Gazetecilik, kamuoyunun doğru bilgiye ulaşmasını ilke edinmiş bir meslek olarak yüzyıllardır varlığını sürdürüyor. Ancak tarih, gazetelerin toplumu yanlış bilgilendirdiği, isyanları tetiklediği ve savaşa açılan kapıları araladığı birçok olayı da kayda geçti.

Toplumun geniş kesimlerine hitap edebilme isteği, güç elde etme amacı, tiraj kaygısı yahut ekonomik veya siyasi sebeplerle yayımlanan asılsız haberler kimi zaman insan hayatına mal oldu, kimi zaman da ülkelerin karşı karşıya gelmesine. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri 19'uncu yüzyılda ABD'de gerçekleşti.

Aşağıda ele alacağımız olayın sonucunda Küba ve Filipinler İspanya'dan bağımsızlığını kazandı, Guam ve Porto Riko ABD'ye katıldı ve binlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan bir savaş patlak verdi.

Gazete Manşetlerinde Savaş Kıvılcımı

1890’ların sonunda patlak veren ABD-İspanya Savaşı'nın fitilini bir yalan haber ateşledi. 15 Şubat 1898 günü saat 21.40'da ABD’ye ait USS Marine Gemisi'nde bir patlama oldu. Bu patlamada 266 kişi hayatını kaybetti.  Amerika'nın ilk savaş gemilerinden biri olan Maine, Kübalıların İspanyol sömürge yönetimine karşı devam eden isyanlarının ortasında sözde dostane bir ziyaret için Küba'nın Havana Limanı'na yanaşmıştı.

ABD küresel ölçekte ekonomik çıkarlarını genişletme ve Karayipler’den gelebilecek güvenlik ve istikrarsızlık tehditlerini bertaraf etme politikası izliyordu. Ancak bu politika, İspanya’nın başta Küba olmak üzere sömürgelerini elde tutma çabasıyla çelişiyordu. Bu nedenle bölgede kontrolü sağlamak için Küba'ya bir savaş gemisi göndermenin yerinde olacağı düşünülmüştü.

İspanya yetkilileri oldukça isteksiz bir biçimde geminin limana demirlemesine izin verdi. Ardından 3 hafta sonra beklenmedik bir şekilde patlayan gemi ABD kamuoyunda İspanya karşıtı söylemlerin yükselmesine neden oldu.

Olay kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. New York World ve New York Journal’in de aralarında bulunduğu birçok gazete resmi soruşturmayı beklemedi: suçu İspanya’ya attı. New York World, 17 Şubat  günkü birinci sayfasına "Maine patlaması bir bomba ya da torpido yüzünden yaşandı" manşetini attı.

Faili doğrulayan resmi bir açıklama olmasa da halk bu anlatıyı benimsedi. Okuyucuların yorumları hızlıca benimsemesi misilleme taleplerinin de artmasına ortam hazırlamış oldu.

Patlamadan hemen bir gün sonra, 16 Şubat 1898 tarihinde başkent Washington'da çıkan akşam postasının konuyla ilgili başlığında "İspanya tarafından havaya uçuruldu" ifadeleri, haberde ise "Tüm deliller Maine gemisine torpido saldırısı yapıldığını ortaya koyuyor" cümlesi yer aldı.

ABD zırhlısı USS Maine’nin 15 Şubat 1898’de patlamasıyla başlayan savaş nidaları 2 ay sonra netice verdi ve 21 Nisan’da yalnızca 4 ay sürecek ve ABD’nin zaferi ile sonuçlanacak ABD-İspanya savaşı başlamış oldu.

İspanya'da devam eden bağımsızlık mücadeleleri Amerika'nın yakın takibindeydi. Amerika Devleti, Küba ve Filipinler gibi ülkelerin İspanya çatısı altında kalmasını istemiyordu. ABD halkı ise İspanya'nın bölgedeki faaliyetlerine karşı rahatsızlık duyduklarını sıklıkla dile getiriyordu. Bu dönemde artan sarı gazetecilik çalışmaları halkın taleplerine ters düşmediği ve okuyucuların mevcut düşüncelerini pekiştirdiği için karşılık buldu. Dönemin önde gelen gazeteleri, spekülasyon içeren haberleriyle kamuoyunu derinden etkilemeyi başarmış oldu.

Söz konusu gazeteler yalan, abartı, uydurma olay ve dramatizasyon yöntemlerini kullanarak İspanyol-ABD Savaşı için gerekli halk desteğinin oluşmasına katkıda bulundu. Olayların ardından pek çok tarihçi, bu savaşı tarihte fitilini basının ateşlediği ilk savaş olarak kayıtlara geçti. Sarı basının ABD'yi İspanya ile savaşa girmeye iten faktörlerin başında yer aldığı pek çok uzman tarafından kabul gören bir gerçekti.

1974’te bir grup tarihçi patlamaya neyin neden olduğunu tespit etmek için kapsamlı bir araştırma gerçekleştirdi. Maine’deki patlamayı yeniden değerlendiren tarihçiler resmi raporları ve enkaz fotoğraflarını inceledi. Yapılan araştırmalarda patlamanın geminin içinden kaynaklandığı belirlendi. Yani geminin harici bir mayın yahut gazetelerin yazdığı gibi bir torpido nedeniyle patlamış olma ihtimali ortadan kalkmıştı.

Toplumların yalan haberle mücadelesinin yeni olmadığına en güzel örneklerinden bir tanesi olan ABD-İspanya Savaşı tarihin tozlu sayfalarında yerini aldı. Basının kamuoyunu etkilemede ve olayları şekillendirmede ne kadar etkili olduğunu gözler önüne seren bu örnek günümüzde daha yaygın kullanılan haber kaynaklarının toplumu nasıl şekillendirdiğini anlamamıza yardımcı olurken, yanıltıcı içeriklerle mücadelenin önemini bir kez daha gözler önüne seriyor.