استانبول/خبرگزاری آنادولو

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان پس از شکست این کشور در جنگ دوم قره‌باغ و تسلیم نیروهای جدایی‌طلب ارمنی این منطقه با انتقادات داخلی بسیاری مواجه شده است. اعتراض و تظاهرات طرفداران احزاب مخالف پاشینیان درحالی همچنان ادامه دارد که نخست‌وزیر ارمنستان با کنترل شمار زیادی از رسانه‌ها، حمایت پلیس و ارتش این کشور و همچنین کمک‌های آمریکا و اتحادیه اروپا تاکنون موفق به حفظ حاکمیت خود شده است.

دکتر جاوید ولی‌اف، کارشناس روابط بین‌الملل شرایط حاکم بر سیاست داخلی ارمنستان را برای خبرگزاری آنادولو تحلیل کرده است که در ادامه می‌خوانید:

سیاست داخلی ارمنستان از زمان اولین استقلال این کشور در سال‌های 1918 تا 1920 توسط احزاب و رهبرانی یا گرایش ملی‌گرایی افراطی در راستای دو اصل «تلاش برای پذیرش بین‌المللی حوادث سال 1915 و همچنین اشغال قره‌باغ» شکل گرفته است. هر دوی این مسائل نیز باعث سوق بسیاری از رهبران و سیاستمداران منطق محور و عملگرای ارمنی و همچنین کل سیاست داخلی ارمنستان به افراطگرایی شده است. این شرایط نیز باعث قبضه قدرت در این کشور توسط لابی ارمنی مقیم کشورهای خارجی و ارامنه مهاجر از منطقه قره‌باغ که به «باند قره‌باغ» (Karabakh Clan) مشهور هستند، شده است. در نتیجه می‌توان گفت؛ حاکمیت سیاسی ارمنستان به نوعی اسیر مسئله قره‌باغ شده است.

- رادیکالیزه شدن سیاست در ارمنستان توسط ارامنه قره‌باغ

پس از امضای توافق آتش‌بس میان آذربایجان و ارمنستان در سال 1994 ارامنه قره‌باغ به تدریج ارکان دولتی ارمنستان را به تسخیر خود درآوردند. لوون تر پتروسیان رئیس جمهور وقت ارمنستان در سال 1997 به دلیل مخالفت شدید دولت این کشور که در کنترل ارامنه قره‌باغ قرار داشت، موفق به امضای قرارداد صلح ارائه شده نشد. تر پیتروسیان پس از مدتی نیز با فشار روبرت کوچاریان نخست‌وزیر و سرژ سارکیسیان وزیر کشور که هر دو متولد قره‌باغ بودند، مجبور به استعفا شد. بدین ترتیب کوچاریان که نقش پررنگی در اشغال بسیاری از مناطق آذربایجان طی دهه 90 میلادی داشت به ریاست جمهوری ارمنستان انتخاب شد. از سوی دیگر در سال 1999 شماری از ارامنه با یورش به مجلس ارمنستان چندین نماینده مجلس از جمله کارن دمیرچیان، رئیس وقت پارلمان را به قتل رساندند. یکی از دلایل اصلی یورش گروه‌های ملی گرای افراطی ارمنی به مجلس و قتل رئیس آن، تلاش‌های دمیرچیان برای دستیابی به توافق صلح با آذربایجان درباره قره‌باغ بود.

روبرت کوچاریان از ارامنه قره‌باغ بود و ارمنستان طی دوره ریاست جمهوری او با اتخاذ رویکردی کاملا خصمانه در قبال مسئله قره‌باغ، مذاکرات صورت گرفته به منظور دستیابی به توافق صلح را با روندی فرسایشی مواجه ساخت. با پایان دوران ریاست جمهوری روبرت کوچاریان در دست 2008، سرژ سرکیسیان دیگر سیاست‌مدار اهل قره‌باغ طی یک انتخابات پرحاشیه به ریاست جمهوری ارمنستان رسید. کوچاریان طی سخنانی درباره اقدامات خشونت‌آمیز نیروهای ارمنی تحت فرمان خود در قره‌باغ گفته بود: تا واقعه خوجالی، آذری‌ها فکر نمی‌کردند که ما غیرنظامیان را هم خواهیم کشت. اما ما در مسئله خوجالی این ذهنیت را تغییر دادیم.

پس از اعلام پیروزی کوچاریان در انتخابات ریاست جمهوری ارمنستان، معترضان به نتایج انتخابات به خیابان‌ها ریختند و درپی گشوده شدن آتش توسط ارتش 8 شهروند ارمنستان جان خود را از دست دادند. این سیاست‌مدار متولد قره‌باغ در پایان دور دوم ریاست جمهوری خود در سال 2018 به منظور ادامه حضور در راس قدرت طی رفراندومی قانون اساسی ارمنستان را تغییر داد و بدین ترتیب نظام سیاسی در این کشور به نظام پارلمانی تغییر یافت. سرژ سرکیسیان پیش از برگزاری رفراندوم اعلام کرده بود که حتی در صورت تغییر قانون اساسی برای پست نخست وزیری نامزد نخواهد اما پس از انتخابات نظرش عوض شد و او اینبار تلاش کرد به عنوان نخست وزیر سکان هدایت ارمنستان را در دست بگیرد. درپی این اقدام، مردم ارمنستان به رهبری نیکول پاشینیان اعتراضات گسترده ای ترتیب دادند و سرکیسیان در نهایت مجبور به استعفا شد. در انتخابات برگزار شده نیز پاشینیان به عنوان نخست وزیر کشورش انتخاب شد و بدین ترتیب حاکمیت ارمنستان پس از تقریبا سه دهه در اختیار یک ارمنی ارمنستانی قرار گرفت.

- دوره نیکول پاشینیان و جنگ دوم قره‌باغ

پاشینیان متوجه تاثیر عمیق مساله قره‌باغ بر سیاست داخلی ارمنستان بود و به همین سبب نیز به عنوان یکی از ابزارهای تبلیغاتی خود از آن بهره برد. نخست وزیر ارمنستان در نشست کشورهای مستقل مشترک المنافع در سال 2018 در شهر دوشنبه خطاب به الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان گفته بود؛ "من به زمان نیاز دارم، این مساله را حل خواهم کرد"؛ اما با این وجود خود پاشینیان نیز پس از مدتی تحت تاثیر ملی‌گرایی افراطی حاکم بر ارمنستان قرار گرفت. این سیاست‌مدار ارمنی علاوه بر سفر به خانکندی و شوشا در اوت 2019 و دیدار با سران رژیم اشغالگر قره‌باغ، آوریل 2020 نیز اعلام کرد که ارمنستان دیگر به «اعلامیه مادرید» سازمان امنیت و هماهنگی اروپا پایبند نخواهد بود. با ادامه اقدامات تحریک آمیز پاشینیان، آذربایجان و ارمنستان وارد جنگ دوم قره‌باغ شدند.

در پایان جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 ارتش آذربایجان موفق شد تنها طی 40 روز بسیاری از اراضی خود را پس از 30 سال اشغال آزاد نماید. جنگ با بیانیه سه جانبه رهبران آذربایجان، ارمنستان و روسیه پایان یافت و پاشینیان نیز اعلام کرد که نیروهای ارمنی از آغدام، کلبجر و لاچین عقب‌نشینی خواهند کرد. چنین وضعیتی طبیعتا باعث بروز واکنش‌های گسترده در داخل ارمنستان نسبت به پاشینیان شد و برخی از گروه‌های سیاسی و اجتماعی این کشور خواستار استعفای او شدند. از سوی دیگر باند قره‌باغ نیز مترصد گرفتن انتقام شکست سال 2018 از پاشینیان بود.

در ادامه ارتش ارمنستان تنها 3 ماه پس از پایان جنگ با انتشار بیانیه‌ای خواستار استعفای پاشینیان شد. نخست‌وزیر ارمنستان نیز با فراخواندن طرفداران خود به خیابان‌ها میتینگ بزرگی ترتیب داد و نظامیانی را که بیانیه مذکور را امضا کرده بودند اخراج کرد. نیکول پاشینیان علی‌رغم شکست کشورش در جنگ دوم قره‌باغ و امضای بیانیه سه جانبه، در انتخابات ژوئن سال 2021 با به دست آوردن 53.95 درصد آراء برای یکبار دیگر به عنوان نخست‌وزیر کشورش انتخاب شد و احزاب مخالف به رهبری روبرت کوچاریان تنها 36.3 درصد آراء را به دست آوردند. نتایج انتخابات مذکور نشان داد که مردم ارمنستان به باند قره‌باغ و احزاب دارای خط مشی افراطی اعتماد چندانی ندارد. براساس بیانیه سه جانبه 20 نوامبر 2020، نیروهای ارمنی باید در اوت 2021 از لاچین خارج می‌شدند اما ارمنستان از تحویل منطقه به آذربایجان خودداری کرد. ارتش آذربایجان نیز با اجرای عملیاتی کنترل لاچین را به دست گرفت.

الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان اکتبر سال 2021 طی دیدار خود در پراگ درباره شناسایی مرزهای متقابل دو کشور براساس «بیانیه 1991 آلما-آتا» به توافق دست یافتند که به معنی قبول حاکمیت آذربایجان بر قره‌باغ از سوی ایروان بود. پس از اعلام صریح پاشینیان مبنی بر آماده بودن کشورش برای شناسایی تمامیت ارضی 86 هزار و 600 کیلومتری آذربایجان، احزاب مخالف ارمنی دوباره دست به اعتراض زدند.

- عملیات ضد تروریستی ارتش آذربایجان در قره‌باغ

ارتش آذربایجان در 19 سپتامبر سالجاری در واکنش به ادامه حضور نیروهای نظامی ارمنی در قره‌باغ که در تضاد با بیانیه سه جانبه نوامبر 2020 بود، عملیات محدود ضد تروریستی ترتیب داد. تنها ساعاتی پس از آغاز عملیات ارتش آذربایجان، دولت خود خوانده و نیروهای مسلح غیرقانونی ارمنی قره‌باغ تسلیم شدند. احزاب مخالف پاشینیان و حامیان آنها این‌ بار نیز دست به تظاهرات زدند که با برخورد شدید پلیس و نیروهای امنیتی ارمنستان مواجه شد.

اعتراض و تظاهرات طرفداران احزاب مخالف پاشینیان در حالی ادامه دارد که نخست‌وزیر ارمنستان با کنترل شمار زیادی از رسانه‌ها، حمایت پلیس و ارتش این کشور و همچنین کمک‌های آمریکا و اتحادیه اروپا تاکنون موفق به حفظ حاکمیت خود شده است. پاشینیان سعی کرده روسیه، سیاست‌مداران سابق ارمنی و جامعه جهانی را به عنوان مسئولین شکست ارمنستان در قره‌باغ معرفی کند. سیاست‌های شکست خورده، گستردگی فساد و وابستگی شدید احزاب مخالف به روسیه باعث شده که مردم ارمنستان رغبت چندانی به بازگشت احزاب مخالف پاشینیان به قدرت نداشته باشند. با توجه به موارد ذکر شده، تغییر دولت نیکول پاشینیان به وسیله راه‌های مسالمت‌آمیز در کوتاه مدت غیرممکن خواهد بود.