpçüler seni götürür

-       Akşam bıçakla makasla oynarsan, bıçak ya da makas uzar, seni keser.

-       (Çocuğa dokunmaması gereken bir şey için…) Cıss dokunma elini yakar.

-       (Yaramazlık yaptığında…) Polis gelecek ya da seni hurdacıya vereceğim.

-       (Dışarı çıkılırken çocuk peşinden gelmesin diye…) Hastaneye gidiyoruz.

-       (Çocuk evden gideceğim diyorsa…) Evden bizden habersiz çıkarsan, hırsızlar seni kaçırır ve dilencilik yaptırır.

-       Telefona çok bakarsan beynin çalışmaz, seni okuldan alırız.

-       (Çocuk akşam erken uyumazsa…) Öğretmenine söylerim, sana ceza verir.

Ailelerin çocuklar için dezenformasyona başvurduğu diğer hedefler ise beslenme düzeni ve sağlıkla ilgili.

-       (Yemek yemeyen çocuğa…) Yemeğini yemezsen büyüyemezsin ya da hastaneye yatar, sürekli iğne ve serum tedavisi görürsün.

-       Kola içersen kemiklerin erir, büyümezsin.

-       Çok şeker yersen dişlerin dökülür.

-       Yemeği bitirmezsen arkandan ağlar.

-       Ayakta yersen doymazsın.

-       Süt içmezsen cüce olursun.

-       Kedilerle oynama hasta olursun.

-       Gece 23.00’ten sonra yatarsan büyümez küçülürsün.

-       Televizyonu çok izlersen gözlerin kör olur.

Araştırmada dezenformasyonu katılımcıların yüzde 42'sinin çocuklarının davranışlarını kontrol etmek amacıyla, yüzde 34'ünün çocuklarının beslenme alışkanlıklarını kontrol etmek amacıyla, yüzde 23'ünün de çocukların sağlık durumlarını iyileştirmek amacıyla kullandığını ortaya koydu.

OKUL ORTAMINDA DEZENFORMASYON

Araştırma kapsamında katılımcılara "Çocuğunuzun okul ortamında karşılaştığı dezenformasyona örnek verin" diye soruldu. Katılımcılara göre; okul yöneticileri ve öğretmenler okulda başarıyı artırmak, disiplini sağlamak ve kendi isteklerini yaptırmak için, öğrenciler de arkadaşlarını korkutmak için dezenformasyonu kullanıyor.  Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin kullandığı bazı dezenformasyonlar şunlar:

-       Kurallara uymazsan okuldan atılırsın

-       Akıllı tahtada kamera var ve yaptığınız her şey kaydediliyor

-       (Olumsuz davranış sergileyen öğrenciye…) Ailene haber vereceğiz, seni okuldan alacaklar.

-       (Kopya çeken öğrenciye…) Şaşı olursun

-       Ek kaynak aldırmak için devletin kaynaklarını kötülemek

Öğrencilerin başvurduğu dezenformasyon örnekleri ise şöyle:

-       (Okulda ilk kez aşı olacaklara…) İğnenin ucunu ateşte kızdırıp öyle aşı yapacaklar.

-       (Sınav sonucuna itiraz edene…) Bu öğretmen itiraz edene takıyor.

-       Bir öğrencinin diğeri hakkında abartılı ve gerçek dışı söylemlerde bulunması.

Araştırmada katılımcıların yüzde 54'ü dezenformasyonun akran zorbalığı amacıyla kullanıldığını belirtti. Yüzde 29'u okul yöneticileri ve öğretmenlerin dezenformasyonu okulda disiplin sağlamak, yüzde 16'sı ise öğretmenlerin isteklerini yaptırmak için kullandığı sonucuna varıldı.

SOSYAL ORTAMDA DEZENFORMASYON

Araştırmada katılımcılara yönelik bir diğer soru ise "Çocuğunuzun sosyal çevresinde karşılaştığı dezenformasyona örnek verin” şeklindeydi. Çocukların arkadaş gruplarına kendilerini kabul ettirmek için, aralarında üstünlük kurmak için ya da ailelerin çocuklarına yönelik batıl inançlarına dayalı dezenformasyonlara rastlandı. İşte birkaç örnek:

-       Kirli çocukları çöpçüler alır götürür

-       Yemeğini yemezsen saçların uzamaz, kel olursun.

-       Merdiven altından geçersen başına kötü şeyler gelir.

-       Küçük yaşta evlenirsen çocuğun olmaz.

-       Dışarıda çok oynayan çocukları siyah gözlüklü adam gelip kaçırıyormuş.

-       (Çocuk bir yanlış yaptıysa…) Allah yakar, taş olursun.

-       (Çocuk tartışmalarında…) Benim babam polis, seni tutuklar.

-       (Sınıf başkanı sınıf arkadaşına…) Sana disiplin cezası veririm.

-       Ders saati 20 dakikaya düşecek

-       Hafta sonu da okul olacak

-       Arkadaşının yanlışını örnek vererek kendi yanlışını savunması.

Katılımcıların yüzde 35'i batıl inanca dayalı dezenformasyon cevabı verdi. Yüzde 30 diğer dezenformasyon kullanımını temsil eden kümede yer aldı. Yüzde 23 üstünlük kurma amacıyla, yüzde 12 ise  arkadaş grubuna dahil olmak için dezenformasyon kullanıldığını belirtti.

SORUN SADECE SOSYAL MEDYA DEĞİL

Araştırmayla çocukların yalnızca sanal ortamda değil evde, okulda ve sosyal çevrede kaçınılmaz olarak dezenformasyona maruz kaldığı tespit edildi. Buna göre; çocuklar dezenformasyonla ilgili evde ebeveynlerinden, medyadan, okulda yöneticiden, öğretmenden, öğrenciden, sosyal çevrede arkadaştan, komşudan, akrabadan etkileniyor.