Bir haberin yanlış sunumu, dezenformasyona neden olabilir. Dezenformasyon da yanıltıcı, yönlendirici ve gerçekten uzak bir iddianın belirli bir niyetle ve kasten paylaşımıyla hedeflenen olayları ateşlemek için kullanılabilir.

Okuru yanlış yönlendiren bir başlık manipülasyonuyla, haberi eksik sunarak, habere yanıltıcı detaylar ekleyerek ya da olaylara aşırı yorum katarak toplumsal gerilim tetiklenebilir. Nitekim başlık manipülasyonuyla bir haberi gerçekten uzak ve abartılı biçimde sunmak mümkün. Bu durum, okurun haber içeriği hakkında yanlış kanıya kapılmasına neden olur ama haber de daha fazla ilgi çeker.

Okurun içeriği doğru anlamasını zorlaştıran bu yol, gazetecilik etiği açısından sorunlu ancak etki gücü bakımından sık rastlanan bir teknik. Başlığından başlayarak bir haberin manipüle edilmesi, özetle şöyle etikler yaratır:

ABARTILI OLAY: Olayın ciddiyetini abartarak sunmak, rasyonel bakış açısından uzaklaştırıp duyguları köpürtür.

DUYGUSAL TEPKİ: Başlığından kurgusuna manipüle edilmiş bir haber, okurun duygusal reaksiyon göstermesi için tasarlanabilir.

ÇATIŞMAYI KÖRÜKLER:  Taraflar arasındaki anlaşmazlığı, gerçekte olduğundan daha büyük gibi göstermek, gelişmeleri çarpıtarak vermek, gerilimi artırır.

OKUR HAVASI: Bir haberin, toplumsal psikolojiyi hedefleyen bir dil ve yorumla sunulması, zihni o habere konu edilen olayla meşgul olan okuru güdüleyebilir. Yanlış bir izlenim edinen okur, başkalarınca istenecek biçimde eyleme geçebilir.

SOSYAL MÜHENDİSLİK: Haberin genel olarak kötücül strateji, planlı ve organize bir hedef ya da herhangi bir amaca hizmet etmek için kullanılması, insanın davranışını, düşüncesini ve duygusal tepkilerini manipüle etmesi mümkün olabilir.

1955 yılında İstanbul'da yaşanan ve Selanik'te Atatürk'ün doğduğu eve yapılan bombalı saldırı haberiyle alevlenen 6-7 Eylül olayları, haberin toplumda patlama etkisi yaratan gücü ve yarattığı sonuçlar açısından bu kapsamda değerlendirilebilir.

DÖNEMİN SİYASİ İKLİMİ

O günlerde Kıbrıs'ta Türkler ve Rumlar arasında çatışma yaşanıyordu. Kıbrıs'ta İngiltere sömürgesinin sona ermesini ve adanın Yunanistan'a bağlanmasını isteyen silahlı örgüt EOKA, Türklere yönelik saldırılarını artırmıştı. Gerilim, dönemin gazetelerinde geniş biçimde yer alıyor, haberler Türkiye'deki milli duyguları besliyordu.

6 Eylül 1955'te saat 13.00'te devlet radyosu, Selanik'te Atatürk'ün doğduğu ev ile Türk konsolosluğu binasında bahçede saat gece yarısını 4 geçe bir bomba patladığı, bu infilak neticesinde Atatürk'ün doğduğu evin pencereleriyle, konsoloshanenin camlarının hasara uğradığı, infilak esnasında insanca zayiat olmadığı şeklinde bir haber duyurdu.

Haber, İstanbul Ekspres Gazetesi'nin yıldırım baskısıyla yankı buldu. Gazete haberi "Atamızın evi bomba ile hasara uğradı" manşeti,  "Sabaha karşı vuku bulan bu menfur hadise infial uyandırdı" ve "Yunan sansürü haberi hayli zaman gizli tuttu" spotlarıyla verdi. Olayın İstanbul ve tüm yurtta hızla yayıldığı ve büyük bir nefretle karşılandığı belirtildiği haberde " … İnsanca bir zayiat olmamakla beraber Aziz ATA'nın hatırasına karşı girişilen bu çirkin hareket bütün yurtta büyük bir teessür uyandırmıştır. Yunan polisi derhal faaliyete geçmiş ve ilk olarak beş şüpheli şahsı nezaret altına almıştır. ATA'nın evi bu tecavüzden sonra emniyet altına alınmıştır. Her ne kadar Yunan Hükümeti husule gelen zararı tazmin edeceğini bildirmişse de böyle manevi bir zararın maddi kıymetlerle ödenemeyeceği açıktır … " denildi.

Manşetin yanında bir kutucukta "Yunan Resmi Tebliği" başlıklı bir yazı vardı. Yazıda "Yunan Hükümeti'nin zararı karşılayacağı, olayın sorumlularının arandığı ve saldırıyı yapanın Yunan olmadığı" belirtiliyordu. Ancak İstanbul Yüksek Okullar Talebe Birliği Başkanı'nın " … Bu bomba, bardağı taşıran bir damla olabilir …" ve Kıbrıs Türktür Cemiyeti Genel Sekreteri'nin "Mukaddesata el uzatanlara bunu çok pahalı ödeteceğiz" açıklamaları, bir süredir aşırı gergin ve endişeli olan topluma tesir edecek türdendi. Öyle de oldu. Toplumda bomba etkisi yaratan haber, birikmiş öfkeyi taşırdı ve olayları tetikledi.

Bomba, Selanik'te Atatürk'ün doğduğu evin bulunduğu bahçenin kenarında patlamıştı ama "Atatürk'ün evine bomba" algısının doğurduğu etki, esas olarak Türkiye'de hissedildi. Bir kıvılcımla başlayan olaylar, çığ gibi büyüdü, kaosa dönüştü ve 6-7 Eylül pogromuyla sonuçlandı.

Karmaşık yapısı nedeniyle geçmişten günümüze çeşitli iddialarla gündemde tutulan, içinde birçok yönden ders çıkarılacak sonuçlar barındıran 6-7 Eylül olayları, Türkiye için 27 Mayıs 1960 askeri darbe süreci bakımından da tarihi öneme sahip.

OLAYLARDAN DERS ALMAK İNSANİ GÖREV

Başta İstanbul Ekspres olmak üzere dönemin gazetelerinin haber içeriklerinin analiz edildiği 6-7 Eylül 1955 Olayları Işığında Türkiye’de Basın, Toplum ve Siyaset İlişkisi çalışmasında tarihsel arka plan ortaya konuyor. İstanbul Üniversitesi’nde Prof. Dr. Uğur Gündüz'ün danışmanlığında doktora öğrencisi Ayşe Tuğba Kar tarafından hazırlanan çalışmada özetle şu sonuçlar var:

-       O dönem gündem Kıbrıs'tı. Gazeteler milliyetçi duygularla olayları aktardı.

-       Toplumda hassasiyet oluştu.  Kıbrıslı Rumlarla Türkiye’de yaşayan Rumlar "hepsi aynı" olarak algılandı.

-       Olayların yaşanmasında en büyük etken, Selanik'te yaşanan bomba olayının İstanbul Ekspres Gazetesi’nde sert şekilde verilmesi. Kıbrıs’tan sonra bu olayla halkın milliyetçi duyguları kabardı.

-       Haberlerde kırmızı renk kullanımı basının toplumu etkilemedeki gücünü göstermesi açısından önemli bir bulgu.

-       Bilgi alma hakkına sahip olan tüm bireylerin bilgiyi doğru kaynaklardan öğrenmesi, öğrendiğini sağduyu ile değerlendirmesi önemli.

-       Basın topluma karşı sorumlu, kitle iletişim araçları kamusal çıkarı ön planda tutmalı.

-       Gelişen teknoloji ve haber kaynaklarının artması ile günümüz dünyasında haberlerin doğruluğunu daha fazla sorgulamamız ve araştırmamız gerek. 6-7 Eylül olaylarında yaşananlardan ders almak ve tekrarlarının yaşanmamasını sağlamak adına bu her bireyin üzerine düşen insani bir görev.