چه مسائلی سفر رئیسی به روسیه را حائز اهمیت کرد؟
اختلاف مشترک با آمریکا و ناتو، همکاری هستهای، معضل تحریمهای غرب برای طرفین را میتوان از جمله مسائلی دانست که به بازدید اخیر رئیس جمهور ایران از روسیه اهمیت بخشید.
استانبول/*وحید اصلانی/ خبرگزاری آناتولی
سفر سیدابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران به روسیه با توجه به همکاریها و اهداف چند سال اخیر دو کشور در زمینههایی مانند مسئله هستهای و راهاندازی نیروگاه اتمی بوشهر، خرید جنگافزارهای سنگین نظیر هواپیماهای جنگنده و سیستمهای پدافندی، سرمایهگذاری در صنایع استراتژیک و مادرتخصصی، به ویژه در حوزه انرژی، افزایش مبادلات تجاری در قالب صادرات بیشتر تولیدات ایرانی بخصوص محصولات کشاورزی، معافیتهای ویزا و گردشگری و غیره حائز اهمیت بود.
علاوه بر این، فهرستی از اقلام اساسی تهران به دنبال امضای اسناد و تفاهمنامههای بلندمدت همکاری با چین و روسیه بوده و در پی اینکه اخیراً گفته شد تفاهمی به همین منظور با طرف چینی به امضاء رسیده عنوان میشد که دسترسی به نسخه مشابهی با روسها هم قریبالوقوع است. به نظر میرسد که نسخه روسی چنین سندی نسبت به مورد چین دورتر از دسترس نباشد چراکه در انتهای سفر رئیسی به مسکو بنا به گفته وزیر امور خارجه ایران، روسایجمهور دو کشور دستور تهیه یک نقشه راه برای همکاری ۲۰ ساله را صادر کردهاند.
اگرچه هنوز پیرامون سند همکاری 25 ساله با چین هم ابهامات زیادی وجود دارد، تا جایی که وزیر اقتصاد ایران در واکنش به اظهارات حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه این کشور درمورد آغاز اجرایی این سند گفته که «وزارتخانهها درباره سند ۲۵ ساله با طرف چینی وارد مذاکره شدهاند، اما تاکنون به مرحلهی انعقاد نهایی و آغاز اجرا نرسیده است». چندین مقام رسمی جمهوری اسلامی هم از محرمانه بودن مفاد این سند صحبت کردهاند که باتوجه به رویه مرسوم در دنیا و حتی رویکردی که خود چین در قبال سایر کشورها در پیش میگیرد، کمی عجیب است.
یکی از نکات مهم این سفر، بخشی از سخنان رئیسی در مجلس دومای است که گفت "در جلسه با ولادیمیر پوتین به موضوعات منطقهای و بینالمللی واقف شدم». فارغ از کاربرد چنین لحنی از سوی یک مقام ارشد ایرانی که خود را قدرت مطرح و برتر منطقهای میدانند و در مسائل بینالمللی همیشه مدعی دیدگاه و گفتمانی مستقل بودهاند، باید منتظر مفاد « موضوعات منطقهای و بینالمللی» مطرحشده بین پوتین و رئیسی بود.
فراز دیگری از سخنان رئیسی خطاب به دومای روسیه به دو نکته اشاره داشت؛ اشتراک طرفین در ضدیت با ایالات متحده آمریکا و ناتو و همچنین مسألهی تحریمها. میتوان گفت که هر دو نکته با توجه به شرایط کنونی روسیه و تنشآفرینی این کشور در رابطه با اوکراین موضوعیت دارند. او از فضای نه چندان مثبت فعلی در روابط مسکو- ناتو استفاده کرد تا این پیام را انتقال دهد که اگر روسیه در ابتدای یک مسیر رو به تنش بیشتر با این بازیگران است ایران را با یک سابقه طولانی از تنش مشابه در کنار خود دارد و همچنین میتواند روی همکاری بیشتر برای کاهش اثر هرگونه تحریم شدید احتمالی در آینده حساب کند.
کاخ کرملین با رعایت حداکثری تحریمهای سازمان ملل و آمریکا و اروپا علیه ایران عملاً نقش چندانی در آسانتر کردن شرایط برای حکومت جمهوری اسلامی ایفا نکرده است، ولی با این وجود رئیسی آمادگی کشورش برای کمک به روسیه را اعلام و بر اهمیت همکاری کشورها تحت شرایط مشابه تحریمی تاکید کرد. طرح مجدد موضوع تحریمها همچنین میتواند گویای این مطلب باشد که ارشدترین مقامات جمهوری اسلامی انتظار ندارند هرگونه توافقی در مذاکرات با ۵+۱ حاصل شود و یا هر توافق محتملی بتواند تا میزان قابل توجهی از تحریمهای ایران را کاهش دهد.
اشاره به ضدیت با ناتو شاید گویای نوعی از بیملاحظگی در روابط ایران با همسایه مهمی مانند ترکیه باشد که بهعنوان دومین ارتش و یکی از مهمترین اعضای این پیمان همیشه در صدد حفظ سطحی خوب از روابط با جمهوری اسلامی بوده است.
رئیسی از همکاری نظامی مسکو-تهران در سوریه بهعنوان یک الگوی موفق یاد کرد. این نمونه نادر از اشاره به نقش راهبری پوتین برای ایران در سوریه میتواند به گمانهزنیهای چندساله کارشناسان مسائل ژئوپلیتیک کمک کند تا به دیدگاه دقیقتری از نوع رابطه و همکاری طرفین در سوریه دست یابند. البته طبق معمول، مقامات ارشد جمهوری اسلامی هیچ اشارهای به حملات متعدد اسرائیل علیه نیروها و تأسیسات ایران در سوریه نکردند. این درحالی است که عدم حمایت پدافندی روسیه از ایران در قبال این حملات همیشه بحث و سوالی جدی در محافل ایرانی و بینالمللی بوده است.
یک مورد بسیار مهم سفر این بود که آقای پوتین از ایران بهعنوان "عضو ناظر" سازمان همکاری شانگهای یاد کرد. این در حالی است که مقامات ایرانی در انتهای تابستان سال 2021 اعلام کردند که ایران بهعنوان "عضو دائم" این سازمان پذیرفته شده است. برخی گمان بردند که پوتین اشتباه لفظی مرتکب شده اما اسناد و مدارک زیادی نشان میدهد که ایران همچنان در لیست کشورهای ناظر است! احتمال دارد این سازمان در پی فشار غرب و برخی معضلات مانند عدم پایبندی ایران به مفاد FATF مجددا اما بیسروصدا جایگاه ایران را تنزل داده باشد. حال، به لطف اطلاعرسانی پوتین، مشخص شد که ایران هنوز عضو ناظر این سازمان است.
یکی از مسائل سؤال برانگیز دیگر مراودات مردمی بین دو کشور است. مسکو علیرغم درخواستهای علنی و مستمر تهران در زمینه معافیت و تسهیلات ویزای شهروندان ایرانی برای سفر به روسیه عملاً توجهی به این موضوع نکرده است. این در حالی است که شهروندان ایرانی از تسهیلات مختلفی برای رفتن به ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، عراق و امارات برخوردار بوده و هستند. بسیاری از شهروندان ایرانی به زبان این کشورهای همسایه مسلط یا علاقهمند هستند و یکی از مشتریان مهم محصولات فرهنگی و رسانهای این کشورها هم به حساب میآیند، ولی چنین رابطهای میان روسها و ایرانیان دیده نمیشود. بدینترتیب میتوان گفت ایران و روسیه راه دراز و دشواری برای رسیدن به اهداف مشترکشان در پیش دارند.
*وحید اصلانی، کارشناس تکنولوژی و مخابرات و پژوهشگر اندیشه سیاسی
*نکات مندرج در این مقاله، بیانگر دیدگاه نویسنده است و الزاما بازتاب رویکرد خبرگزاری آناتولی نیست.
خبرگزاري آناتولي اخبار خود از طريق سامانه مدیریت خبر (HAS) براي مشترکین رسانهای ارسال و فقط بخشي از آنها را خلاصه و در وبسايت خود منتشر ميكند. بنابراين براي دريافت اخبار كامل ما، لطفا تماس گرفته و مشترك شويد!